|
Oshkoralik va uning qoilanilishi bo‘yicha
reyting topshiriqlari
1. Oshkoralikni nima uchun demokratiyaning zarur shartlaridan biri
deymiz?
2. Demokratiya degani nima va и nimaga sharoit yaratadi?
3. Qachon oshkoralikni t a ’minlash mumkin?
4. Cho jpon gazetaning asosiy vazifasini belgilab, unda oshkoralik
tam oyillariga am alqilish ni qaysi mashhur m aqolasida t a ’riflab bergan?
5. Oshkoralikka ta ’sir qiladigan kuchlarni ayting.
6. Oshkoralik amalga oshishi uchun qanday sharoit bo ‘lishi kerak?
Oshkoralik va uning qoilan ilishi bo‘yicha
nazorat savollari
1. Oshkoralikni aytish, yozish imkoniyatigina deb qaralsa bo ‘ladimi?
2. Dem okratiyasiz ham oshkoralik bo ‘lishi mumkinmi?
3.
Oshkoralik bo lishi uchun qanday sharoit yaratilishi kerak?
4. Oshkoralikni ta ’minlash mumkinmi?
5. Cho lponning “Buxoro a x b o ri” gazetasiga muharrirlik qilgan
pa ytid a yozgan
“Matbuot kuchli bir d a vla td ir” deb homlangan
maqolasida oshkoralik haqida qanday fik m i aytgan?
6. Oshkoralikka ta ’sir etuvchi kuchlarni bilasizmi?
159
6.4. Jurnalist odobi va axloqi
Axloq - odoblar majmui. Har bir xalqning o ‘ziga xos axloqi bilan bir
qatorda, umumbashariy axloq m e’yorlari bor.
0 ‘zbekistonda sho‘rolar istibdodi davrida axloqqa bir tomonlama,
y a’ni sinfiylik va partiyaviylik nuqtai nazaridan yondashildi ... Bu bilan
ittifoqda yashovchi turli xalq laming o ‘ziga xos xulq-odob, m uallif jurnalist
e ’tiqodi, odobi, axloqi haqida to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri so‘z aytilmasa ham,
jurnalistdan hamisha yuqori madaniyat, bag‘rikenglik va bilim talab
qilinishi va shunga e ’tibor berilishi haqida aytildi.
Odobli, axloqli jurnalist xalqning urf-odati, marosimlariga hurmat
bilan qaraydi. Uni bajarmasligi mumkin, lekin unga qarshi fikr
bildirmaydi.
Taniqli yozuvchi, jurnalist Erkin A ’zam Asqad Muxtor haqidagi
xotirasida shunday deydi: “Guliston” jurnalida adabiyot b o iim id a
ishlardim. Bosh muharririmiz Asqad aka bir kuni xonamga kirib, qo iim g a
bir dasta she’r tutqazdi: “shuni bir k o ‘rib bering” (boshqa rahbarlarga
o‘xshab u kishi xodimlami huzuriga chaqirib o ‘tirmas, gapi bo‘lsa, mana
shunday o ‘zi kirib kelaverardi...) qarasam-o‘zlarining she’rlari. Hayron
boidim : buni nega menga berdilar? Bulami “bir k o ‘rib berish”ga mening
haddim sig‘armidi-shoir bo‘lmasam, qolaversa, she’rlar kimsan Asqad
Muxtomiki?! X o‘p ko‘rdim, o ‘qib chiqdim ham deylik, keym nima?... Gap
shundaki, o ‘sha kezlar o ‘zingiz bosh b o ig a n nashrda asaringizni bostirish
odobdan sanalmas edi.1
Jurnalistlar otaxoni Ziyod aka Esenboevning m as’uliyat va burch
borasidagi suhbatlari esimizda. Ular ommaviy axborot tahririyatlarini
muqaddas dargoh deb hisoblaydilar. Aholi bu joyni haqiqat va adolat
ramzi deb tushunadi. Shunday ekan hozirgi davrda har bir jurnalist
adibimiz Asqad Muxtor singari axloq - odob, pok m a’naviy qiyofaga va
albatta muomalaning yuksak madaniyatiga ega b o iish i kerak, degan fikrni
aytadilar.
Xuddi shunday talab Prezidentimiz tomonidan qo‘yilgan edi. “Biz
jurnalistlar ahli siyosiy yetuk, m as’uliyatli, halol va vijdonli, o ‘z ishini
160
yaxshi biladigan, mamlakatimizning vatanparvar kishilaridan iborat
b o ‘lishiga erishmog‘imiz darkor”19 degan edi Islom Karimov.
Demak, har bir jurnalist avvalo odob-axloqli boMishi kerak, bumng
uchun u o ‘z ishining murakkabligini va m as’uliyatini anglagan holda kasb
mahoratmi oshirib borishi va jurnalist degan so‘zning salmog‘ini yanada
ko ‘tarishi lozim bo‘larkan.
