Magisterlik dissertatsiyasi annotatsiyasi

 

karbonat 

kislotasi  aralashmasi  bilan  ≥  10  m/s  tezlik  bilan  regeneratsiyalanib, 

yumshatilmagan suv bilan

 

10 m/s tezlikda yuviladi.  

Reaktsii regeneratsii N-kationitning: 

   

 

  

  

    

 

  

 

         

    

 

    

 

          

 

  

 

 

 

           

 

  

 

            

 

  

 

          

 

  

 

 

 

 

Oltingugurt  kislotasi  regeneratsiya  aralashmasining  kontsentratsiyasi 

ortganida  kationit  donachalari  yuzasida  gips  (CaSO

4

)  hosil  bo‗lishi  tufayli 

kationit gipslanishi yuz berishi mumkin. 

 

N-kationlashga  oid  keltirilgan  reaktsiyalardan  ko‗rinib  turibdiki, 

kationitning  natriy  tuzlari  bilan  o‗zaro  ta‘siri  oqibatida  u  Na-kationitga  aylanar 

ekan. 

 

N-kationlash uskunalari Na-kationatli uskunalar kabi ishlaydi. 

 

Kationli almashinuvning hisobga olinishi talab etilgan muhim xususiyati – 

uning  tanlash  imkoniyati  bo‗lib,  bu  ionitning  bir  xil  ionlarni  boshqalariga 

nisbatan  jadalroq  yutish  imkoniyatidan  iborat.  Asosiy  kationlar  va  anionlar 

uchun saralash qatori quyidagicha ko‗rinish oladi: 

  

  

        

  

       

  

      

 

         

 

      

 

 

 

  

 

  

    

 

     

 

 

      

 

 

    

 

 

---

 

55 

 

Ana  shu qatorda har bir  avvalgi  kation  almashinuv  reaktsiyasida  kationit 

yordamida  keyingisiga  nisbatan  suvdan  jadalroq  va  ko‗proq  miqdorda  chiqarib 

olinadi. Agar ularning aralashmadagi kontsentratsiyasi ekvivalent bo‗lsa, har bir 

navbatdagi  (keyingi)  kation  kationitdan  avvalgi  kation  bilan  siqib  chiqariladi. 

Suvni anionlashda ham shunga o‗xshash jarayon kechadi. Bundan kelib chiqib, 

N-kationlashda  filtratga  natriy  kationi,  ON-anionlashda  esa  –  bisilikat  birinchi 

bo‗lib tushadi. Shu tufayli suvga boshqa, nisbatan faolroq ionlarning tushishiga 

yo‗l qo‗ymay, filtrlarni o‗chirib qo‗yish ham mumkin. 

 

Ammoniy-kationlash suv yumshatish sxemalarida qo‗llanadi. Almashinuv 

kationi  o‗rnida  ammoniy  kationi 



4

NH

  qo‗llanadi.  Suvni  NH

4

  –  kationit  orqali 

o‗tkazish  natijasida  undagi  mavjud  kalsiy,  magniy  va  natriy  kationlari  o‗rnini 

ammoniy kationlari egallaydi. 

 

Ammoniy-kationlash reaktsiyalari: 

kalsiy, magniy va natriy bikarbonatlari bilan  

      

 

 

 

      

 

 

 

        

 

     

 

  

  

     

 

   

 

 

     

 

         

 

                 

 

   

 

; 

 

kalsiy, magniy va natriy xloridlari va sulfatlari bilan 

    

 

    

 

        

 

     

 

  

  

     

 

 

 

  

 

 

 

    

 

    

 

        

 

     

 

  

  

    

 

   

 

               

 

                 

 

    

 

 

Ma‘lumki, yuqori harorat ta‘sirida ammoniy tuzlari parchalanib, ammiak 

(NH

3

) va kislotalar hosil qiladilar. Shu tarzda ammoniy-kationlashdan keyin suv 

yavlyaetsya  potentsial  nordon hisoblanadi va uni qozonlarda  ishlatishdan avval 

neytrallashtirilishi  yoki  uning  tarkibiga  kislotalar  neytrallashtirilishini 

kafolatlaydigan  ishqorli  reagentlar  kiritilishi  shart.  Shu  sababli  NH

4

-kationlash 

Na-kationlash  bilan  birga  qo‗llanadi.  Kombinatsiyalangan  suv  yumshatish 

---

 

56 

sxemalarida  NH

4

-kationlash  ishlov  berilgan  suvning  ishqorlilik  darajasini 

kamaytirish uchun N-kationlash o‗rniga ishlatiladi. 

 

Uning  yaxshi  jihati  –  kislota  xo‗jaligi  va  agressiv  muhit  yo‗qligi  sababli 

undan  foydalanishning  soddalashishi.  Uslubning  kamchiligi  –  qozonda  ishlab 

chiqarilgan bug‗da katta miqdordagi ammiak mavjudligi. 

 

Ammoniy  tuzlarining  o‗zidan  ammiak  va  kislota  ajratib  parchalanishi 

natijasida ishlov berilgan suv tarkibidagi tuz miqdori ancha pasayadi. 

 

Kambag‗allashgan  ammoniy-kationitli  filtr  regeneratsiyasi  ammoniy 

sulfatining 2-3% li aralashmasi yordamida amalga oshiriladi. 

 

Regeneratsiya reaktsiyalari: 

   

 

  

  

       

 

  

 

        

 

 

  

  

  

 

            

 

 

 

  

 

 

 

              

 

 

 

  

 

           

 

      

 

  

 

            

 

 

 

  

 

   

 

 

N-kationitli  filtr  kambag‗allashganidan  so‗ng

 

uni  ≥  10  m/s  tezlik  bilan 

o‗tkazib, 1-1,5% aralashmali oltingugurt kislotasi bilan regeneratsiyalaydilar va 

10 m/s tezlikda yumshatilmagan suv bilan yuvadilar.