M uh am m ad yo qub o sto n a q u lo V budjet hisobi



Download 8,3 Mb.
Pdf ko'rish
bet137/150
Sana23.03.2022
Hajmi8,3 Mb.
#506393
1   ...   133   134   135   136   137   138   139   140   ...   150
Bog'liq
7-Budjet-hisobi.-M.Ostonaqulov-2008-Darslik

Zak. 211
321


sh ax slam in g ishtirokida m oddiy qiym atliklam ing haqiqatda borligini 
ularni, albatta, qayta sanash, tortish yoki qayta oMchash y o ‘li bilan 
tekshiradilar.
Inventarizatsiya o 'tk az ila y o tg a n vaqtda kelib tushgan m oddiy 
qiy m atlik lar m oddiy ja v o b g a r shaxslar tom onidan inventarizatsiya 
k o m issiyasi a ’zolari ishtirokida q a b u lq iiib olinadi va invetarizatsiyadan 
s o ‘n g kirim qilinadi. B u m oddiy qiym atliklar alohida «Inventarizatsiya 
vaq tid a kelgan m oddiy qiym atliklar» nomli xatlash ro ‘yxatiga yoziladi. 
X atlash ro ‘yxatida ular qachon v a kimdan kelganligi, hujjatning sanasi 
v a raqam i, nom i, m iqdori, bahosi va summasi ko‘rsatiladi. B ir vaqtning 
o ‘zid a kirim hujjatiga inventarizatsiya komissiyasi raisining imzosi 
bilan bu qiym atliklar yozilgan xatlash ro‘yxati sanasiga havola qilinib 
«Inventarizatsiyadan keyin» degan belgi qilinadi.
Inventarizatsiya uzoq d a v r m obaynida o ‘tkazilganda kam dan-kam
h o llard a va faqat budjet tashkiloti rahbari va bosh buxgalterining yozm a 
ruxsati bilan inventarizatsiya jarayonida m oddiy jav o b g ar shaxslar 
tom on idan inventarizatsiya kom issiyasining a ’zolari ishtirokida moddiy 
qiy m atlik lar chiqarilishi m um kin. Bu qiym atliklar «Inventarizatsiya 
vaq tid a chiqarilgan m oddiy qiym atliklar» nomli alohida inventarizatsiya 
x atlash ro ‘yxatiga yoziladi. B u xatlash ro‘yxati inventarizatsiya vaqtida 
kelg an m oddiy qiym atliklar hujjatJariga o ‘xshash holda rasm iylashtirilgan 
b o ‘lishi kerak. C hiqim hujjatlarida inventarizatsiya kom issiyasi raisi 
im zosi bilan belgi qilinadi.
B oshqa tashkilotlarga tcgishli boMgan va m as’ul saqlashda 
tu rg an m oddiy qiym atliklar o ‘z m oddiy qiymatliklari bilan bir vaqtda 
inventarizatsiya qilinadi. Bu qiym atliklarga, ana shu qiym atliklar m as’ul 
saqlashga qabul qilinganligini tasdiqlovchi tegishli hujjatlarga havola 
qiling an holda, alohida inventarizatsiya xatlashi tuziladi. Kelib tushgan 
m odd iy qiym atliklar kirim qilinm aganligi aniqlanganda ularni qabul 
qilib oigan shaxslardan tushuntirish xati talab qilinishi kerak, suiiste’mol 
orqasidagi xiyonat aniqlanganda esa m ateriallar tergov organlariga 
berilish i kerak.
Foydalanishdagi kam baholi va tez cskiruvchi buyum lar ulam ing 
turgan jo y lari va ularni m as’ul saqlashga oigan shaxslar bo'yicha 
inventarizatsiya qilinadi. Inventarizatsiya har bir buyum ni ko ‘rib
322