Kasbiy burch deganda jurnalistning avvalo, qalam tebratib, el-yurtni
yangiliklardan xabardor etishi, xalqimiz ko ‘nglidagi o‘y maqsadlarni,
rejalarni yanada teranroq anglab ifoda qilish baxti nasib etganligidan
faxrlanishi bu yuksak ishonchni oqlashi, qalamini yanada charxlashi kerak.
Respublikaga taniqli jumalistlardan biri, rahmatli Ismoil Sulaymonov
"O lzbekiston matbuoti” jurnalining 1999-yil 1 - sonidagi “Hayotda tengi
y o ‘q baxt” maqolasida shunday degan edilar: “Xalq jurnalistlarga ishonadi.
Bu esa ayni paytda zimmamizga katta m as’uliyat yuklaydi. Unutma,
deymiz doimo bir-birimizga, jurnalistning qadam olishi, o ‘zini tutishi, so‘z
bilan ish birligi necha o ‘n minglab kishilar nigohida. Bu katta baxt, lekin
uning shunga yarasha talabi ham bor. Navoiy bobomiz so‘zi bilan
aytganda: "Oson emas bu maydon ichra turmoq”. Tahririyatga kelgan bir
shikoyatning izidan borish, odamlar bilan uchrashish, eshitganlarini iymon
va diyonatning xolis taroziga solish, oqni — oq, qorani — qora ekanligini
aniqlab olish, to ‘g ‘ri to ‘xtamga kelish va nihoyat butun m as’uliyatni
zimmaga olib, matbuotda chiqish qilish so ‘ng uning natijasi uchun
kurashmoq-bulaming bari aytishgagina oson” . °
Har bir jurnalist o ‘z kasbiga burchli qolishi istagi, matbuotning bosh
prinsiplari y a’ni tamoyillari asosida faoliyat ko'rsaushi lozim. Bu
prinsiplar bilan qisman tanishib chiqish maqsadga muvofiq b oiadi.
Matbuotning bosh vazifasi umum insoniyatga xizmat qilishdan iborat
b o ig an i uchun ham umuminsoniylik prinsipi uning bosh prinsipi
hisoblanadi. U insoniyatga xizmat qilishi, uning hayoti doimo erkin
farovon kechishiga o‘z hissasini qo‘shishi lozim. Umuminsoniylik
prinsipiga itoat etgan jurnalist haqiqat qaror topishi uchun kurashadi.
O 'zb ek isto n m atbuoti ’ ju rn a li 2003. 6-sam. 29 h.
‘ O 'z b ek isto n m atbuoti " ju m a li. 1999. 3-son. 19 b.
161
Matbuotning xalqchillik prinsipi umuminsoniylik prinsipining tarkibiy
qismi b o iib , shu hududda faoliyat ko ‘rsatuvchi, shu xalqqa tegishli
b o ig an Matbuot prinsipidir. U o ‘sha xalq manfaatlari va maqsadlarim
ifoda etadi, unga xizmat qiladi. Jurnalist o'zini xalqchil jurnalist deb biIsa,
demak, u butun ijodi, qalb qo ‘rini xalqqa bagishlaydi. Xalqning kundalik
fikr va tuyg‘ulari bilan yashaydi, uning umid va tashvishlari, mehri va
nafrati, quvonch va dardini teng baham ko ‘radi. U bu prinsipning milliylik
ko‘rinishiga amal qilishi lozim. Ammo milliylik millat manfaatlari
umumxalq manfaatlariga zid kelmasligi lozim.
Matbuotning haqqoniylik prinsipiga barcha ommaviy axborot
vositalari amal qilishi shart. Demakki, bu prinsip talabi faqat haqiqatni
yana bir bor haqiqatni yozishdir. Chunki bu prinsip publitsistikaning bosh
mezoni, asosiy talabi hisoblanadi.
Matbuotning
ommaviylik prinsipi
deganda matbuotning xalq
tomonidan ommalashuvini tushunamiz. Bu prinsip yuqorida aytilgan
umuminsoniylik,
xalqchillik,
prinsiplarining
mantiqiy
davomi
bu
prinsiplarga rioya qilgan matbuot xalq mehrini qozonadi, ularga manzur
b o iad i.
Matbuot faoliyatida partiyaviylik prinsipi ham bor, ammo u
yuqoridagi prinsiplarga amal qilgan holda faoliyat ko ‘rsatadi. Jumladan,
0 ‘zbekiston xalq demokratik partiyasining “0 ‘zbekiston ovozi”, “Голос
Узбекистана”,
Adolat sotsial
demokratik partiyasining
“Adolat”,
Tadbirkorlar va ishbilarmonlar harakati -O zbekiston Liberal-demokratik
Do'stlaringiz bilan baham: |
