M. Y. Ayupova

f   s

, 

sh,  x.

U n d o s h   to v u sh la rn i  shakllantirish  is h la r i  artikulatsiyasi  b o ' y i c h a  

nisbatan  qulay b o M g a n /to v u s h id a n   b o s h la n a d i.  U sh b u   tovushni  ta la ffu z  

q ilish n in g   d a v o m iy g i  bolaning  e ’tib o r in i  o g ‘iz d a n   nafas  c h i q a r i s h g a  

qaratish  va  n a z o ra t  qilib  borishga  im k o n   b e ra d i.

P o rtlo v c h i  to v u s h la r   guruhi  bu  b o r a d a   b i r m u n c h a   m u r a k k a b d i r .  

S h u n in g   u c h u n   u la r   ustida  ishlash  k e c h r o q   o ‘tkaziladi.

II . 

Asosiy  davr.  Bu  davrda  3  b o sq ic h   b o ‘y ic h a   quyidagi  ishlarni  o l i b  

borish  n a z a rd a   tutiladi:

1-bosqich  -   og 'iz  orqali  uzoq  nafas  c h i q a r i s h d a   ovozni  q o 's h is h ;

2 - b o s q ic h   -   p ortlovchi  u n d o sh   t o v u s h l a r n i   realizatsiya  q i l i s h d a  

o g ‘izdan  qisqa  nafas  chiqarishni  s h ak llan tirish ;

3 -b o sq ich   -   s a n o r   tovushlar  va  affrikat  to v u sh la r  guruhi  tala ffu z in i 

shakllantirishda  u z u n   va  qisqa  x arakterdagi  o g ‘izdan  h a m d a   b u r u n d a n  

nafas  olish  va  chiqarish  differensiatsiyasi.

Bu  d avrdagi  m a s h g ‘ulotlardan  k o ‘z l a n g a n   m a q s a d   h a m   b i r i n c h i  

bosqichdagi  singari,  y a ’ni  artikulem alarni  rivojlantirish  bilan  bir  v a q t d a  

t o ‘g ‘ri  nutq iy   nafas  olishni  shakllantirishdan  iborat.

l-b o sq ¡c h   frikativ tovushlar ustida  ish la sh  jarangsiz  u n d o sh   t o v u s h l a r  

shakllanguncha  d a v o m   etadi.  C hunki  o ‘rg an ilg a n   b a rc h a   a r t i k u l e m a l a r  

bir  xil,  y a ’ni  o g ‘izdan  uzoq  nafas  c h iq a r is h d a   realizatsiya  qilinadi.

B ir in c h i  b o s q i c h n i n g   m a q s a d i  —  b o l a g a   o g ‘i z d a n   u z o q   n a f a s  

chiqarishda  o v o z n i jalb   qilishni  o ‘rgatish.

---

Ovozni  jalb  qilishni  unli  tovushlar  artikulatsiyalarida  m ashq  qilish 

m u m k in . A m m o  b u  b o ra d a g i  ishni  undosh 

f

 rovushi talaffyzidan boshlash 

maqsadga  muvofiqdir  (b o la  

f  v

a  v  tovushlarini  differensiatsiya  qilishi 

m um kin).  V tovushini  talaffuz qilishchog'ida ovozn in g  ishtirok etganligini 

aniqiash  uchun  bola  ja ra n g s iz  

f

 va jarangli  v  tovushini  talaffuz  qilishda 

h a lq u m n in g   harakatidagi  farqni  kuzatishi  lozim.  B uning  u ch u n   taktil  — 

vib ra tsiy a   n a z o r a t i d a n   fo y d a la n ila d i.  B o la n in g   k o ‘rsatuv  b a r m o g 'i  

lo gopedning  b o ‘g ‘ziga  (q alq o n sim o n   k e m irc h a k n in g   ustiga)  q o ‘yi!adi. 

Logoped  /'tovushi  ta la ffu z id a   ovozsiz  nafas  o lg a n d a   h a lq u m   yumshoq, 

ovoz  q o ‘shib talaffuz  q ilg a n d a   esa  (v tovushini)  h a lq u m   taranglashadi  va 

oldinga  harakatlanadi.  U s h b u   z o ‘riqish,  taranglik  ovoz  eshitilib  turgan 

b u tu n  ja rayon  d a v o m id a   ushlab  turiladi.  U sh b u   h o la t  mexanizm i  bolaga 

q u la y   shaklda  tu s h u n t i r i l a d i ,  y a ’ni  bu  z o ‘r iq is h n in g   sababi  sh u n d a n  

iboratki,  ovoz t o ‘q im a la ri,  birikmalari  yaqinlashadi  va  halqum ni  oldinga 

harakatlantiradi.  Bola  b u   jarayonni  o ‘zida  h a m   kuzatishi  (k o ‘rsatish 

b a rm o g 'in i  h alq u m g a   q o ‘ygan  holda)  va  uni  eslab  qolishi  lozim.

2 -b o sq ic h  

-   u sh b u   b o s q ic h d a   og'izdan  nafas  chiqarishning  ikkinchi 

turi,  y a ’ni  og'izd an   q isq a  nafas  chiqarish  shakllantiriladi.

Bolaning d iq q a t- e ’tiborini chiqarilayotgan havo oqim ining bir lahzalik 

va  keskinligiga,  shiddatliligiga  qaratish  lozim.

N a fa s  c h i q a r i s h n i n g   u shbu  turini  o ‘z la s h tir is h