chiqish y o ‘li bilan am alga oshiriladi. Inventarizatsiya xatlashlariga kam
baholi va tez eskiruvchi buyum lar buxgalteriya hisobida qabul q ilin gan
nom enklaturaga muvofiq nom lari b o ‘yicha yoziladi. X o dim larg a 
individual foydalanishga berilgan kam baholi va tez eskiruvchi b uy u m lar 
inventarizatsiya qilinganda, bu b u yu m larga jav ob gar b o ‘lgan shaxsiy
kartochkalar ochilgan shaxslar k o ‘rsatilib, guruhli inventarizatsiya 
xatlash ro ‘yxatlari tuzishga ijozat beriladi va ular xatlash ro ‘y x atig a 
imzo q o ‘yadilar.
P u l m a b la g ‘la ri v a q a t ’iy h iso b o td ag i 
b la n k la r in v e n ta riz a tsiy a s i
K assa inventarizatsiya qilinganda kassadagi haqiqatda m av ju d
naqd pul m ab lag ‘lari va boshqa qiym atliklar tekshiriladi. S huningdek, 
q a t’iy hisobotdagi blanklar ham tekshiriladi. K assadagi n aqd q o ld iqq a 
hech qanday hujjatlar yoki tilxatlar q o ‘shilm aydi. K assim ing k assad a 
m uayyan budjet tashkilotiga tcgishli b o ‘lm agan pul m ablag‘lari va b o sh q a 
qiym atliklar borligi haqidagi arznom asi e ’tiborga olinm aydi. N a q d pul 
m ablag‘lari inventarizatsiyasi dalolatnom asida inventarizatsiya kunidagi 
holatga m uvofiq naturadagi va hisob m a ’lum otlari b o ‘yicha q iy m atlik lar 
qoldiqlari k o ‘rsatiladi va inventarizatsiya natijasi aniqlanadi. Q a t’iy 
hisobotdagi blanklam ing haqiqatda borligini tekshirish b lan k lam in g
turlari bo‘yicha u yoki bu blankning b o sh lan g ‘ich va oxirgi raqam larini 
hisobga olgan holda amalga oshiriladi. M azkur tekshirish natijalari 
m axsus xatlash bilan rasm iylashtiriladi. B ank m uassasasidagi pul 
m ablag‘larining inventarizatsiyasi budjet tashkilotining bu xg alteriy a 
m a’lum otlari b o ‘yicha tegishli subschyotlarda hisobda turgan sum m alar 
qoldig‘ining bank ko‘chirmasi b o ‘yicha m a ’lum otlari bilan so lish tirish 
y o ‘li bilan am alga oshiriladi.
H iso b -k ito b lar in v e n ta riz a tsiy a s i
Budjet, xaridorlar, mol yetkazib beruvehilar, hisobdor shaxslar, 
ishehi va xizm atchilar, deponentlar va boshqa debitorlar va k re d ito rlar 
bilan hisob-kitoblam ing inventarizatsiyasi tegishli hujjatlar b o ‘y ich a
323


qoldiqlam i aniqlash va buxgaltcriya hisobi schyotlaridagi sum m alam ing 
asosliligini sinchiklab tekshirishdan iboratdir. K om issiya debitorlar 
v a kreditorlar subschyotlari b o ‘yicha qarzlam ing paydo b o ‘lish 
m uddatlarini, ulam ing reallig ini va da’vo m uddati o ‘tkazib yuborilgan 
b o ‘lsa, d a’vo m uddatlari o ‘tkazib yuborilishiga aybdor shaxslami 
aniqlaydi. Ishchi va xizm atchilam ing qarzlari b o ‘yicha o ‘z vaqtida talab 
q ilib olinm agan va deponentlar subschyotiga o ‘tkaziladigan sum m alam i 
ham da ishchi va xizm atchilarga ortiqcha to ‘langan sum m alar va bu 
ortiqcha to ‘lashlam ing sabablari aniqlanishi kerak b o ‘ladi. H isob bcrish 
sharti bilan berilgan sum m alar inventarizatsiyasida bcrilgan b o ‘naklar 
b o ‘yicha hisobdor shaxslam ing hisobotlarini ulam ing m aqsadga muvofiq 
foydalanilganligini hisobga oigan holda ham da har bir hisobdor shaxs 
b o ‘yicha berilgan b o ‘n ak sum m alari, ular berilgan sana va maqsadli 
tayinlanishi tekshiriladi.
In v e n ta riz a tsiy a b o ‘y ic h a solish tirish v c d o m o stla rin i tu zish
Solishtirish vedomostlari inventarizatsiyada hisob m a’lumotlariga 
nisbatan farqlar aniqlangan qiymatliklar bo‘yicha tuziladi. Solishtirish 
vedomostlarida inventarizatsiya natijalari, ya’ni buxgalteriya hisobi 
m a ’lumotlari bo‘yicha k o ‘rsatkichlar bilan 
inventarizatsiya xatlash 
ro‘yxatlarining m a’lumotlari o ‘rtasidagi farqlar qayd qilinadi. Solishtirish 
vedomostlarida moddiy qiym atliklar ortiqchaliklarining va kamomadlarinmg 
qiymati ulaming buxgalteriya hisobidagi baholariga muvofiq keltiriladi.
In v e n ta riz a ts iy a fa r q la r in i ta rtib g a solish va in v en tariz atsiy a 
n a tija la r in i ra sm iy la sh tirish ta rtib i
Inventarizatsiyada va boshqa tekshirishlarda aniqlangan qiymatlik- 
lam ing haqiqatda m avjudligining buxgaltcriya hisobi m a ’lumotlariga 
nisbatan farqlari quyidagi tarzda tartibga solinadi.
O rtiqcha chiqqan asosiy vositalar, m oddiy qiym atliklar, pul 
m ab lag ‘lari va boshqa m ol-m ulk kirim qilinadi va budjet tashkiloti 
m oliyalashtirishni k o ‘p aytirishga hisoblanadi, keyin ortiqcha chiqish 
sabablari va aybdor shaxslar aniqlanadi.
324


