M uh am m ad yo qub o sto n a q u lo V budjet hisobi

(G'azna­
chilikka o'tish sharoitida: 147'«Budjef mablag'lari bo'yicha budjet
mablag ‘lari oluvchilar oldidagi majburiyatlar» subschyoti)
yoki 
D eb et 2 3 0 - « T ashkilot xarajatlari v a b o sh q a tadbirlar uchun budjetdan 
m oliyalashtirish» subschyoti 
(G'aznachilikka o'tish sharoitida:
237-«Budjet m ablag'lari bo'yicha budjet mablag lari oluvchilar
oldidagi majburiyat» subschyoti);
K redit 2 0 0 - «T ashkilotni saqlashga v a boshqa tadbirlarga budjet b o 'y ic h a
xarajatlar» subschyoti 
(G'aznachilikka o'tish sharoitida: 214-
« Budjet mablag 'lari hisobidan qoplanadigan budjet m ablag ‘lari
oluvchilarning xarajatlari» subschyoti).
282

---

D a’vo m uddati o ‘tib ketgan d eb ito r qarzlar sum m alari b u d jet 
tashkiloti rahbarining ruxsati bilan m oliyalashtirishni k am aytirishg a 
yozib, hisobdan chiqariladi. B u h o ld a m azkur budjet tashkiloti itoat 
etadigan yuqori tashkilotga 10 kun m u d d at ichida xabar qilinadi. D a ’vo 
m uddatini o ‘tkazib yuborishda ay b d o r b o ‘lgan lavozim li sh ax slar 
intizom iy javobgarlikka tortiladilar.
S a v o l va to p s h iriq ia r
1. ßajargan ishlari yoki ishlagan vaqti uchun ishchi va xizmatchilarga 
hisoblangan ish haqi summasiga qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
2. P e n siya fondiga hisoblangan yago n a ijtimoiy to'lov sum m asiga qan day 
buxgalteriya provodkasi tuziladi?
3. Ishchi va xizmatchilarga vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik bo'yicha 
hisoblangan nafaqalar su m m asiga qanday buxgalteriya provodkasi 
tuziladi?
4. Ishchi va xizmatchilarning ish haqidan ushlangan darom ad solig'i 
sum m asiga qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
5. Ishchi va xizmatchilarning ish haqidan pensiya fondiga ushlan gan 
majburiy ijtimoiy sug'urta to'lovi sum m asiga qanday buxgalteriya 
provodkasi tuziladi?
6. Ishchi va xizmatchilarning ish haqidan muqobil xizmatlar foydasiga va ijro 
varaqalari bo'yicha ushlanganida qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
7. 0 ‘quv yurtlarining talabalariga, aspirantlariga va o'quvchilariga h iso b ­
langan stipendiya summasiga qan day buxgalteriya provodkasi tu ziladi?
8. O 'quv yurtlarining talabalari, aspirantlari va o ’quvchilari stipendiyalaridan 
ijro varaqalari va boshqa hujjatlar bo'yicha ushlangan sum m aga qan day 
buxgalteriya provodkasi tuziladi?
9. O 'qu v yurtlarining talabalari, aspirantlari va o'quvchilari stipendiyalaridan 
yotoqxonadan foydalanganlik uchun ushlangan sum m aga qan day 
buxgalteriya provodkalari tuziladi?
10. K a ssa d a n berilgan ish haqi su m m asiga qanday buxgalteriya provodkasi 
tuziladi?
11. K a ssa d a n berilgan stipendiya su m m asiga qanday buxgalteriya pro vo d­
kasi tuziladi?
12. Mi/ddatkJa olinmagan ish haqi deponentlanganida qanday buxgalteriya 
provodkasi tuziladi?
13. Muddatida olinmagan stipendiya deponentlanganida qanday buxgalteriya 
provodkasi tuziladi?
14. Deponentlangan ish haqi to'langanida qanday buxgalteriya provodkasi 
tuziladi?
15. Deponentlangan stipendiya to'langanida qanday buxgalteriya provodkasi 
tuziladi?
283

