M. Y. Ayupova

u

, 

o,  i

  kabi  unli  to v u s h la r n i  talafTuz  q ilis h g a   h a ra k a t 

q ilganlarida,  yoki  un d o sh   to v u sh la rn i  talafTuz  kilishda  o v o zsiz  nafas 

chiqaradilar,  yoki  til,  lab  bilan  n o a n i q   b o l g a n   to v u sh lar  chiqaradilar. 

L o goped  bem orlarni  m a ’nosiz  artikulatsiyalardan  o zo d   qilib  o 'y n o q i   va 

im itatsion  mashqlarga jalb qilish  m a q s a d id a   ulardan  tish  o g 'rig a n d a g id e k  

ingrashni,  guyoki  sovuq  qotgan  q o l l a r g a   puflashni  va  s h u   kabi  o ‘yin 

tarzidagi  mashqlarni  bajarishni  t a k l i f  etadi.  Bular o ‘z  o 'r n i d a   b e m o rlarg a 

qan d ay d ir m a'n o g a ega b o i g a n  oral  va-artikulatsion  h a ra k a tla m i  bajarishga 

undaydi.

A rtikulatsion  organlarda  apraksiya  turli  darajada  b o l i s h i   m u m k in . 

S h uning uchun bemorlarda tovushlarni  hosil  qilish o son talaffuz  etiladigan 

lab yoki  til  oldi  tovushlaridan  ish  boshlash  tavsiya  etiladi.  C h u n k i   ishning 

b o sh lan g 'ich   davrida  literal  parafaziya  kuchli  b o l a d i .   M a s h g 'u l o t   bir- 

biriga  k o n tra st  b o i g a n   a  va  u  u n li  to v u sh la rn i  n u t q q a   q o ‘y is h d a n  

boshlanadi.  S o 'n g  

m

  va  v  tovushlari  ustida  ish  olib  bo rilad i.  Jarangii 

to v u sh lar jarangsiz  tovushlarga  q a r a g a n d a   sustroq  hosil  b o l a d i .  

M

  va  v 

tovushlar  bu  holatlarni  yum shatishga  y ordam   beradi.

S o f   afferent  m o to r  afaziya  j u d a   kam   uchraydi.  B u n d a y   b e m o r la r d a  

b i r t o v u s h d a n   ikkinchi  tovushga  o ‘tish d a   qiyinchiliklar b o l a d i .   Dastlabki 

2—3  m ashg'ulotda a,  u,  m tovushlaridan  tashkil  to pgan b o ‘g ‘in  va s o 'zlam i 

q ay ta -q a y ta   o'qish  lozim.  A m - a m ,  a u - u a ,  au,  ua,  a m ,  u m   b o ‘g ‘inlarini, 

" am m a"  so'ziarini  qayta-qayta  o 'q i s h   bir  to vushdan  ikkinchisiga  o 'tis h  

im koniyatlarini  kuchaytiradi.  L o goped  birinchi  m a s h g 'u lo td a y o q   b u n d a y  

m ashqlarkeyingi  ishlarga yordam  berishini  bemorlarga tushuntirishi  lozim.

F tovushi bilan bir vaqtning o 'z id a  

o

 tovushi  hosil qilinadi.  Bu  tovushlar 

a

  va 

u

  tovushlariga  q a ra m a -q arsh i  qo'y ilib,  k o 'p in c h a   u  to vushi  bilan 

a r a l a s h i b   k eta d i.  U sh b u   t o v u s h l a r n i   d i ffe re n s ia ts iy a s i  n a f a q a t   sh u  

tovushlarni eshitib idrok etish  bilan  ch eg aralan m asd an ,  balki  k o 'r u v  orqali

---

h a m   idrok  etish  maqsadgn  m u v o fiq  hisoblanadi.  T ovushlar s o ‘z!ar orqali 

m u s ta h k a m la n a d i.

4 , 

5 - m a s h g ‘ulotlarda jaran g siz  til  oldi  undosh  /t o v u s h   hosil  qilinadi. 

T o v u s h   "ta-ta",  "tut",  "ti-ti”,  b o ‘g ‘in  va  so ‘zlar orqaii  m ustahkam lanadi. 

S o ‘z l a r d a n   dastlab  sodda,  o d d iy  gaplar tuziladi.  B em o r so ‘zlarni  talaffuz 

q ilishda  qiynaladi.  Bu  v a q td a   s o ‘zlarni  b o ‘g ‘inlab  talaffuz  etish  tavsiya 

etiladi.

K eyingi  tovush  rto v u s h g a   kontrast  boMgan  i t o v u s h i   ustida  ishlash. 

S  

to v u sh i  n u t q q a   q o ‘y ilg a n d a n   s o ‘ng  sut,  suv,  sust  kabi  so ‘z la r  ustida 

ishlanadi.  Bu so'zlam i  talaffuz qilishda b e m o r artikulatsion qiyinchiliklami 

yengishi  lozim.

K e y i n g i   m a s h g 'u l o t l a r d a   b e m o r   n u tq ig a   yangi  t o v u s h l a r   b ilan  

birgalikda shu tovushlar ishtirok etgan so‘zlar va s o ‘zlar yordam ida tuzilgan 

g a p la r  kiritiladi.  M a sh g 'u lo tla rd a   imkoni  boricha yopiq  b o ‘g ‘inlar,  yopiq 

b o ‘g ‘inli  s o ‘zlarni  talaffuziga  e ’tib o r b e rm o q   lozim.