Madaniyat va istirohat bog‘larining tarixiy taraqqiyoti

Nazorat uchun savollar:

1. 
   Madaniyat va aholi dam olish markazida to‘garak ishlari qanday tashkil etiladi?
   
2. 
   Madaniyat va aholi dam olish markazida qanday to‘garaklar faoliyat yuritadi?
   
3. 
   Madaniyat va aholi dam olish markazida to‘garak rahbariga qanday talablar qo‘yiladi?
   
4. 
   To‘garak faoliyatini tashkil etishda qanday me'yoriy hujjatlar yuritiladi?
   
5. 
   To‘garak mashg‘uloti ishlanmasi tarkibiy qismi nimalardan iborat bo‘lgan?
   

Madaniyat va aholi dam olish markazida ish yuritish va hujjatlar bilan ishlash

1. 
   Madaniyat va aholi dam olish markazlarida ish yuritish asoslari
   
2. 
   Madaniyat va aholi dam olish markazida hujjatlar bilan ishlash
   
3. 
   Madaniyat va aholi dam olish markazida hujjatlar namunalari
   

Tayanch so‘z va iboralar: ish yuritish, sodda hujjatlar, murakkab hujjatlar, tashqi hujjatlar, ichki hujjatlar, hujjat matni, xizmat yozishmalari, ijro intizomi, rezolyusiya, ijrochi xodim, xronologik tartib
Ish yuritishning bevosita asosini hujjatlar tashkil qiladi. Biron-bir korxona, muassasa yoki tashkilotning faoliyatini bugungi kunda ana shu hujjatlarsiz mutlaqo tasavvur qilish mumkin emas. Mazmunan, xajman va shaklan xilma-xil bo‘lgan hujjatlar umuman kishilik jamiyatining uzluksiz faoliyatini tartibga solib turadi. Hujjat so‘zi lu‘g‘atda quyidagicha izohlanadi:

-kimsaning kimligini, mashg‘ulotini, biror korxonaga tegishligini tasdiqlovchi ish qog‘ozi (pasport, guvohnoma, a'zolik bileti va shu kabilar);

-kimsaning biror narsaga haqi borligini, huquqini tasdiqlovchi ish qog‘ozi;

-narsaning nimaligini, miqdori, sifati va shu kabini ko‘rsatuvchi rasmiylashtirilgan ish qog‘ozi;

-ilmiy, ijtimoiy yoki tarixiy ahamiyatga ega bo‘lgan yozuvlar, suratlar, asar yoki adabiyotlar.

Yaqin o‘tmishimizda juda kam hujjatlar o‘zbek tilida yozilib, ko‘pincha rus tilidan andoza olish yo‘li bilan yozilar edi. To‘g‘ri, rus hujjatshunosligidagi juda ko‘plab tartibotlarni o‘zbek tilidagi hujjatlarga ham tatbiq etish mumkin, lekin bar-chasini emas.

Ma'lumki, hujjatlar xilma-xil va miqdoran juda ko‘p. Hujjatlarning maqsadi, yo‘nalishi, hajmi, shakli va boshqa bir qator sifatlari ham turlichadir. Ish yuritishdagi hujjatlar eng avvalo yaratilish maqsadiga ko‘ra tasnif qilinadi va bu jihatdan ichki va tashqi hujjatlar farq qilinadi.

Ichki hujjatlar ayni korxonaning o‘zida tuziladigan va shu korxona ichida foydalaniladigan hujjatlardir.

Tashqi hujjatlar muayyan korxonaga boshqa tashkilot yoki ayrim shaxslardan keladigan hujjatlardir.

Hujjatlar o‘z mazmuniga ko‘ra ikki turda bo‘ladi:

- sodda hujjatlar – muayyan bir masalani o‘z ichiga oladi;

- murakkab hujjatlar – ikki yoki undan ortiq masalani o‘z ichiga oladi.

Hujjatlar tegishlilik jihatiga ko‘ra xizmat yoki rasmiy hujjatlar va shaxsiy hujjatlarga ajratiladi. Xizmat hujjatlari tayyorlanishiga ko‘ra korxona yoki mansabdor shaxslarga tegishli bo‘lsa, shaxsiy hujjatlar yakka shaxslar tomonidan yozilib, ularning xizmat faoliyatlaridan tashqaridagi yoki jamoat ishlarini bajarish bilan bog‘liq masalalarga tegishli bo‘ladi (shaxsiy ariza, shikoyat va h.k.).