---

16. D a’vo qilish muddati tugashi munosabati bilan deponentlangan ish 
haqi summ asi hisobdan chiqarilganda qanday buxgalteriya provodkasi 
tuziladi?
17. Da'vo qilish muddati tugashi munosabati bilan deponentlangan stipendiya 
sum masi hisobdan chiqarilganda qanday buxgalteriya provodkalari tu­
ziladi?
18. Ishlovchi pensionerlarga pensiya hisoblanganda qanday buxgalteriya 
provodkasi tuziladi?
19. Ijro varaqalari va bosh qa hujjatlar bo'yicha pensiyadan ushlangan 
summaga qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
20. Budjet tashkilotining k a ssasid an xodimlarga hisob berish sharti bilan pul 
m ablagïari berilganida qan day buxgalteriya provodkasi tuziladi?
2 1 .H isobdor sh axslar tom onidan qilingan haqiqiy xarajatlar summasiga, 
tasdiqlangan bo'nak hisobotlariga va tasdiqlovchi hujjatlarga asosan 
qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
22. Materiallar va oziq-ovqat mahsulotlari bo'yicha aniqlangan kamomadlar 
va nobudgarchiliklar aybdor shaxslar hisobiga qo'yilganida qanday 
buxgalteriya provodkalari tuziladi?
23. Kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar bo’yicha aniqlangan kamomadlar 
va nobudgarchiliklar aybdor shaxslar hisobiga qo'yilganida qanday 
buxgalteriya provodkalari tuziladi?
2 4 .A so siy vositalar bo 'yich a aniqlangan kamomadlar va nobudgarchiliklar 
aybdor shaxslar hisobiga qo'yilganida qanday buxgalteriya provodkalari 
tuziladi?
25. Kamom adlar va nobudgarchiliklarni qoplashga sum m alar kelib tushganida 
qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
26. Xodimlarning ovqatlanish sum masiga qanday buxgalteriya provodkasi 
tuziladi?
27. Xodim lardan ovqatlanganlik uchun olingan summ aga qanday buxgalteriya 
provodkasi tuziladi?
28. Tarbiyalanuvchining maktab-internatda haqiqiy bo'lgan kunlari uchun 
hisoblangan to'lovlar sum m asiga qanday buxgalteriya provodkasi 
tuziladi?
29. D a’vo muddatlning o'tishi munosabati bilan talab qilib olinmagan 
kreditorlik qarzlarining sum m alari hisobdan chiqarilganida qanday 
buxgalteriya provodkasi tuziladi?
30. D a ’vo muddatining o'tishi munosabati bilan talab qilib olinmagan 
deponentlik qarzlarining summalari hisobdan chiqarilganida qanday 
buxgalteriya provodkasi tuziladi?
31. Turli tashkilotlardan bajarilgan ishlar va ko'rsatilgan xizm atlar qabul 
qilinganlda qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
32. Materiallar va oziq-ovqat mahsulotlari uchun mol yetkazib beruvchilarga 
rejali to'lovlar tartibida m ablag'lar o'tkazilganida qanday buxgalteriya 
provodkasi tuziladi?
284

---

0 ‘N BIRINCHI BOB.
BUDJET TASHKILOTLARIDA BUDJETDAN 
TASHQARI MABLAG‘LAR HISOBI
1. BUDJETDAN T A S H Q A R I M A B L A G ‘LAR 
VA U LA R N IN G T U R L A R I
B udjet tashkilotlarida barcha xarajatlar davlat budjcti m a b la g 'la ri 
hisobidan qoplanadi. Ammo ayrim tadbirlam i m oliyalashtirish u ch u n
budjctdan tashqari m ablag‘lar foydalaniladi, y a ’ni bular davlat b ud jeti 
m ablag‘lari hisobidan emas, balki bosh qa m anbalar hisobidan tash k il 
etiladigan m ab lag ‘lardir.
Budjetdan tashqari m a b la g ia r ju m lasig a m axsus m ab lag ‘lar, 
topshiriqlar b o ‘yicha summ alar va dcp o zit sum m alar kiradi.
M ax su s m a b la g 4l a r - b u budjet tashkilotJariga tegishli b inolardan, 
xonalardan, korxonalardan va yordam chi x o ‘jaliklardan, inven tarlardan
va uskunalardan foydalanish va ishlatish natijasida paydo b o 'lg a n b u d je t 
tashkiloti darom adlarining sum m asidir. M axsus m ablag‘lar foy dalanish
xarajatlarini qoplashga, qaysi tadb irlardan olingan b o ‘Isa, o ‘sha 
tadbirlam ing faoliyatini kengaytirish va yaxshilashga sarflanadi. M ax su s 
m ablag‘larni boshqa maqsadlarga ham da budjetdan m oliyalashtiriladigan 
iadbirlarga sarflashga y o ‘l q o ‘yilm aydi. M axsus m ablag‘larga b a rc h a
budjet tashkilotlari ega b o ‘lishi m um kin.
M axsus m ablag‘lam ing har bir turi b o ‘yicha kirim -chiqim sm etalari 
tuziladi. Sm etaning darom adlarida m axsus m ablag4 lam ing k irim i 
ko‘rsatiladi, xarajatlarida esa m ab lag ‘lam in g budjet tasnifi m od d alari 
bo‘yicha y o ‘naltirilishi ko‘rsatiladi. A g ar budjet tashkiloti m a x su s 
rnablag1 lam ing bir nechta turlariga ega b o ‘ Isa, u holda individual sm e ta la r 
asosida ulam ing y ig ‘masi tuziladi. Y ig ‘m a sm etada m axsus m a b la g ‘lar 
har bir tu n n in g daromad va xarajatlari alohida-alohida k o ‘rsa tilad i. 
M axsus mablagMaming smetalari b o ‘yicha xarajatlar d aro m ad larid an
yuqori b o clishi m um kin emas.
M axsus mablagMaming sm etalarini yuqori budjet m ab lag ‘larin i 
tasarruf qiluvchilar tomonidan tasdiqlanishi haqida ikki n u sx a d a
m a’lum otnom a tuziladi. M a’lum otning b ir nusxasi bank m u assasa sig a
285

