Маданиятнинг барча ўзига хосликлари киради

Марказий Осиёнинг Олтой тил оиласига мансуб халқлари


Мўғуллар. Мўғул тил гуруҳида учта ўзаро яқин халқлар халха-мўғуллар ва айротлар ва хитой мўғуллари киради. Мўғулистон ва Хитой мўғуллари тиллари ва маданияти бўйича бир-бирларига яқин.
Ёзма махлумотларга кўра, мўғуллар IX асрдан мавжуд. Бу даврда уларнинг хўжалик машғулотларида муҳим ўзгариш бўлиб, мўғуллар ов ва теримчиликдан кўчманчи чорвачиликкка ўтганлар. Замонавий кўчманчи мўғулларда асосий чорва-қўйчилик, қисман қорамол ва йилқичилик ҳисобланади. Юу ташиш учун икки ўркачли туялардан фойдаланилади. Мўғулистон шароитида мол йил давомида яйловда бўлиб, ҳайвонлар қор тагидан ҳам ўзига озиқ топишга мослашган. Мўғул кўчманчилар энг аввало қишги яйловларни қадрлашган, баланд бўлмаган қор қоплами молга қийинчиликсиз ўзига озиқ топиш имконини беради.
Кўчманчилар уйлари-бу тез ўрнатиш ва йиғиш мумикн бўлган, янги жойга кўчириш қулай ўтовдир. Ўтовнинг суягини ёғоч катаксимон деворлар ташкил этади. Ўтовнинг синчи энг тепаси гумбазигача йиғма ёғоч ўқлар, керага, кунгуралардан иборат. Девор кигиз билан қопланади. Ўтов марказида 2 та устун ўрнатилиб,уларга синч боғланади. Ўтовнинг пастига ҳа м кигиз тўшалади. Кириш жойи жанубга томон қаратилган. Ўтов кўчишга мос бўлсада, қаҳратон қишда унда иссиқ кийимсиз яшаш мушкул.
Ўтовга киришдан тўрдаги жой-энг азиз меҳмонлар учун бўлган. Чап томон аёлларники, ўнги-эркакларники ҳисобланган. Ўтов марказида ўчоқ ўрнатилиб, унда овқат қилишган. Мебель кам, бир-икки сандиқ, овқатланиш учун хонтахта, идиш учун унчалик катта бўлмаган шкаф. Қозонда таомдан ташқари чой ҳам қайнатилган. Анъанавий идишлар тери ва ёғочдан ясалган. Кўчманчилар сопол идишни билишмагна. Ҳозирги кунда чорвадорлар замонавий идишлардан фойдаланадилар.
Мўғулларнинг кундалик кийимлари кўчманчи ҳаётга мос. Бу узун пахта ёки жун газламадан чопон. бой чорвадорларда байрам чопони ипак газламадан тикилган. Этаги чапдан ўнгга ёпилган. Газламаси бўйича эрккаклар ва аёллар халатлари фарқ қилмайди. Мўғуллар чўнтакни билишмаган. Қишки кийим бичими худди шу хилда бўлган, фақат уни ҳайвон терисидан тикишган. Кенг шимларнинг пасти этикка киритилган. Ҳар бир мўғул гуруҳи бош кийими ўзига хос хусусиятга эга бўлган.
Мўғуллар таомлари чорвадорлар учун хос хусусиятга эга бўлган. Сут маҳсулотлари ва гўшт, кўпроқ қўй гўшти ейилган. Ундан хамирли таомлар тайёрлаш сўнгги пайтда кенг тарқалди. Мўғуллар чойга катта ўрин беришади. Уни қозонда қайнатиб, сут, ёғ ва туз солиб, дастурхонга тортишади.
Мўғуллар оилавий турмушида катталарга ҳурман анъанадир. Ёшлар катталарга доим эътибор ва ҳурмат кўрсатишган.
Мўғуллар иднларида анъанавий шаманлик XVI асрдан етакчи ўрин эгаллаган буддизм билан қоришиб кетган.
Аҳоли ҳаётида байрамлар катта ўрин тутади. Мўғулар учун байрам бу энг аввало қабиладошлари, қариндошлари, дўстлари, қўшнилари билан дийдорлашиш, юрагидан суҳбатлашишдир. тантана жойларида мусиқа, одамларнинг ранг-баранг кийимлари, байрам дастурхони ташкил этилган. Байрамларнинг чўққиси анъанавий спорт байрамлари, отда пойга, кураш, камондан ўқ отиш мусобақалари ўтказиш ҳисобланади. Пойгада 12-14 ёшли ўсимрлар яйдоқ отда кичиккина юган кўмагида отни бошқариб қатнашадилар. Курашда ҳам ўсимирлар, ёш эркаклар қатнашиб, тиззаси ёки тирсаги ерга теккан курашчи мағлуб ҳисобланган. Спорт мусобақаси ғоиблари доим ҳурмат, эътиборда бўлишган.
ХХ аср давомида Мўғулистонда саноат корхоналари, шаҳарлар вужудга келган.