” d e b n o m la y d i.
Y uqorida qayd etilgan m u o m alalard an k e lib c h iq q a n holda r in o la liy a
va rin ofaniyada olib yuboriladigan k o rre k s io n -p e d a g o g ik ish j a r a y o n i d a
o v o z b u z i l i s h l a r i n i k o r r e k s iy a la s h g a a l o h i d a e ’t i b o r b e r i l a d i . B u
ta db irlarn in g asosiy maqsadi ovoz te m b r in i norm allash tirish , b o l a la r n i
tabiiy ovozini rivojlantirish, ovoz a p p a r a ti xastaliklarida h iq il d o q n i n g
harakat funksiyalarini tiklash va t o lg*ri o v o z hosil qilishni tarbiyalash.
O peratsiyadan s o ‘ng ovoz ustida olib b o rila d ig a n ishlar q u y id a g ila rd a n
o v o z d i a p a z o n i n i kengaytirish; u n i k u c h i n i o s h ir is h , s h u n i n g d e k ,
hiqildoqning h arak at funksiyasidagi b u zilish la rin i kom pensatsiyalash.
B evosita o v o z m a s h q la rin in g I b o s q i c h i d a f o n e m a l a r n i n u t q g a
k o ‘y i s h d a n b o s h l a n a d i . II b o s q i c h d a e s a t a n g l a y p a r d a s i n i
h a rak atch an lig in i oshirish maqsadida v o k al m a sh q la ri sifatida d a v o m
ettiriladi, m e ’yorida q o ‘sh iq kuylash vaqtida tanglay pardasi tonusi oshishi
bilan birgalikda k e sk in ravishda ortib boradi. B u n d a y u m shoq tanglay
reflektor ravishda t e p a g a k o ‘tariladi.
Vokal m ashqlari ta n g l a y pardasini kengaytiradi, bir vaqtning o ‘zida
h a lq u m m ush ak larin i h a m torm ozlaydi, h a m faollashtiradi, b o laning
o g ‘zini katta o ch ish g a m a jb u rq ila d i, tovush kuchini orttiradi. F o n a p e d ik
m a s h q l a r n i o ‘t k a z i s h m e t o d i k a s i va u n i n g iz c h illig i o ' z i g a x o s
xususiyatlarga ega.
II
bosqichda b u m a s h q la r d a quyidagi u n lilam i q o ‘shiq qilib aytiladi:
a w a l
a
va
e
to v u sh lari, 2 —3 m ashg‘ulotdan s o ‘ng
o
tovushi, bir haftadan
so ‘ng / va oxirida
u
tov u sh i.
Vokal m ash q lari y u m s h o q tanglayda sezilarsiz h a ra k a tla r y uzaga
kelganda, unli t o v u s h l a m i takrorlagach, 3 - 4 - m a s h g ‘ulotlardan boshlab
o ‘tkazi!adi.
Tanglay pardasi m u t l a q o harakatsiz boMsa yoki uni yon chekkalari
salginatebransa,
a w a e
unlilari bir n otadakuylanadi. Bola u c h u n m e ’yorli
b o ‘lgan yuklam ani a n iq la s h uchun dastlabki m a sh g ‘ulotlar logopedning
nazorati ostida bajariladi. O d a td a , unli tovushlar 2 —3 m a rta d a n bir k u n d a
12 m arta fo rtep ian o j o ‘rligida kuylanadi.
U nlilam i kuylash quyi notalardan boshlanadi.
Vokal m a s h q l a r d a h a r bir o ‘quvchi q a t ’iy d ifie re n sia l ra v ish d a
tanlanishi kerak, c h u n k i b u mashqlar j a ray o n id a ovoz apparati barch a
boMimlari ishtirok e ta d i va u la m i, ayniqsa, q o ‘rq m a sd a n va to liq m asd an
ishlashlari katta a h a m i y a t g a ega. N.F. Lebedeva va G . Yerm olayevning
k o ‘r-satishlaricha, b o l a l a m i n g ovozini maksim al darajada asrash kerak.
Buning u c h u n q u yidagi talabalarga rioya qilish kerak:
— faqat yoshiga m o s b o l g a n diapazonda kuylash;
— o ‘z y o sh ig a m o s keladigan d ia p a z o n n i n g c h e g a ra n o ta la rin i
kuylamaslik;
— qisqa kuyli f r a z a la rd a kuylash;
— z o ‘riqishsiz va b a l a n d boMmagan ovozda kuylash.
Bu talablar bola o rg a n iz m in in g anatomik va fiziologik xususiyatlaridan
kelib ch iq q an h o ld a t a n l a n g a n b o ‘lib, bu talablarga rioya qilmaslik ovoz
funksiyasining b uzilishiga olib keladi.
Vokal m ashqlarini ta n la s h d a bolalar ovozining o ‘rta cha diapazoni
jadvaliga asoslanish k e r a k (V .G . Yermolayev va N .F . Lebedeva).
3 — 4 yoshda — m i — sol;
5 — 6 yosh — m i — si;
7 — 10 yosh — re — re;
10 — 14 yosh — m i — re;
Vokal m a s h q la rn i t o ‘g ‘ri olib borish natijasida asta-sekin q o ‘shiq
kuylash d a v o m id a u y o k i bu to vushda m a n q a la n is h b a r t a r a f etilsa,
keyinchalik m a n q a l a n i s h b u tu n la y qolib ketadi.
T o v u sh lar talaffuzini korreksiyalash f o n o p e d ik m a sh q la r b ilan p a r a l -
lel ravishda olib boriladi.
O voz hosil kilish apparatida k a m c h ilik la r kuzatilm agan b o la la r b i l a n
olib boriladigan m ash g ‘ulot unli lo v u sh la m i talafTuz qilishdan b o s h l a n a d i .
A w a l alo h id a tan la n g a n unli tovushlar m a s h q qilinadi, so ‘ngra u l a r n i n g
birikmasi talaffuz qilinadi. Unli t o v u s h l a m i n u tq g a q o ‘yish q u y id a g i
izchilikda am alga oshiriladi:
Do'stlaringiz bilan baham: 