---

beriladi, boshqasi esa m a ’lum ot berilgan tashkilotda qoladi. Bank 
m azkur 
tashkilotdagi 
b archa 
maxsus 
mablagMar 
sm etalarining 
tasdiqlanishi haqidagi b itta maMumotnomani oladi va bank m uassasalari 
M axsus m ablag‘lar b o ‘y ich a talab qilib olgunga qadar dcpozit 
hisobvaraqlaridan mablagM ar beradi. Budjet tashkilotlarining rahbarlari 
m axsus mablagMaming ta sa rru f qiluvchilari hisoblanadi. U lar smetada 
k o ‘zda tutilgan d arom adlam ing tushumini ta ’m inlashga va m axsus 
mablagM aming xarajatlarini har bir moddasi b o ‘yicha tasdiqlangan 
sum m alar doirasida sm eta b o ‘yicha maqsadli tayinlanishiga muvofiq 
sarflashga m ajburdirlar. M axsus mablagMaming kelib tushayotgan 
sum m alarini, odatda, toM ovchilar to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri bank m uassasasiga 
ulam i budjet tashkilotining m axsus mablagMar b o ‘yicha talab qilib 
olgunga qadar depozit hisobvaraqlariga qo‘yish uchun topshirishlari 
kerak.
T o p s h iriq la r b o ‘y ic h a s u m m a la r ayrim topshiriqlam i bajarish 
uchun boshqa tashkilotlardan budjet tashkilotiga kelib tushgan 
mablagMardir. B ularga, m asalan, o ‘quv yurtlarini tugatib ish joyiga 
yuborilgan yosh m utaxassislarga toMash uchun tashkilotlardan olingan 
sum m alar, korxonalardan o ‘qish ga yuborilgan talabalarga ular hisobidan 
stipendiya toMash uchun olingan summalar, boshqa tashkilotlardan, ular 
uchun uskunalar, adabiyotlar v a boshqa shunga o ‘xshashlam i sotib olish 
uchun olingan sum m alar kiradi. Topshiriqlar b o ‘yicha kelib tushgan 
mablagMar bank m uassasalarida topshiriqlar b o ‘yicha sum m alarga doir 
talab qilib olgunga q ad a r alohida depozit hisobvaragMda saqlanadi. 
B unday hisobvaraqlar tegishli m oliya organining ruxsati bilan ochiladi.
D e p o zit s u m m a la r - b u d je t tashkilotining ixtiyoriga vaqtincha 
kelib tushgan va maMum sharoit vujudga kelishi m unosabati bilan 
qaytarilishi yoki tayinlanishi b o ‘yicha hisobga o ‘tkazilishi lozim boMgan 
mablagMardir. B ular ju m la sig a , masalan, davolash m uassasalaridagi 
kasallam ing, ulam i davolash muassasasidan chiqarilganda egalariga 
qaytariladigan pullari, sud organlari ixtiyorida vaqtincha saqlanayotgan 
v a sud qaroriga asosan egasiga qaytariladigan yoki tayinlanishi b o ‘yicha 
o'tkaziladigan sum m alar v a boshqalar kiradi. Depozit sum m alar hukum at 
tom onidan belgilangan maMum muddat davom ida bank m uassasalarida
286

---

budjctdan tashqari m ablag‘lar b o ‘y ich a talab qilib olgunga q ad a r d ep o zit 
hisobvaraqlarida saqlanadi. B u m u d d at tugagandan so ‘ng talab qilib 
olinm agan sum m alar tegishli budjetn ing darom adiga o ‘tkaziladi.
2. M A XSU S M A B LA G 'L A R , T O P S H IR IQ L A R B O ‘Y IC H A
SU M M A LA R VA D E P O Z IT SU M M A LA R H ISO B J
B udjet tashkilotlarida m axsus m ab lag ‘lar, topshiriqlar b o ‘yicha 
sum m alar v a depozit sum m alar alo h id a subschyotlarda va budjet 
b o kyicha xarajatlar sm etalarining ijrosini hisobga oigan ho ld a bitta 
balansda aks cttiriladi. 0 ‘zining nizom iga ega b o im a g a n u n chalik katta 
b o ‘lm agan yordam chi xo‘jaliklar o ‘z operatsiyalarining hisob in i budjet 
tashkilotining umumiy balansida olib boradi. B udjet tashkilotlarining 
m axsus m ab lag ‘lari jum lasiga ijara haqi, kvartira haqi, transportdan 
foydalanishdan olingan darom adlar, m u zeylar va ko‘rgazm alarga kirish 
haqi, yordam chi xo'jaliklam ing ishlab chiqarish faoliyatidan olingan 
darom adlar va maxsus m ablag‘lam in g boshqa turlari kiradi. B udjet 
tashkilotlarida m axsus m ablag‘lar b o ‘y icha operatsiyalam i hisobga olish 
uchun quyidagi ikkinchi tartiblí sch y o tlar (subschyotiar) q o ‘üaniIadi:
1 1 1 -« M a x s u s m ablag‘lar b o ‘y ich a talab qilib olgu nga qadar 
depozit hisobvarag‘i» subschyoti;
2 1 1 - «M axsus m ablag‘lar b o ‘y ich a xarajatlar» subschyoti;
400 - «M axsus va budjetdan tashqari m ablag‘lar b o ‘y ich a d aro­
m adlar» subschyoti.
M axsus m a b la g ‘l a r hisobi
Bank m uassasalarida saqlanayotgan m axsus m ab lag ‘lar b o ‘yicha 
pul m ab lag ‘Iarining hisobini olib borish uchun 11 1-«M axsus m a b la g ‘lar 
bo‘yicha talab qilib olgunga q ad a r depozit hisobvarag‘i» subschyoti 
xizm at qiladi. Bu aktiv subschyotdir. 11 l-«M axsus mablagMar b o ‘yicha 
talab qilib olgunga qadar depozit h iso b v ara g ‘i» subschyotining debetiga 
bankka kelib tushgan maxsus m ab lag ‘lam ing sum m alari yoziladi.
lll-« M a x s u s m ablag‘lar bo‘y ich a talab qilib olgunga qadar depozit 
hisobvarag‘i» subschyotining k re d itid a esa m atcriallar va k o ‘rsatilgan 
xizm atlar uchun mol yetkazib b eruvehilam in g subschyotlarini to ia s h g a
287

