Madaminova nozima

II.ASOSIY QISM
2.1. Izopren kashf etilishi.
Kauchuklar olinadigan manbasiga ko’ra ikki turga bo’linadi. Tabiiy kauchuk va sintetik kauchuk. Tabiiy kauchuk (C₅H₈)_n formulaga ega bo’lib, Brazilyada o’sadigan geveya daraxti shirasi (lateks) dan olinadi. Kauchuk “kaocho” so’zidan olingan bo’lib, u daraxtning ko’z yoshi degan ma’noni bildiradi. Olingan daraxt shirasiga sirka kislota qo’shilsa, kauchuk ajralib chiqadi.
Tabiiy kauchukning kimyoviy tuzilishini asosan Garries o`rgangan bo`lib, izopren molekulalaridan tashkil topganligi aniqlangan. Buning uchun kauchuk ozonlash reaksiyasiga uchratilgan, so`ngra hosil bo`lgan modda parchalanganda izopren oksidlanishi natijasida hosil bo`ladigan levulin aldegid olingan.

Geveya daxtidan olingan kauchukning molecular massasi 170000 ga yaqin bo’lib, unda 2500 izopren molekulalari polimerlanganligi aniqlangan. Tabiiy kauchuklar Markaziy Osiyoda o’sadigan ko’ksag’iz, tog’zag’iz va qoqnut o’simliklarining sutsimon shirasidan ham ajratib olinadi.
Angliyalik muhandis K.Makindosh 1823-yil birinchi bo’lib kauchukni amaliyotda ishlatishni topdi va kauchuk eritmasida shimdirilgan gazmoldan suv o’tkazmaydigan buyumlarni ishlab chiqarishni yo’lga qo’yadi. Lekin, bu sof kauchukdan tayyorlangan materiallar past temperaturada mo’rt, yuqori temperaturada esa yumshab, yopishqoq bo’lib qoladi. Shu sababli kauchukni sanoatda keng miqiyosda ishlatilinishi 1849-yilda amerikalik savdogar Charlz Gudyar tomonidan vulkanizatsiya jarayoni, ya’ni rezida kashf qilinganidan so’ng boshlanadi.
Tabiiy kauchukning tuzilishini aniqlash hamda sintetik kauchuklarni sintez qilish 100 yildan ortiq yilni o’z ichiga oladi.
1826-yilda M.Faradey kauchuk molekulasi uglerod va vodorod atomlaridan iborat to’yinmagan uglevodorod ekanligini aniqladi.
1860-yilda ingliz olimi G.Vilyams kauchukni “quruq haydash” natijasida C₅H₈ tarkibli izoprenni oladi. Oradan 22 yil o’tgach, 1882-yil ingliz kimyogari U.Tilden izoprenni polimerlab kauchuksimon moddani hosil qiladi va tabiiy kauchuk bilan izopren o’rtasida bog’liqlik borligini ko’rsatadi. Tabiiy kauchuk izoprenni polimerlash mahsuloti ekanligi va uning to’liq tuzilishi 1924-yilda nemis kimyogari G.Shtaudinger tomonidan aniqlandi.