Маьрузалар курси

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.1-расм. Электр 
ѐйи - балласт қаршилик - электр манбаси тизимининг вольтампер характеристикаси 
(В.А.Х.) 
белгиланиб то ѐй В.А.Х.си манбанинг ташқи характеристикаси билан кесишмагунча ортиб 
бориши мумкин ѐки бошқача айтганда ѐй токи чексизга қараб интилади.
Ёй токининг қийматини чеклаш мақсадида, ѐй занжирига, унга кетма-кет қилиб 
қаршилик уланади (3.1-расм). Бунда, чекланган қийматдаги қувватга эга манбанинг 
кучланиши қуйидаги тенглама билан аниқланади. 

d
dI
L
R
I
U
U
UCT
ä
ä
ä




[В] 
(3.1) 
бу ерда:
U
д
- ѐйдаги кучланиши, В; 
I
д
- ѐй токи, А; 
R - қаршилик, Ом; 
L - индуктивлик, Гн. 
(U
ист
-I
д

R) тўғри чизиғи В.А.Х. ни А ва В нуқталарда кесиб ўтади. Ушбу 
куқталардаги токлар қиймати I
a
ва I
b
ларга тўғри келади. В.А.Х. нинг А нуқтадан чап 
томони ѐйни батамом ўчириш зонаси, характеристиканинг А ва В нуқталари ўртасидаги 
қисми - ѐйнинг ѐниш зонаси ва В нуқтадан ўнгдаги қисми- ѐй токини чеклаш зонаси 
ъисобланади. Ёй, токнинг I
b
қийматидагина барқарор ѐниши мумкин, А нуқтада токнинг 
кичик қийматга эга эканлиги сабабли ѐй беқарор ѐнади, I
k
- занжирнинг қисқа туташуви 
холатидаги токини кўрсатади.
 
 Электр ѐйининг асосий характеристикалари 
Электр ѐйининг қувватини бир неча усул билан бошқариш мумкин. Қуйидаги 
расмда ѐй қувватини манба кучланишини ўзгартириш орқали (а) ва балласт қаршиликни 
ўзгартириш орқали (б) бошқариш оқибатида олинган В.А.Х. лар келтирилган (3.2-расм) 

---

3.2 – расм 
1. Ёй қувватини манба кучланиши орқали бошқаришда ( бунда балласт қаршилик 
ўзгармас қийматга эга) бошқариш I
1
, I
2
,I
3
токлар ва уларга мос U
1
, U
2
, U
3
кучланишни 
ўзгартириш орқали амалга оширилади. Бунда манба кучланишини, масалан, 
трансформатор чўлғамидаги ўрамлар сонини ўзгартириш ѐки генератор қўзғатиш чўлғами 
занжиридаги қаршиликни ўзгартириш орқали бошқариш мумкин ( 3.2 -расм,а ). 
2. Манба кучланишини ўзгартирмаган ҳолда балласт қаршиликни ўзгартириш 
орқали бошқаришда занжирга босқичма-босқич ўзгартирилувчан қаршилик улаш 
мақсадга мувофиқ (3.2 -расм,б). 
3. Манба кучланиши ва балласт қаршилигининг ўзгармас қийматларида ѐйга 
таъсир этувчи бошқа факторларни ўзгартириш орқали ѐй қувватини бошқариш мумкин, 
бунга ѐй ѐнаѐтган муҳит босимини ўзгартириш орқали ѐки ѐй узунлигини ўзгартириш 
орқали бошқариш усулларини мисол қилиш мумкин.