M10-21 sie guruh tlabasi muhammadyoqubov xusanboyning “issiqlik jarayonlarini modellash va avtomatlashtirish fanidan taqdimot ishi ilmiy rahbar qochqorov a. Mavzu: Matematik modellarning turlari Reja

M10-21 SIE GURUH TLABASI MUHAMMADYOQUBOV XUSANBOYNING “ISSIQLIK JARAYONLARINI MODELLASH VA AVTOMATLASHTIRISH FANIDAN TAQDIMOT ISHI ILMIY RAHBAR QOCHQOROV A.

MAVZU: Matematik modellarning turlari Reja:

1
2
3

Matematik modellarni tadqiq etish usullari quyidagi turlarga bo‘linadi;

Analitik model
Sonli model
Imitatsion model

l

Imitatsion modellar anatomik va sonli modellardan farqlirok keng sinfdagi ob’ekt va jarayonlar uchun yaratilishi mumkin. Imitatsion modellardan foydalanish uchun odatda imitatsion modellarni tasvirlash (yozish) vositalari universal yoki maxsus algoritmik tillar xizmat kiladi. Imitatsion modellar ko‘prok darajada hisoblash tizimlarini pog‘onada tadqiq etishga mo‘ljallangan.

Modellashtirishni texnik vositalari Modellashtirish usuli tanlangandan so‘ng hisoblash texnikasi yordamida modelni tadqiq etish uchun texnik va dasturiy vositalar tanlanadi. Dasturiy vositalar sifatida protseduraga mo‘ljallangan algoritmik tillar, muammoga- mo‘ljallangan tillar yoki modellashtirish avtomatlashtirilgan tizimlardan foydalanish mumkin. Modellarni tadqiq etish uchun unversal yoki ixtisoslashtirilgan hisoblash tizimlaridan foydalanish mumkin. Unversal hisoblash tizimlari yordamida analitik modellashtirishni amalga oshirish uchun texnik vositalarga kata talablar quyilmaydi. Imitatsion modellashtirishda foydalaniladigan unversal hisoblash tizimlariga quyiladigan asosmiy talablar bu katta xajmdagi etarli bo‘lgan tezkor xarakterdir.

ALGORITMIK TILLAR Dasturiy modellar yaratish uchun yukori pog‘onali unversal protseduraga mo‘ljallangan algaritmik tillar, masalan Pascal, Delphi, C++, Java va boshqalardan foydalanish mumkin. Ma’lumki hisoblash tizimlarini imitatsion modellashtirish uchun dasturlashda algaritmik tillardan foydalanilgan. Umum maqsadga mo‘ljallangan tillarda imitatsion modellarni yaratishda ma’lumotlarni kayta ishlash masalalaridagi dasturlashga xos bo‘lmagan bir kator kiyinchiliklarga duch kellinadi. Bu kiyinchiliklar imitatsion modellashtirishni algaritmlarga xos bo‘lgan ikkita xususiyatdir.

Birinchi xususiyat shundan iboratki, murakkab tizimlarni harakat algaritmlar paralell algoritmlardan iborat, har bir vaqt dakikasida bittadan ortik o‘zgartirishlar amalga oshiriladi. Paralell algoritmlarni dasturlashdagi kiyinchiliklar shundan ibratki, algaritmik tillar asosan ketma-ket jarayonlarni yozish uchun mo‘ljallangan. YUkori pog‘onadagi tillrada paralell jarayonlarni dasturiy imitatsiya kilish paralell jarayonlarni psevdoparalell tashqil etishni takazo etadi. Bu esa uz navbatida dasturlash sohasida murakkab masaladir.
Ikkinchi xususiyati shundan iboratki, modellashtirish jarayonida xajmi aprior baholash kiyin bo‘lgan ma’lumotlarni kayta ishlash talab etiladi. Bu jarayon imitatsion modellarni dinamik xarakterga ega ekanligidan kelib chiqib, tizimdagi ommaviy jarayonlarni o‘rganishga mo‘ljallanganligini bildiradi. Bunday algoritmlarni dasturlashda asosiy e’tibor tezkor xotirani dinamik taksimlashda karatilgan bulishi kerak.

Modellashtirish tillari Imitatsion modellashtirishda keng sinfdagi modellarga xos bo‘lgan masalalarga duch kelinadi. Bular:

xotirani
hodisalar
tasodifiy
modellashtirish

Modellashtirishning avtomatlashtirilgan tizimlari Mashinada modellarni yaratish jarayonini soddalashtirish va tezlashtirish harakati imitatsion modellarni dasturlashni avtomatlashtirilgan tizimlariga olib keladi. Tadqiqotchini dasturlashdan ozod kilgan bir necha tizimlar ishlab chiqildi. Dastur avtomatik ravishda biror-bir formal sxema asosida yaratiladi. Formal sxema tadqiqotchi tomonidan berilgan tizim prarametlari, tashqi ta’sirlar va ishlash xususiyatiga kura ishlab chiqiladi. Dastlabki ma’lumotlar u yoki bu kanonik tasviralanadi. Mashinada o‘tkazilgan tajriba natijalari asosida asosiy chiqish ma’lumotlari hisoblanadi va avtomatik bosmaga chiqariladi, kushimcha chiqish natijalari esa tadqiqotchi ko‘rsatmasi bo‘yicha olinadi.

Bunday tizimlar avtomatlashtirilgan unversal imitatsion modellar yoki imitatsion dasturlar generatori deyiladi. Modellashtirishni dasturiy va texnik vositalari bir necha kriteriyalarni hisobga olgan holda tanlanadi. Unda zaruriy shartlardan biri bu - konseptual va matematik modelni yaratish uchun vositalarni etarli va to‘la bulishligidir. Modellashtirish tilini tanlangandan so‘ng dasturiy modelni ishlab chiqiladi. Bu jarayon quyidagilarni uz ichiga oladi: algaritmni ishlab chiqish, kirish ma’lumotlarini tasvirlash shaklini aniqlashtirish, dasto‘rni yozish va tugirlash. Bu juda muxim ko‘p mexnat talab qiluvchi jarayon bo‘lib, boshqa dasturlash jarayonlarda kam farqlanadi