B elgilangan m c ’yorlar doirasida qiym atliklam ing kam ayishi b u djet 
tashkiloti rahbarining farm oyishi b o ‘y icha budjet tashkiloti m o liy a- 
lashtirishni kam ayishiga hisobdan chiqariladi. K am ayish m e ’yorlari 
haqiqatda kam om ad aniqlangan holatlardagina q o ‘llanishi m u m kin 
xolos.
Belgilangan m c ’yor doirasida qiy m atlik lam ing kam ayishi n av lam in g
aralashuvibo‘y ichakam om adlarortiqchalik bilan qoplangandan keyingina 
aniqlanadi. A gar belgilangan tartibda n av lar alm ashuvi b o ‘y ich a qoplash 
o ‘tkazilgandan so ‘ng ham qiym atliklam ing kam om adi qolsa, u holda 
tabiiy kam ayish m c ’yorlari qiym atliklam ing faqat kam om ad aniq lan gan
nomi b o ‘yicha q o ‘llaniladi.
Tasdiqlangan m e ’yorlar b o ‘lm agan taqdirda, kam ayishi m e ’yordan 
ortiq kam om ad deb qaraladi, qiy m atliklam ing tabiiy kam ayish m e ’yo- 
ridan ortiq kam om ad hamda qiym atliklam in g buzilishidan k o ‘rilgan 
nobudgarchiliklar aybdor shaxslar hiso b ig a o ‘tkaziladi.
0 ‘zbekiston Respublikasi M oliya vazirligi, 0 ‘zbekiston R espublikasi 
Davlat Soliq q o ‘m itasi va 0 ‘zbekiston R espublikasi M chnat va aholini 
ijtimoiy m uhofaza qilish vazirligining 2004-yil 10-martdagi 3 7 ,2 0 0 4 -2 6 , 
20/1 -sonli q o ‘shm aqarori bilan tasdiqlangan « In vcntarizatsiyajarayo nid a 
aniqlangan m ol-m ulk kamomadi va ortiqehasining buxgalteriya hisobi 
va soliqqa tortish tartibi to‘g ‘risida»gi N izom bilan inven tarizatsiy a 
jarayonida aniqlangan mol-mulk kam om adi va ortiqehasini b u x galteriya 
hisobida aks cttirish va soliqqa tortish tartibi belgilangan.
Ish bcruvchining mulkiga yetkazilgan zarar hajm i, za rar uchun 
xodim ning m oddiy javobgarlik chegaralari va tartibini aniqlash 
0 ‘zbekiston Respublikasi M ehnat kodcksi bilan tartibga solinadi.
Bir oylik o ‘rtacha ish haqidan oshm aydigan yetkazilgan za rar 
summasini aybdor xodimdan undirish ish beruvchining farm oy ishig a 
muvofiq am alga oshiriladi. F arm oyish yetkazilgan zarar an iq lan gan
kundan boshlab bir oydan kechikm asdan chiqarilishi m um kin. B u nd a 
zarar hajmi inventarizatsiya o ‘tk azish davrida m azkur jo y d a am al 
qilayotgan bozor baholari bo‘yicha hisoblanadi.
A gar xodim dan undirilishi lozim boMgan yetkazilgan zarar sum m asi 
uning o ‘rtacha oylik ish haqidan yuqori yoki zarar aniqlangan ku n d an
325


