Mafkura va geosiyosat

partiyalar 

o‘rtasidagi  siyosiy-huquqiy 

«Ҳар 

бир 

партия 

муайян 

ижтимоий  қатламга  таянган  ҳолда, 

ана 

шу 

синф 

манфаатларининг 

ҳимоячиси  сифатида  ўзининг  аниқ ва 

равшан 

ҳаракат 

дастурига 

эга 

бўлиши  керак.  Унда  ҳар  қайси 

партиянинг  мақсад  ва  вазифалари, 

жамият 

тараққиёти 

борасидаги 

муқобил  таклифлари  ўз  ифодасини 

топиши  лозим».  Ислом  Каримов. 

(«Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон 

ҳаёт 

– 

пировард 

мақсадимиз» 

асаридан).  

---

munosabatlar  tizimi  ham  o‘zgarib,  partiyalar  faoliyatini  Asosiy  qonun  - 

Konstitutsiya  orqali  reglamentlashtirish  zaruriyati  tug‘ildi.   

SHu  bilan  birgalikda,  partiyalarning  muayyan  davlat  siyosiy  tizimdagi  o‘rni, 

xalqaro  miqyosda  mavqei  kuchayib  borishi  bilan,  ularning  maqomlarini, 

funktsiyalarini 

belgilash 

(faoliyatlarini 

cheklash, 

ta`qiqlash, 

jazolash 

va 

rag‘batlantirish)ning  huquqiy  tartibotlari  har  bir  mamlakatda  o‘ziga  xos  va  mos 

shakllarda  namoyon  bo‘lmoqda.  YA`ni,  ularning  faoliyatlarini  tashkillashtirish, 

boshqarish  va  nazorat  qilishga  doir 

qonuniy-huquqiy  normalar,  qoidalar 

turli 

mamlakatlarning 

huquqiy 

manbalarida 

turlicha 

shakllarda: 

Konstitutsiya  va  maxsus  qonunlar, 

huquqiy 

me`yorlar; 

hukumat 

qarorlari; 

parlament 

palatalari 

reglamentlari;  prezident  farmonlari, 

qarorlari, 

sud 

hokimiyatiga 

konstitutsiyaviy 

nazorat 

xuquqi 

berilgan  mamlakatlarda  esa,  sud 

qarorlarida  o‘z  ifodasini  topgan. 

SHu  bilan  birgalikda,  bir  necha 

asrlar 

davomida 

konstitutsiya 

asosida  faoliyat ko‘rsatib kelayotgan 

ayrim  mamlakatlar  (masalan,  AQSH)  konstitutsiyalarida  partiyalar  faoliyatiga  doir 

hech  qanday  moddalar  keltirilmagan  bo‘lsa  ham,  bu  mamlakatlarda  ko‘p 

partiyalilik  tizimi  konstitutsion  mexanizmning  ajralmas  qismi  sifatida,  davlat 

boshqaruvining  faol  ishtirokchisi  va  sub`ekti  hisoblanadi.  Buning  asosiy  sababi, 

konstitutsiyalar  qabul  qilingan  tarixiy  davrlarda,  bu  mamlakatlarda  hali  siyosiy 

partiyalarning  shakllanib,  siyosiy  kuch  sifatida  ijtimoiy-siyosiy  munosabatlardagi 

maqomi turg‘un bo‘lmaganligidir.   

XX  asrning  ikkinchi  yarimiga  kelib,  xususan  ikkinchi  jahon  urushidan so‘ng, 

siyosiy  partiyalar  ijtimoiy-siyosiy  harakatlarning  asosiy  tashkilotchilik  rolini  bajara 

boshlashi  bilan,  nisbatan  industrial  rivojlangan:  Italiya  (1947),  YAponiya  (1948), 

Frantsiya  (1958),  SHvetsiya  (1974),  Gretsiya  (1975),  Portugaliya  (1976),  Ispaniya 

(1978)  va  boshqa  mamlakatlarning  qabul  qilingan  konstitutsiyalarda  partiyalar 

masalasiga,  muayyan  darajada  e`tibor  berildi.  Bundan  tashqari,  mazkur  davlatlar 

konstitutsiyalarida  partiyalar  faoliyatiga  tegishli  moddalarni  konkretlashtiruvchi 

normalar  ham  kiritilgan.  Bunga,  birinchidan,  konstitutsiya  qabul  qilingan  davrdagi 

mamlakatdagi  milliy:  ijtimoiy,  iqtisodiy,  ma`naviy-madaniy  shart-sharoitning 

xususiyatlari; 

ikkinchidan, 

jamiyat 

ijtimoiy-siyosiy 

strukturasida 

siyosiy 

kuchlarning  o‘zaro  munosabati;  uchinchidan,  muayyan  mamlakatdagi  mavjud 

siyosiy