---

subschyotdan chiqarilgan sum m alar, ishchi va xizm atchilarga ish haqi 
to ‘lash uchun olingan mablagMar, bank tom onidan m axsus m ablag‘lar 
hisobidan toManadigan b o sh q a xarajatlar ham da budjet darom adiga 
o ‘tkazilgan sum m alar qayd qilinadi.
M azkur budjet tashkiloti tomonidan maxsus mablagMar b o ‘yi- 
cha b ajarib topshirilgan ish lar va ko ‘rsatilgan xizm atlar uchun 
buyurtm achilardan bank m uassasasidagi maxsus mablagMar b o ‘yicha 
talab q ü ib olgunga qadar depozithisobvaragM ga kelib tushgan mablagMar 
sum m asiga quyidagi bux g alteriy a provodkasi tuziladi:
D eb et 111 - «M axsus m a b la g 'la r b o ‘yicha talab qilib o lg u n g a q ad ar depozit 
h iso b v arag ‘i» su b sch y o ti;
K redit 178 - «Boshqa debitorlar va kreditoriar bilan hisob-kitoblan> subschyoti.
M axsus mablagMar sm etalari hisobidan am alga oshirilgan haqiqiy 
xarajatlar hisobini olib b o rish uchun 211-«Maxsus mablagMar b o ‘yicha 
xarajatlar» subschyoti 
tayinlangan. Bu aktiv subschyotdir. 
Pul 
mablagMari, m ateriallar va b o sh q a k o ‘rinishdagi xarajatlar 21 l-«M axsus 
m ablagM ar bo‘yicha xarajatlar» subschyotining debetida qayd qilinadi, 
bu subschyotning kreditida esa yil davom ida amalga oshirilgan xarajatlar 
um um iy sum m asining hiso b d an chiqarilishi qayd qilinadi.
X arajat qilingan m ateriallar sum m asiga quyidagi buxgalteriya pro­
vodkasi tuziladi:
D eb et 2 1 1 - «M axsus m ablagM ar b o 'y ich a xarajatlar» subschyoti;
K red it 0 6 0 -0 6 9 -« M ateriallar va oziq-ovqal m ahsulotlari» subschyotlari.
B oshqa tashkilotlar tom onidan, maxsus mablagMar b o ‘yicha 
xarajatlarga doir, bajarib topshirilgan ishlar va k o ‘rsatilgan xizm atlar 
su m m asiga quyidagi bux g alteriy a provodkasi tuziladi:
D e b e t 211 - «M axsus m ablagM ar b o 'y ich a xarajatlar» subschyoti;
K red it 172 - « T o ‘lo v lam in g m a x s u s turlariga doir hisob-kitoblar» subschyoti 
yoki
K red it 178 - «B oshqa d e b ito rla r v a kreditoriar bilan hisob-kitoblar» sub­
schyoti.
Y il tugagandan kcyin y il d avom id a amalga oshirilgan xarajatlam ing 
u m um iy sum m asi quyidagi buxgalteriya provodkasini tuzish yoMi bilan 
hisobd an chiqariladi:
D e b e t 4 0 0 - «M axsus v a b u d je td a n tashqari mablagMar b o 'y ic h a darom adlar» 
subschyoti;
288

---

K redit 211 - «M ax su s m a b la g 'la r b o 'y ic h a xarajatlan> subschyoti.
M axsus m ab lag ‘lar bo ‘yicha daro m ad lam i hisobga olish u ch un 
400-«M axsus va budjetdan tashqari m a b la g 'la r b o ‘yicha darom adlar» 
subschyoti tayinlangan. Bu passiv subschyotdir. Hisoblangan d aro - 
m adlam ing sum m alari 400-«M axsus v a b u djetd an tashqari m a b la g 'la r 
bo‘yicha darom adlar» subschyotining kreditiga yoziladi, bu sub- 
schyotning debetiga esa noto‘g ‘ri yoki ortiqcha olinganligi sababli 
qaytarilgan sum m alar, yil davom ida am alg a oshirilgan m axsus m ab lag 4 lar 
b o ‘yicha xarajatlar summ alari va hisobdan chiqarilgan boshqa sum m alar 
yoziladi.
Bank m uassasasidagi maxsus m ab lag ‘lar b o ‘yicha talab qilib o lg u n g a 
qadar depozit hisobvarag‘ida yilning o x irig a m axsus m ablag‘lam in g
foydalanilm agan va keyingi yilga o ‘tadigan qoldiqlari b o ‘lganda ham d a 
m axsus m ab lag ‘lar hisobidan am alga oshirilgan tugallanm agan h iso b- 
kitoblar va m axsus m ablag‘lar hisobidan sotib olingan m ateriallam ing 
qoldiqlari b o ‘lganda, 400-«M axsus va budjetdan tashqari m ab lag ‘lar 
bo‘yicha darom adlar» subschyoti berkitilm aydi. M axsus m ablag‘lar 
bo‘yicha darom adlar va xarajatlam ing an alitik hisobi 2 9 4 -s h a k ld a g i 
«K assa va haqiqiy xarajatlar hisobi kito b i» d a yuritiladi. U n d a
darom adlam ing h a rb ir turi bo‘yicha alohida-alo hid a analitik subschyotlar 
ochiladi. Bu kitobda maxsus m ablag‘lam in g m uayyan turi b o ‘y ic h a
kelib tushgan sum m alar va kelib tushgan darom adlar hisobidan am alg a 
oshirilgan xarajatlar hisobga olinadi.
Ijara va kvartira haqi, transportda b ajarilg an ishlar va b o sh q a 
ko‘rsatilgan xizm atlar uchun hisoblangan 
sum m alarga quyidagi 
buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 178 - «B oshqa debitorlar v a k re d ito rla r b ilan hisob-kitoblar» s u b ­
schyoti;
K redit 4 0 0 - « M ax su s v a budjetdan tashqari m a b la g 'la r b o ‘y ich a d a ro m ad lar»
subschyoti.
Yil davom ida am alga oshirilgan x arajatlam in g um um iy sum m asiga 
yilning oxirida quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 400 - «M axsus va budjetdan tash q ari m a b la g 'la r b o ‘yicha daro m ad lar»
subschyoti;
K redit 211 - «M axsus m ab lag 'lar b o 'y ic h a x arajatlar» subschyoti.
1 9 -Z a* . 
211
289

---

M axsus mablagM ar b o ‘yicha xarajatlar hajm i uncha katta bo‘lmagan 
budjet tashkilotlarida m axsus m ablag‘lar b o ‘y ich a talab qilib olgunga 
qadar depozit h iso b v arag ‘idagi pul mablagMarining harakatiga doir 
operatsiyalam ing hisobi 292-shakldagi kitobda yoki 292-shakldagi 
kartochkada yuritiladi. U nda bunday m ablag‘lam ing har bir turiga 
alohida-alohida subsch y o t ochiladi. M axsus m ablag‘lar bo‘yicha 
xarajatlar hajmi k atta boMgan budjet tashkilotlarida esa maxsus 
m ablag‘lar b o ‘yicha talab qilib olgunga qadar depozit hisobvaragMdagi 
pul m ablag‘larining h arakatig a doir operatsiyalam ing hisobi 3-m em orial- 
order bilan birlashtirilgan 381-shakldagi y ig ‘m a vedom ostda yuritiladi. 
211-«M axsus m ablagM ar b o ‘yicha xarajatlar» subschyoti b o ‘yicha 
xarajatlam ing va 400-«M axsu s va budjetdan tashqari mablagMar bo ‘yicha 
daromadlar» subschyoti b o ‘yicha daromadlarning analitik hisobi 294- 
shakldagi «K assa v a haqiqiy xarajatlar hisobi kitobi»da yuritiladi. 
U nda bunday m ab lag ‘lam in g har bir turi uchun alohida-alohida analitik 
subschyot ochiladi.
T o p s h ir iq la r b o ‘yicha s u m m a la r h isob i
Topshiriqlar b o ‘y ic h a sum m alarga doir operatsiyalam ing hisobi uchun 
110-«Topshiriqlarga d o ir sum m alar bo‘yicha talab qilib olgunga qadar 
depozit hisobvarag‘i» subschyoti va 176-«Topshiriqlar bo‘yicha xarajat 
qilishga olingan m a b la g ‘Iarga doir hisob-kitoblar» subschyoti xizm at 
qiladi. M a’lum topshiriqlam i bajarish uchun boshqa tashkilotlardan 
olinadigan pul m ab lag ‘lari 110-«Topshiriqlarga doir sum m alar b o ‘yicha 
talab qilib olgunga q ad a r depozit hisobvarag‘i» subschyotida qayd 
qilinadi, tashkilotlam ing bergan topshiriqlarini bajarish uchun xarajat 
qilishga olingan m ablagM ar b o ‘yicha tashkilotlar bilan hisob-kitoblar 
esa 176-«Topshiriqlar b o 'y ic h a xarajat qilishga olingan mablagMarga 
doir hisob-kitoblar» subschyotida qayd qilinadi.
176-«Topshiriqlar b o ‘yicha xarajat qilishga olingan mablagMarga 
doir hisob-kitoblar» subschyoti passiv subschyotdir. Topshiriqlar bilan 
bogMiq xarajatlar u ch u n kelib tushgan mablagMar b o ‘yicha tashkilotlar 
bilan hisob-kitoblar sum m alari 176-«Topshiriqlar b o ‘yicha xarajat
290