b o sh lab bir oylik m uddat o ‘tgan bo‘lsa, undirish sud orqali amalga 
oshiriladi.
Ish beruvchining m ulki o ‘g ‘irlanganda, kam chiqqanda, qasddan 
y o ‘qotish yoki qasddan b u zish natijasida ham da boshqa hollarda 
yetkazilgan zarar hajm i b o z o r qiym ati bo‘yicha hisoblanadi.
Inventarizasiya ja ra y o n id a aniqlangan m ol-m ulkning bozor qiymatini 
aniqlash uchun quyidagilardan foydalanish mum kin:
a) ishlab chiqaruvchi tashkilotlardan va ulam ing rasm iy dilerlaridan, 
to v ar xom ashyo b irjalaridan, k o ‘chmas m ulk birjalaridan yozm a 
shaklda olingan xuddi sh unday mahsulotga doir narxlar to ‘g ‘risidagi 
m a ’lum otlar;
b) M arkaziy bankning kam om ad (ortiqcha) aniqlangan sanadagi 
va tegishli m ulkni sotib olish sanasidagi kurslam ing nisbati shaklida 
aniqlangan hisob-kitob koeffitsiyentini qo‘llagan holda sotib olish 
sanasidagi (tasdiqiovchi h u jjatla r mavjud bo‘lganda) m ol-m ulklam ing 
erkin konvertatsiyalanadigan valuta (EKV)dagi qiym ati to ‘g ‘risidagi 
m a ’lum otlar;
d) tegishli davlat idoralarida mavjud b o ‘lgan narxlar darajasi 
to ‘g ‘risidagi m a’lum otlar;
c) inventarizatsiya o ‘tkazilayotgan davrda om m aviy axborot vositalari 
va m axsus adabiyotlarda e'lon qilingan narx darajalari to‘g ‘risidagi 
m a ’lum otlar;
0 tegishli m ol-m ulkning qiym ati to‘g ‘risida baholovchining ckspert 
xulosasi.
K am om adlar va nobudgarchiliklar suiiste’mol qilinishi natijasida 
sod ir b o ‘lgani aniqlanganda, tegishli m ateriallar kam om adlar va 
nobudgarchiliklar aniqlangandan so ‘ng 5 kun ichida tergov organlariga 
b eriladi, aniqlangan kam om adlar va nobudgarchiliklar summasiga 
fuq arolik d a ’vosi qilinadi. K am om adlar va nobudgarchiliklarning aniq 
aybdorlari aniqlanilm agan hollarda qiym atliklar tabiiy kam ayishining 
m e ’yordan ortiqcha kam o m ad i va qiym atliklam ing buzilishidan k o ‘rilgan 
nobudgarchiliklam i b udjet tashkiloti m oliyalashtirilishining kam ayishiga 
hisobd an chiqarish m um kin. Bunda, qiym atliklar tabiiy kam ayishining 
m e ’yordan ortiqcha kam om adi va qiym atliklam ing buzilishidan k o ‘rilgan
326


nobudgarchiliklam i hisobdan chiqarishni rasm iylashtirish uchun taq d im
etiladigan hujjatlarda shunday kam o m adiar va nobudgarchiliklam ing 
oldini olish b o ‘yicha ko‘rilgan chora-tadbirlar k o ‘rsatilgan b o ‘lishi 
kerak.
N avlar alm ashuvi natijasidagi o rtiqchaliklar va kam om adlam i o ‘z aro
hisobga o ‘tkazish faqat istisno tariqasida ayni shu tekshirilayotgan 
davrda, ayni shu tekshirilayotgan shaxsda, ayni shu nom dagi va shu 
m iqdordagi m oddiy qiymatliklarga nisbatan budjet tashkiloti rahbarin in g 
ruxsati b o ‘yicha am alga oshiriladi. M oddiy javobgar shaxslar y o ‘l 
q o ‘yilgan navlar almashuvi haqida budjet tashkilotining rahb arig a 
batafsil tushuntirish xati beradi.
M oddiy jav o b g ar shaxslam ing aybisiz paydo b o ‘lgan k am o m adiar 
tom oniga navlar almashuvidagi qiy m atlar farqiga inventarizatsiya 
bayonnom asida bu farq aybdor sh axslar hisobiga o ‘tkazilm aganligi 
sabablari haqida batafsil tushuntirish berilishi kerak. Inventarizatsiya 
natijalari inventarizatsiya tugallangan oyda hisobda va hisobotda, yillik
inventarizatsiya b o 'y ich a natijalar esa yillik m oliyaviy hisobotda q a y d
qilinishi kerak.
Inventarizatsiyada aniqlangan qiym atlik lam in g haqiqatda m avjud i 
va buxgalteriya hisobi m a’lum otlarining tafovutlarini tartibga so lish
haqidagi takliflar budjet tashkilotining rahbariga ko‘rib chiqish u ch u n
taqdim etiladi.
Ortiqcha chiqqan asosiy vositalar kirim qilinganida quyidagi 
buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 010-013, 0 15-019-«A sosiy v o sitalar» subschyotlari;
K redit 250 - «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti.
O rtiqcha chiqqan materiallar va oziq-ovqat m ahsulotlari kirim q ilin ­
ganida quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 060-069-«M ateriallar va o ziq -o v q at m ah su lo tlari» subschyotlari;
K redit 140 - «T ashkilot xarajatlari v a b o sh q a tadbirlar uchun b u d je td a n
m oliyalashtirishga d oir h iso b -k ito b lar» subschyoti 

Download 8,3 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   133   134   135   136   137   138   139   140   ...   150




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish