Madaniyatida tarixiy janrdagi tasviriy

 
 
A.Mamatova. “Shoh Bobur Mirzo (Armon)”. 2017 yil
.
“Bu kitoblar menga shoir va hukmdor Mirzo Bobur haqidagi ijodiy niyatla
rimni 
amalga oshirishga yordam beradi. Ulardagi she’rlar va nasrni o‘qib shar
qona 
miniatyuralarning ikir-
chikirlarigacha ko‘rib chiqib, o‘zim niyat qilgan obraz fik
rimni 
cho‘lg‘ab, yuragimda yashab, matoga tushgunicha o‘z uslubimni qidi
raman. Naza-
rimda, shuning uchun ham shoir haqida turkum asarlar paydo bo‘ldi. Har bir turkum 
asarda u yoki bu darajada Shoh Boburning Vatan sog‘inchi haqidagi o‘ylari aks et
-
tirilgan”.
Yu
rtimizdagi adabiyotda Vatanga bo‘lgan muhabbatni, erkin fikrlilikni Shoh 
Boburchalik tasvirlangan ijodkorni ko‘rish dushvor. Farg‘ona vodiysidagi Andijonda 
tug‘ilgan bo‘lsada, u Vatanidan yiroqda yashashga majbur bo‘ldi. Am
mo u yerda ham 
o‘zining bunyodgorlik ishlari bilan o‘z yurtini ulug‘ladi. Hozi
rgi Hindiston, 
Afg‘oniston va Pokiston yerlaridan iborat bo‘lgan katta imperi
yaga asos solgan 
iqtidorli sarkarda Shoh Bobur Qobul va Dehlida yashar ekan u o‘z yur
tini doim eslab 
yurdi: “
O‘zga yurt ava
xtadek, u yerdagi hamma narsa menga begonadek. Mening 
qalbim o‘z yurtimga intilgani intilgan
”.

---

129 
“Jahon tarixiga nazar” kitobida Javoharlal Neru shunday yozgan edi: “Dehli bu 
imperiyaning poytaxti bo‘lib yana shon
-
shuhratga ega bo‘ldi. U (Shoh Bobur) dil
bar 
shaxs bo‘lgan. U yozgan asarlarini eslar ekanmiz ko‘z oldimizda ajo
yib inson namoyon 
bo‘ladi”. “Maqsadim, 
- deydi A.Mamatova, - 
portretdagi o‘x
shashlikni emas (aslida bu 
ham muhim), balki ichki olamlarini ochib berish
dan iborat bo‘ldi. Negaki ular hoz
irgi 
avlodning ustozlari hisoblanadi. Far
zandlarimiz xalq an’analari man
balari, ularning 
o‘zagi –
oila o‘chog‘idan ajralib qolmasligi kerak”. 
“Armon” nomli suvoriy portretini ishla
nish rangtasvir texnikasini tadqiq etish 
shuni ko‘rsatadiki, Mirzo B
obur asari rangtas
virning ko‘p qat
lamli eski mumtoz 
usulida yaratildi. Dastlab kanopdan to‘qilgan qo‘pol mato sah
ni uch qatlam oq kukun 
(bo‘r) qo‘shilgan sin
tetik yelim bilan qoplangan va uning ustidan moy-
sintetik bo‘yoq 
surib chiqilgan. Mato ustidan rangli imprematura berilgan (bu safar u iliq rang tusida). 
So‘ngra asarga shaffof qog‘oz orqali chizil
gan kompozitsiya tushirilgan va birinchi 
suyuq rang
li qatlam berilgan. Navbatdagi bo‘yoq qatlami qoralamaga qaraganda 
ochroq rang bilan ishlangan. Mirzo Boburning kamzul va oti shunday chizilgan. Asar 
parchalarini o‘rganish as
no
sida yuo‘qori qatlam tagidan sirlan
gan qatlam berilganligi 
ma’lum bo‘ldi. Nima uchun pastki quyuq bo‘yoq qatlami beriladi? Negaki sirli qatlam 
berilgandan keyin asar tu
si to‘qroq bo‘lib qoladi va kar
tinaga lokdan himoya qatlami 
beriladi. Bu bilan tus, rang birligiga va mutanosib
ligiga erishiladi. U uyg‘un
lik tasa-
vvurini uyg‘otadi. 
Rassom A.Mamatovaning ko‘pgina portret asarlari shu asnoda ishlangan. U asa
r-
larini yaratishda eski mumtoz texnika va rangtasvir texnologiyasini qo‘l
laydi, shu bilan 
asarni uzoq muddat saqlanishi ta’minlanadi. “Armon” asari ish
lanishida ham shunday 
rangtasvir 
texnikasidan 
foydalanildi. 
Ilgari 
otliq 
hukmdorlar 
portretlari 
miniatyuralarda yassi usulda ishlangan. Monografiyada keltiril
gan “Armon” asari 
varianti 2017 yili ishlangan. Rassom asari chuqur mazmunli g‘oyaviy
-obrazli 
tuzilishda yaratilgan va unda tasviriy-ifodaviy vositalar va ish
lash usuli to‘g‘ri 
tanlanganlig
i ko‘rinadi. 
O‘zbekiston tasviriy san’ati ustalari yaratayotgan asarlar fundamental, bir butun 
asar ko‘rinishida ishlandi. Ular realistik usulda yaratildi va boshdan oxi
rigacha 
kompozitsion, rang va tus to‘xtami o‘ylab chiqildi. Bu asar yaratilgu
nic
ha ko‘p
lab 
qoralamalar ishlandi. Ularda kasb mahorati vazifasi hal qilin
di, lekin asarning so‘nggi 
variantini ishlash jarayoni o‘ta ijodiy ishga ayla
nib qoladi, bungacha esa bir necha 
bosqichda tayyorgarlik jarayoni kechadi. Iqtidorli kompozitsiya va rang ustasi Mixail 
Vrubel ko‘plab qora
lama ishlaganiga qaramay asosiy asarlarini yaratish jarayonida 
ko‘pgina bo‘laklarini qay
ta va qay
ta o‘zgartirar edi.
“1991 yili Birinchi Prezident Islom Karimovning tashabbusi bilan O‘zbekiston 
mustaqillikka erishgan yili buyuk ajdodimizning 550 yilligi nishonlandi, mamlakatda 
bu yil Alisher Navoiy yili deb e’lon qilindi. Buyuk shoir tavalludining 550 yilligiga 
tayyorgarlik ma’nosida uning haykalini ish
lash
ga tanlov e’lon qilindi.
Haykaltaroshlar