---

qilishga olingan m ab lag ‘larga doir hisob-kitoblar» subschyotining 
kreditiga yoziladi, topshiriqlar bilan b o g ‘liq am alg a oshirilgan xarajatlar 
ham da m ablag‘lam ing ishlatilm agan qoldiqlari 
qaytarilishi 
176- 
«Topshiriqlar b o ‘yicha xarajat qilishga olingan m ab lag ‘larga doir hisob- 
kitoblar» subschyotining debetiga yoziladi.
110-«Topshiriqlarga doir sum m alar b o ‘y ich a talab qilib olgunga 
qadar depozit hisobvarag‘i» subschyoti b o ‘yicha operatsiyalam ing 
hisobi 292-shakldagi kitobda yoki 292-a shakldagi kartochkada 
yuritiladi. U larda topshiriqlam ing alohida-alohida sum m alari b o ‘y ich a 
subschyotlar ochiladi. 176-«TopshiriqIar b o 'y ic h a xarajat qilishga 
olingan m ab lag'larga doir hisob-kitoblar» subschyoti bo‘yicha hisob- 
kitoblam ing analitik hisobi 292-shakldagi kitob da yoki 292-a shakldagi 
kartochkada yuritiladi. Ularda topshiriqlar b o ‘yicha m ablag‘ olingan h ar 
bir tashkilotga alohida-alohida analitik subschyotlar ochiladi.
D epozit s u m m a la r hisob i
Depozit sum m alar 112-«Budjetdan tashqari boshqa m ablag‘lar 
b o ‘yicha talab qilib olgunga qadar depozit hisob varag ‘i» subschyotida 
va 174-«Depozit sum m alarga doir hisob-kitoblar» subschyotida hisobga 
olinadi. Tashkilot ixtiyoriga vaqtincha tushgan v a m a ’lum sharoitlar 
kelishi m unosabati bilan qaytariladigan sum m alar 
174-«D cpozit 
sum m alarga doir hisob-kitoblar» subschyotida hisobga olinadi. 174- 
«Depozit sum m alarga doir hisob-kitoblar» subschyotining kreditiga 
tashkilotning ixtiyoriga vaqtincha kelib tushg an sum m alar yoziladi, 
depozit hisobvarag‘idan berilgan yoki tayinlanishi b o ‘yicha o ‘tkazilgan 
sum m alar esa 174-«Depozit sum m alarga doir hisob-kitoblar» subschyo­
tining debetiga yoziladi.
Depozit sum m alar kelib tushganida quyidagi buxgalteriya provodkasi 
tuziladi:
D ebet 112 - «B udjetdan tashqari boshqa m a b la g ‘lar b o ‘yicha talab q ilib 
olgunga qadar depozit h isobvarag‘i» subschyoti;
K redit 174 - «D epozit sum m alarga d o ir h iso b -k ito b lar» subschyoti.
Depozit sum m alar egalariga qaytarib berilganida quyidagi buxgal­
teriya provodkasi tuziladi:
291

---

D ebet 174 - « D e p o z it sum m alarga doir h isob-kitoblar» subschyoli;
K redit 112 - « B u d jetd an tashqari boshqa m a b la g ‘lar b o ‘yicha talab qilib 
o lg u n g a q ad ar depozit h isobvarag‘i» subschyoti.
Depozit su m m alar tayinlanishi bokyicha depozit hisobvarag‘idan 
budjetga o ‘tkazib berilganida quyidagi ikkita buxgalteriya provodkasi 
tuziladi:
1) D ebet 1 7 4 -« D e p o z it sum m alarga doir h isob-kitoblar» subschyoti;
K redit 173 - « B u d je t toM ovlariga d oir hisob-kitoblar» subschyoti.
2) D ebet 1 7 3 -« B u d jet toMovlariga d oir hisob-kitoblar» subschyoti;
K redit 112 - « B u d jetd an tashqari boshqa mablagM ar b o ‘yicha talab qilib 
o lg u n g a q a d a r depozit h isobvarag‘i» subschyoti.
112-«Budjetdan tashqari boshqa m ablag‘lar b o ‘yicha talab qilib 
olgunga qadar depozit hisobvarag‘i» subschyoti b o ‘yichaoperatsiyalam ing 
analitik hisobi 292-shakldagi kitobda yoki 292-a shakldagi kartochkada 
yuritiladi. U larda topshiriqlarning alohida-alohida sum m alari b o ‘yicha 
analitik subschyotlar ochiladi.
174-«Depozit sum m alarga doir hisob-kitoblar» subschyoti b o ‘yicha 
analitik hisob 292-shakldagi kitobda yoki 292-a shakldagi kartochkada 
yuritiladi. U larda saqlashga qabul qilingan depozit sum m alam ing har 
biriga alohida-alohida subschyotlar ochiladi.
3. B U D JE T T A S H K IL O T L A R ID A ISH LAB C H IQ A R IS H G A Q IL IN G A N
X A R A JA TLA R H ISO BI
M axsus m ab lag ‘lam ing smetalari b o ‘yich a m ahsulotlar ishlab 
chiqarishga doir operatsiyalam ing hisobi uchun budjet tashkilotlarida 
buxgalteriya hisobining schyotlar ro ‘yxatida quyidagi ikkinchi tartibli 
schyotlar (subschyotlar) tayinlangan:
0 3 0 - «Ishlab 
chiqarish 
(o‘quv) 
ustaxonalarining 
buyum lari» 
subschyoti;
0 3 1-«Y ordam chi (o ‘quv) qishloq x o ‘jaiiklarining m ahsulotlari» 
subschyoti;
0 5 0 -« Y o sh chorva m ollari va bo‘rdoqiga boqilayotgan m ollar» 
subschyoti;
0 8 0 - «Ishlab chiqarish (o ‘quv) ustaxonalarining xarajatlari» sub­
schyoti;
292

