УЗБЕКИСТАН ХАЛКЛАРИ МАДАНИЯТИНИНГ
ТАРИХИЙ-МАДАНИЙ РИВОЖЛАНИШ
БОСЦИЧЛАРИ
Узбекистан халкдари тарихи умумжахон тарихининг тарки! бий кисмидир. Худди шунинг учун \ам, Узбекистан халкдари маданияти умумжахон тарихий-маданий ривожланишининг узига хос бир куриниши ва таркибий кисми сифатида к,арали| ши лозим.
Узбекистан халклари тарихини янги давр нукдаи назаридан урганиш энди бошланмовда. Бу борада аникданиши зарур булган муаммолар етарлича. Узбекистан халкдари маданиятининг та-| рихий ривожланиш боскичлари масаласи хам илк бор тилга олинмокда. Бизнинг фикримизча, бу борада хозир Маданият! шуносликда шаклланаётган жахон халклари маданиятининг ривожланиш боскдчларини таснифлашга таяниш максадга му! вофикдир. Улар олдинги мавзуда курсатганимиздек, куйидаги тарихий боскичлардан иборат: энг кддимги давр, кддимги дуне] Урта асрлар, янги давр, XX аср.
Археологии казилмалар курсатадики, энг кадимги даврга оид 400 га якин маконлар Урта Осиё хУДУДВДан хам топилган. Улка| миз архантроплари бундан 700-800 минг йил илгари яшаган эканлар.
Ибтидоий жамоа тузумини олимлар тош даври, мис-toui даври, бронза ва темир даврларига булиб урганадилар. Бу дав! рларда кишилар нафакат узлари яшаган даврларга мос мехнат Куроллари, шу билан бирга маънавий бойликлар хам яратган! лар.
Илк палеолит даврида кишилар хали жисмоний ва акдии| жихатдан хайвонот оламидан бутунлай ажралиб чикмаган. Улар| асосан, термачилик ва овчилик билан кун кечирган.
Урта палеолит даврида мехнат куроллари такомиллашади,! одамда нутк ва фикрлаш кобилияти Усади, сунъий йуллар би| лан олов чикариш пайдо булади, унгур ва горлардан бошпанД излаш, уруг булиб яшаш таркалади.
52
Сунгги палеолит даврида одамлар уй-жой куришни ургана- ЯИлар, ибтидоий туда булиб яшашдан урут жамоа булиб яшашга (мптриархатга) Утадилар. Мехнат куроллари ранг-баранглаша- 1И Илк диний тасаввурлар пайдо буФади.
Урта тош (мезолит) даврида камон ва ук-ёй кашф этилади, нлк санъат пайдо булади. Неолит даврида дехкончилик, чор- ипчилик, хунармандчилик ривожлана бошлайди. Эр. ав. V-IV минг йилликларга оид Амударё этаклари ва Хоразм худудида ншилган Калтаминор маданияти неолит даврида аждодлари- миз к,андай турмуш кечирганликларидан дарак беради.
Неолит даври ёдгорликлари кддимги аждодларимизнинг тУкимачилик, кулолчилик, ёгоч ва камишдан кдйик ясашни Урганганларидан, девор ва цояларга расмлар чизишни билган- ч.|ридан далолат беради. Бундай цоятош расмлар республика- миздаги Зараутсой, Куксарой ва Тераклисой худудларидан то- пилган.
Тош ва бронза даврида кишилар мисдан, кейинчалик эса Пронзадан фойдаланишни урганишган. Натижада темирдан ясал- iiiii мехнат куроллари кенг таркалади.
Бронза даврида ишлаб чикариш жамоалари пайдо булади. Оила булиб яшаш шаклланади. Эркаклар Урни ортиб боради ва мулкий табакдланиш юзага келади. Ибтидоий уз-узини бошкд- риш урнига ме\нат жамоаларини бошкдриш ва илк давлат ти- 1Имлари юзага келади.
Археологик казилмалар республикамиз хУДУДИДа яшаган ■Н1моалар Эрон, Афгонистон, Туркманистон, Тожикистон ха- п^лари билан кенг икуисодий ва маданий алокдлар Урнатгани- HIH дарак беради. Бронза даврига оид тарихий-маданий излар Хоразм (Тозабогёп маданияти ва Амиробод маданияти), За- рпфшон (Замонбобо маданияти), Кдшкадарё, Сурхондарё (Со- поллитепа маданияти) ва Фаргона вохаларидан топилган. Улар- пи урганиш олимларни, бу даврда икки хил маданият мавжуд булган деган хулосага олиб келади. “Биринчиси, дехкончилик пилан шугулланувчи кабилалар маданияти. К,адим ги кабилалар це\к,ончилик килиш учун кулай ерларга жойлашиб олиб, юк-
53
Do'stlaringiz bilan baham: |