Madaniyat instituti vahobjon rustamov ssenariynavislik mahorati

14 S.E.S.A.Proxorov tahriri ostida. М., 1990y,500bet.
43

---

Inssenirovka mavzusiga to‘xtalganimizning boisi - ko‘pgina hol- 
larda oliygohlar, tashkilotlarda buyurtma bilan ssenariylar yozishga 
to ‘g ‘ri keladi, masalan, institutlar aro “Quvnoqlar va zukkolar” 
ko‘rik tanlovini olaylik. K o‘rik tanlovda berilgan shartlar uchun 
tayyor dramatik asarlar deyarli yo‘q. Bunday holatlarda adabiy asar- 
larni instsenirovka qilish usullariga tayanish mumkin. Yoki, Alisher 
Navoiy-ning tavallud topgan kuniga bag‘ishlab, “She’riyat mulki- 
ning sultoni” deb nomlangan tadbir o ‘tkazilishi kerak bo‘Isa ham 
ifodalashning turli vositalaridan foydalanib, inssenirovka qilingan 
holda ssenariylar yaratish mumkun.
San’atning asosini tarbiya tashkil etadi. Sahnadan turib aytilgan har 
so‘z tomoshabin uchun qonuniyatga aylanib qoladi, ya’ni tomoshabin 
qahramonni gaplariga ishonadi, undan o ‘ziga kerakli ma’naviy madad 
oladi. Shuning uchun sahnadan turib qilingan barcha xatti-harakatlar 
haqqoniy tarzda amalga oshirilishi kerak.
Yoshlami tarbiyalashda davlatimiz tomonidan turli muhim strate- 
gik maqsad va vazifalar belgilangan. Ana shulardan bittasi teatr 
san’ati tomonidan amalga oshiriladigan ishlar haqida yuqorida qayd 
etgan edik. Haqiqatdan ham tarbiya vositalari ichida teatr san’atining 
roli boshqa san’at turlariga qaraganda ancha kattadir. Chunki teatr- 
ni tomoshabin bilan aktyorlaming yuzma-yuz uchrashuvini amalga 
oshiruvchi vositachilardan biridir, deb aytish mumkin. Masalan, Said 
Ahmadning “Ufq” romani asosida qilingan inssenirovka, Pirimqul 
Qodirovning “Yulduzli tunlar” romani inssenirovkalari bunga misol 
bo‘la olishi mumkin.
Hozirgi kunda Respublika miqyosida o‘tkaziladigan tadbir va to- 
moshalarda ham inssenirovkadan juda o‘rinli foydalaniladi. Madaniy 
tadbirlarda inssenirovka qilingan asarlaridan mohirona foydalanib, 
tadbirlarda o‘rinli foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Inssenirovka qilish usuli ko‘pincha keng miqyosda nishonlana- 
digan tadbirlarda ham qo‘llanishi mumkin. Masalan, mustaqillikka 
bag‘ishlangan tadbirlarda quyidagi variantlarda inssenirovka qilish 
mumkin. Masalan:
44

---

Sahnaga boshlovchilar chiqib keladilar.
Iboshlovchi:
Tarixdan m a’lumki, ajdodlarimiz mana shunday 
yorug‘ kunlarda yashashni, inson omili qadr topgan, shani va erki 
ulugiangan, adolatli davlat qurishni orzu qilganlar. Mustaqilligimiz 
sharofati bilan bizlar, ajdodlarimiz havas qilgan, orzu qilgan ana 
shunday baxtli kunlarda yashayapmiz.
2boshlovchi:
Ammo... G‘animlar 0 ‘rtaOsiyoni zabtetishga,uning 
moddiy va ma’naviy merosini parchalab, qadr-qimmatini toptashga 
uringanliklari oqibatida, ajdodlarimizning qay ahvolda hayot kechir- 
ganliklarini tasvirlashga qalam ojizlik qiladi..
(Katta pauzadan so
‘«g/Turkiston harbiy Generali gubematori 
Fon Kaufman 
...(boshlovchilar chiqib ketishadi).
(.Fon Kaufman kirib keladi).
Fon Kaufman:
0 ‘rta Osiyo... o‘ta katta boylikka ega b oigan yurt. 
Ammo uning xalqi bu boyliklaming qimmatini bilsa edi... Bilmagani 
ham yaxshi.
Adyutant:
Murojaat etishga ruxsat eting janobi oliylari!
Fon Kaufman:
Xo‘sh, nima gaplar, qanday yangiliklar bor?
Adyutant:
Aytgan barcha ishlaringiz o rtig i bilan bajarildi. Buxo- 
ro, Xiva, Samarqand, Qo‘qon, Xo‘jand va Toshkent shahri va xon- 
liklaridan keltirilgan oltinlar, kumushlar, qoiyozm a kitoblar, tarixiy 
hujjatlar, xullas, barcha qimmatbaho buyumlar ro‘yxatga olinib, siz 
aytgan joyga keltirildi.