---

081-«Y ordam chi ( o ‘quv) qishloq x o ‘ja lik la rin in g xarajatlari» 
subschyoti;
082-«S hartnom a asosida bajarilayotgan ilm iy-tad qiq ot ishlarining 
xarajatlari» subschyoti;
083-«E ksperim ental 
qurilm alam i tayyorlash 
xarajatlari» sub­
schyoti;
084-«M ateriallam i tayyorlash va qayta ishlash xarajatlari» sub­
schyoti;
210-«T aqsim lanadigan xarajatlar» subschyoti;
21 l-« M ax su s m ablag‘lar b o 'y ic h a xarajatlar» subschyoti;
246- «lshlab chiqarish va ijtim oiy rivojlantirish fo n d i» subschyoti;
2 8 0-«Ishlab chiqarish (o‘quv) ustaxonalarining b u yum larin i sotish» 
subschyoti;
281-«Y ordam chi (o ‘quv) qishloq x o ‘jalik la rin in g m ahsulotlarini 
sotish» subschyoti;
282- «Shartnom a asosida bajarilgan ilm iy-tadqiqot ishlarini sotish» 
subschyoti;
400-«M axsus va budjetdan tashqari m ab lag ‘la r b o ‘yicha daro- 
m adlar» subschyoti;
410-«F oyda va zararlar» subschyoti,
Ishlab chiqariladigan m ahsulotning tannarxini aniqlash ishlab 
chiqarish xarajatlari hisobining asosiy vazifasi hiso blanad i. B ir turdagi 
m ahsulot ishlab chiqaradigan x o ‘jaliklardagi b arch a x arajatlar bcvosita 
xarajatlardir. M ahsulotlam ing b ir nechta turlari b o ‘lganda ustama 
xarajatlar avvalo 210-«Taqsim lanadigan xarajatlar» su bschy otid a hisobga 
olinadi va har oyda yoki yilning oxirida m ah sulo tlam in g turlari b o ‘yicha 
xarajatlar subschyotlariga o ‘tkaziladi. U stam a xarajatlar, m uayyan 
sharoitlarga qarab, ishlab chiqaruvchi ishchilam ing m e h n a t haqiga yoki 
sarflangan materiallar, yoki bevosita xarajatlar ja m ig a m u tanosib ravishda 
taqsimlanadi. Tayyor m ahsulotlar om borga qabul q ilish dalolatnom asiga 
yoki qabul qilish yukxatiga asosan kirim qilinadi.
293

---

Is h la b c h iq a rish (o ‘q u v ) u sta x o n a la rin in g
x a r a j a t l a r i va ish lab c h iq a rilg a n ta y y o r b u y u m la r hisobi
Ishlab chiqarish (o‘quv) ustaxonalarida tayyor buyum lar chiqarish 
ham da n ash r etilgan bosm a m ahsulotlam i ishlab chiqarish bilan b o g ‘liq 
xarajatlar 080-«Ishlab chiqarish (o ‘quv) ustaxonalarining xarajatlari» 
subschyotida 
hisobga 
olinadi. 
B uyum lam i 
tayyorlash, 
bosm a 
m ahsulotlam i n ash r etish va xizm atlam i k o ‘rsatish b o ‘yicha barcha 
xarajatlar 080-subschyotning debctida qayd etiladi, bu subschyotning 
kredilda csa tay y o r buyum lam i va bosm a m ahsulotlarm ing haqiqiy 
tannarxi b o ‘y ic h a budjet tashkilotining om boriga kirim qilinishi qayd 
etiladi. X arajatlar haqidagi hisob m a’lum otlari asosida kalkulatsiya 
tuzish y o ‘li bilan ishlab chiqarilgan m ahsulotlam ing haqiqiy tannarxi 
aniqlanadi. X arajatlam ing analitik hisobi buyum lam ing turlari b o ‘yicha 
va x arajatlam in g m oddalari b o ‘yicha k o ‘p ustunli 283-shakldagi 
kartochkalarda yuritiladi.
Ishlab chiqarish (o ‘quv) ustaxonalarida tayyor buyum lam i ishlab 
chiqarish b ilan b o g ‘liq bo‘lgan xarajatlar sum m asiga quyidagi 
buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 0 8 0 - « Ish lab chiqarish (o 'q u v ) ustaxonalarining xarajatlari» sub- 
schyoti;
K red it 0 6 0 - « O 'q u v , ilm iy v a boshqa m aqsadlar uchun m ateriallar» sub- 
schyoti;
K red it 0 6 3 - « X o 'ja lik m ateriallari v a idora buyum lari» subschyoti;
K red it 0 6 4 - « Y o n ilg 'i, y o q ilg ‘i va m oylash m ateriallari» subschyoti;
K red it 0 6 6 - « Idishlar» subschyoti;
K red it 0 6 9 - « M ash in a va u skunalar uchun ehtiyot qism lar» subschyoti;
K redit 180 - «Ishchi v a xizm atchilar bilan hisob-kitoblar» subschyoti;
K red it 175 - «Y ag o n a ijtim oiy to 'lo v b o 'y ic h a hisob-kitoblar» subschyoti;
K red it 178 - «B o sh q a 
debitorlar 
va 
kreditorlar 
bilan 
hisob-kitoblar» 
subschyoti.
B udjet tashkilotining om boriga tayyor buyum lar va tayyor bosm a 
m ahsulotlar 
kirim qilinganida quyidagi buxgalteriya provodkasi 
tuziladi:
D ebet 0 3 0 - « Ish lab
chiqarish 
(o 'q u v ) 
ustaxonalarining 
buyum lari» 
subschyoti;

