M. V. Alekseevaning (1960, 1967) bergan ma’lumotlariga ko’ra Xitoy va Osiyo-oldi mamlakatlari piyoz turlari eng ko’p tarqalgan makon bo’lganligi, ammo u yovvoyi va madaniy piyozlarni birini ikkinchisidan ajratmagan

2.3. Piyozni morfologik tuzilishi

Har bir sabzavot o’zining morfologik tuzilishi, biologik xususiyati hamda navlariga ega. Ulardan yuqori hosil olish texnologik jarayonlar tizimini tuzishda yuqorida ko’rsatilganlarga asoslaniladi.

Oddiy piyozni piyozboshi qisqargan poyadan iborat bo’lib (tubdan iborat) unda bir yoki bir necha generativ va vegetativ kurtaklar joylashgan bo’ladi. Qulay sharoit bo’lganda generativ kurtaklaridan gulpoya o’sib chiqadi va unda gul va urug’ hosil bo’ladi, vegetativ kurtaklardan esa yangi piyoz hosil bo’ladi.

Kurtaklar (murtaklar) shakli o’zgargan seret barglarning pastki qismi bilan o’ralgan bo’ladi.

Barglarining pastki seret va sersuv qalin qismi, oziq moddalar to’planadigan va kelajakda piyozbosh shakllantiradigan bo’limi hisoblanadi. Ularning ayrimlari yuqoriga o’sib chiqib naysimon barg hosil qilsalar, ayrimlari esa piyozbosh ichida yopiq holda (ichida qoladi) qolib rivojlanadigan kurtaklar uchun oziqa vazifasini bajaradi.

Tashqi qobiqlari qurib qattiq holatga kiradi va qobiq vazifasini bajaradi. Ularni piyoz qobig’i (ko’ylagi) deb yuritiladi va ularni piyozboshni turli xildagi mexanik zarba va shikastlanishdan hamda kemiruvchilardan saqlaydi.

Tubida bir necha kurtaklarni shakllanishi piyozni murtak hosil qilish xususiyati deb yuritiladi. Murtaklari soniga ko’ra piyoz bir, ikki va ko’p murtakli bo’ladi. Agar, piyozboshni shoxlanishi davom etsa bir tubdan bir necha mustaqil piyozbosh hosil bo’ladi. Ko’p piyozbosh hosil qiladigan piyozlar serhosil bo’ladi, ammo piyozboshlar mayda bo’ladi. Tubining pastki qismi to’qimalari sekin-asta o’ladi va ular qattiqlashadi, uni bu qismi tovon deb yuritiladi.

Ta’riflangan piyozbosh tuzilishi, nafaqat, oddiy piyozga, balki piyozning ko’pchilik turlari va xatto sarimsoqqa ham xos xususiyatdir. Piyozboshda yopiq qobiqlari qanchalik ko’p, ochiq qobiqlari esa kam bo’lsa, uni tinim davri shunchalik uzoq davom etadi.

Piyoz urug’i o’sib “sirtmoq” shaklida nihol hosil qiladi. Agar urug’ chuqur ekilgan bo’lsa “sirtmoq” barg hosil qilish o’rniga ildizini yer yuzasiga olib chiqishi mumkin, shuning uchun piyoz urug’i 1-2 sm dan chuqur ekilmasligi kerak.

Piyoz niholi “sirtmoq” davrida ichi bo’sh urug’barg ichida birinchi kurtak hosil bo’lib, undan birinchi chinbarg rivojlanadi va u urug’bargning kichik bo’shlig’idan yuzaga chiqadi. Qolgan barglarni barchasi o’zidan oldin hosil bo’lgan barg ichida hosil bo’ladi va sekin asta piyozbosh shakllana boshlaydi – soxta poya hosil bo’ladi.

Ildizi torsimon popuk ildiz bo’lib yaxshi rivojlanmaydi, uning asosiy qismi yerni 30-35 sm qatlamiga joylashgan bo’ladi. Ildizni tuproqdan suv va oziq moddalarni so’rish xususiyati u darajada kuchli emas. Mexanik tarkibi yengil tuproqlarda ayrim ildizlari 90-100 sm tuproq qatlamigacha o’sib kiradi. Gulto’plami yupka qobiq bilan qoplangan bo’lib, gullash bosqichida u yoriladi.

Guli qo’shjinsli bo’lib olti dona oq yoki ko’kimtir-oq gultojbargdan va olti otalik elementi hamda bir onalik elementidan iborat. Gulto’plamida gullari bir vaqtda ochilmaydi, shuning uchun urug’larini yetilishi uzoq vaqt davom etadi. Janubiy mintaqa sharoitida bir gulto’plamini gullashi 10-20 kun davom etadi. Oddiy piyoz chetdan changlanadigan o’simlik bo’lib, asosan hashorat va asallari yordamida changlanadi. Mevasi – pishgan davrda yoriladigan, ichida olti dona urug’ bo’lgan qutichadir. Urug’ning absalyut og’irligi 2,5-4 g bo’lib, 95-98 foiz unuvchanligini qulay saqlash sharoitida 2-3 yil mobaynida saqlaydi.

Demak, piyoz o’simligi o’zining morfologik tuzilishiga ega bo’lib, uni yetishtirishda ko’rsatilgan xususiyatlarini hisobga olish maqsadga muvofiq bo’ladi.