Ma'muriy-boshqaruv faoliyatida xizmat mavqyeiga ko‘ra hujjatlar asosan tashkiliy hujjatlarga, farmoyish hujjatlariga, ma'lumotsimon-axborot hujjatlariga va xizmat yozishma-lariga bo‘linadi.

Hujjatlar mazmunan tashkilotning huquqiy maqomi, tarkibiy tarmoqlari va xodimlari, boshqaruv jarayonining borishida jamoa ishtirokining qayd qilinishi, boshqa korxonalar bilan aloqalarning huquqiy tomonlari kabi masalalarni aks ettiradi (nizomlar, yo‘riqnomalar, shartnomalar).

Farmoyish hujjatlari guruhiga buyruq, ko‘rsatma, farmoyish kabilar kiradi.

Ma'lumotsimon-axborot hujjatlari ancha katta guruhni tashkil qiladi, bunday hujjatlarning ish yuritish jarayonidagi ishtiroki ham juda faol (dalolatnoma, ma'lumotnoma, ariza, tushuntirish xati, hisobot, ishonchnoma, tavsifnoma).

Xizmat yozishmalari mazmunan xilma-xil bo‘ladi. Ularda korxona faoliyatining turli masalalari bilan bog‘liq talab, iltimos, taklif, kafolat kabilar aks ettiriladi. Bu ma'noda xizmat yozishmalari hujjatlarning yuqorida ko‘rsatilgan har uch guruhi bilan ham aloqadordir, ularning muayyan bir guruhiga xizmat hujjatlarini kiritish shuning uchun ham maqsadga muvofiq emas.

Hujjat matni aniqlik, ixchamlik, lo‘ndalik, mazmuniy to‘-liqlik kabi talablarga ham javob berishi kerak. Bu talablarga javob bera olmaydigan hujjat chinakam hujjat bo‘la olmaydi, bunday hujjat ish yuritish jarayoniga xalaqit beradi, uning samaradorligini keskin pasaytiradi.

Markazda oxirgi yillar davomida yuqori tashkilotlardan kelgan hujjatlarni ro‘yxatga olish tartibini, ijro intizomini talab darajasiga keltirib, yo‘lga qo‘yish bo‘yicha ish olib borildi va bu sohada ma'lum bir tizim shakllantirildi.

Mazkur hujjatlarni ro‘yxatga olish kompyuterda 3 nusxada ishlab chiqilgan maxsus nazorat varaqalarida (agarda hujjat nazoratga olingan bo‘lsa) hamda hujjatlarni ro‘yxatga olish jurnalida qayd etiladi Varaqalardan birinchisi hujjatning asliga, ikkinchisi hujjatning nusxasiga tikiladi (ijrochiga beriladi) va uchinchisi kartotekada ma'lumot uchun saqlanadi.

Shundan so‘ng ish yurituvchi hujjatni rahbarga ko‘rib chiqish uchun taqdim etadi. Rahbar maxsus fishkaga rezolyusiya qo‘yib, tegishli ijrochi xodimga yozma ravishda topshiriq beradi.

Agar rahbar tomonidan hujjat ijrosi bir nechta xodimlarga topshirilgan bo‘lsa, familiyasi birinchi yozilgan xodim ijroni tashkil etishga mas'ul bo‘ladi.

Rahbar fishkada aniq qilib:

• 
  mas'ul ijrochini yoki ijrochilarni;
  
• 
  hujjat ijrosi bo‘yicha topshiriqni;
  
• 
  ijro muddatini belgilab berishi lozim.
  

Ijro muddati ko‘pincha hujjat matnida belgilangan bo‘la-di yoki rahbarning fishkadagi topshirig‘ida ko‘rsatiladi.

Agar kelgan hujjat o‘z mazmuniga ko‘ra nazoratga olinmay-digan hujjatlar turiga kirsa, ya'ni masalan, hujjat matnida aniq muddatli topshiriq berilmagan yoki rahbar tomonidan “Ma'lumot uchun” deb ko‘rsatilgan bo‘lsa, bunday hujjat jurnalda ro‘yxatga olinadi, nazorat varaqasi ochilmaydi.

Ish yurituvchi hujjat nusxasini topshiriqda ko‘rsatilgan ijrochi xodimga jurnalda va nazorat varaqasida qo‘l qo‘ydirib, ijro uchun topshiradi.

Ijro nazorati jurnalda va nazorat varaqasida qayd etilgan muddatli topshiriqlar asosida tashkil etiladi.

Ijrochi xodim hujjatni olgandan so‘ng birinchi navbatda uni bajarish bo‘yicha aniq reja tuzib, ishni boshlashi lozim. Ikkinchidan, ijrochi xodim nazorat yig‘majildi ochib, hujjat bilan ishlash jarayonida hosil bo‘lgan barcha materiallarni shu papkaga tikib, uni shakllantirib boradi. Birinchi bo‘lib mazkur hujjat tikiladi va uning ustiga xronologik tartibda tegishli hujjatlar (rejalar, har hil ma'lumotlar, chizmalar, rasmlar, fotosuratlar, yuqori korxonaga yuborilgan axborot yoki hisobot nusxalari va x.k.) taxlanib boriladi.

Hujjat ijro etilgandan so‘ng ijrochi xodim ushbu hujjatni nazoratdan chiqarishi lozim. Buning uchun:

- qilingan ishlar yuzasidan rahbariyat nomiga qisqacha yozma axborot beriladi va shu asosda rahbar nazorat varaqasi ustiga “Nazoratdan chiqarilsin” deb yozib, sanasini ko‘yib, imzo chekadi. Shu kundan e'tiboran hujjat ijro etilgan va nazoratdan chiqarilgan hisoblanadi;

- agar hujjat yuborgan yuqori tashkilotga ijro bo‘yicha ma'lumot (axborot, hisobot) taqdim etilgan bo‘lsa, uning asosida hujjat nazoratdan chiqarilishi mumkin va uning nusxasi nazorat yig‘majildida eng ustungi, yakuniy bet qilib tikiladi.

Agar ba'zi ob'yektiv sabablarga ko‘ra hujjatni o‘z muddatida bajarishning iloji bo‘lmagan hollarda rahbariyat tomonidan uning muddati uzaytirilishi mumkin.

Ijro etilgan hujjatning ijrosi bo‘yicha shakllangan nazorat yig‘majildi saqlanish uchun ish yurituvchiga topshiriladi. U esa jurnal va nazorat varaqasida buni rasmiylashtiradi. Kelgusida ijro etilgan hujjatlar yig‘majildlari o‘z muddatlarida va o‘rnatilgan tartibda Davlat arxiviga doimiy saqlanish uchun topshiriladi. Hujjatlar bilan ish yuritishda tahliliy ishlarning ahamiyati juda katta bo‘lib, ijro intizomini mustahkamlashda muhim rol o‘ynaydi. Bu ishni albatta amaliyotga joriy etish kerak, chunki har bir o‘rnatilgan muddatlarda bajarilgan ishlar tahlil qilinib, o‘rganilmasa, erishilgan natijalar e'tiborsiz qolsa, bunday hol korxona faoliyatiga salbiy ta'sir ko‘rsatishi mumkin.

Markaz amaliyotida hujjatlar bilan ishlash hamda ish rejalarini bajarilishi bo‘yicha tahlillar har oy yakuni bilan qilinadi va yangi oyning birinchi dushanbasida xodimlar yig‘ilishida muhokama qilinib, ko‘rib chiqiladi va tegishli xulosalar qilinadi. Shuningdek, kelgusi oyda bajariladigan hujjatlar va ish rejasida belgilangan tadbirlar haqida bu tahlillarda ko‘rsatilib, xodimlarga eslatish maqsadida ma'lum qilinadi. Bundan tashqari markazga kelib tushgan hujjatlar har chorak va yil yakunlari bo‘yicha nazoratga olingan hujjatlar ijrosi monitoring qilinadi. Chorak yoki yillik monitoring ishlari keyingi chorak yoki yil boshida amalga oshiriladi.