---

K redit 080 - « lsh lab
chiqarish 
(o 'q u v ) 
ustax o n alarin in g
x arajatlari»
subschyoti.
lshlab chiqarish (o ‘quv) ustaxonalari tom onidan ishlab chiqarilgan 
tayyor buyum lam i ham da tayyor bosm a m ahsulotlar va ko‘rsatilgan 
xizm atlarni sotish 280-«Ishlab chiqarish ( o ‘quv) ustaxonalarining 
buyum larini sotish» subschyotida hisobga olinadi. Sotilgan bu yu m lar 
ham da tayyor bosm a mahsulotlar va k o ‘rsatilg an xizm atlarni so tish
bahosidagi sum m alari 2 8 0 -su b sc h y o tn i 
kreditida qayd qilinadi, 
bu subschyotning dcbetida sotilgan buy u m lar ham da tayyor bo sm a 
m ahsulotlar va k o ‘rsatilgan xizm atlam ing haqiqiy tannarxi qayd qilinadi. 
Yil tugagandan keyin sotish natijalari an iq lan ad i va ular 410-«Foyda 
va zararlar» subschyotida hisobga olinadi. Ishlab chiqarish (o‘quv) 
ustaxonalarining buyum lari sotilishining analitik hisobi k o ‘p ustu nli
283-shakldagi kartochkalarda yuritiladi.
Tayyor buyum lar, tayyor bosm a m ahsulotlar v a ko ‘rsatilgan x izm atlar 
sotilganida quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 280 - «Ishlab chiqarish (o ‘q uv) u stax o n alarin in g buyum larini so tish »
subschyoti;
Kredit 030 - «Ishlab chiqarish (o ‘quv) ustaxonalarining buyumlari» subschyoti.
Tayyor buyum lar, tayyor bosm a m ahsulotlar va k o ‘rsatilgan 
xizm atlarni sotish natijasining summasi h isobot yili tugagandan keyin:
a) A gar tayyor buyum lam i, bosm a m ahsulotlam i va ko‘rsatilgan 
xizm atlarni sotish natijasida foyda olingan b o ‘lsa, u holda quyidagi 
buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 280 - « lsh lab chiqarish (o ‘quv) u sta x o n a la rin in g buyum larini so tish »
subschyoti;
K redit 410 - «F oyda va zararlar» subschyoti.
b) A gar tayyor buyum lam i, bosm a m ah sulo tlam i va ko‘rsatilgan 
xizm atlarni sotish natijasida zarar k o ‘rilgan b o ‘lsa, u holda quyidagi 
buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 410 - «F oyda va zararlar» subschyoti;
K redit 280 - « Ishlab chiqarish (o ‘q uv) u sta x o n a la rin in g buyum larini so tish »
subschyoti.
295

---

Y o rd a m c h i (o ‘q u v ) qishloq xo‘ja lik la rin in g x a r a ja tla ri 
v a m a h s u lo t c h iq a rish hisob i
Yordamchi q ishloq v a o ‘quv-tajriba x o ‘jaliklarin ing xarajatlari 081- 
«Yordamchi (o ‘quv) qishloq x o ‘jaliklarining xarajatlari» subschyotida 
hisobga olinadi. X a rajatlar chorvachilik va dehqonchilik b o ‘yicha va 
ulam ing turiari b o ‘y ic h a alohida-alohida hisobga olinadi. Chorvachilik 
b o ‘yicha xarajatlar qoram olchilik, q o ‘ychilik, c h o ‘chqachilik va shunga 
o ‘xshashlar b o ‘y ic h a alohida-alohida hisobga olinadi. D ehqonchilik 
b o ‘yicha 
xarajatlar 
polizchilik, 
pichanchilik, 
sabzavotchilik 
va 
bog‘dorchiliklar b o ‘y ich a alohida-alohida hisobga olinadi. Barcha 
ishlab chiqarishga q ilin g an xarajatlar 0 8 1 -su b sch y o tn in g debetida qayd 
qilinadi, bu subschyotning kreditida esa qishloq x o ‘jaligidan olingan 
m ahsulotlam ing rejadagi tannarxi, chorva m ollarining qo'shim cha vazni 
va bolalashning rejadagi tannarxi ham da m ahsulotlam ing rejadagi va 
haqiqiy tannarxi o ‘rtasid ag i farq qayd qilinadi.
Yilning o xirida xarajatlar haqidagi hisob m a’lumotlari asosida 
qishloq x o ‘jalig id a n oling an m ahsulotlam ing, m ollam ing qo ‘shim cha 
vazni va bolalashining haqiqiy tannarxi hisobot kalkulatsiyasini tuzish 
y o i i bilan aniqlanadi. X arajatlam ing analitik hisobi qishloq x o ‘jalik 
ekinlarining har biri nom i yoki chorva m ollarining har bir guruhi uchun 
alohida-alohida 2 83-shakldagi kartochkalarda yuritiladi.
Y ordam chi q ishloq va o ‘quv-tajriba x o ‘jalik larid a m ahsulotlar ishlab 
chiqarish bilan b o g ‘liq xarajatlar sum m asiga quyidagi buxgalteriya 
provodkasi tuziladi:
D ebet 081 - « Y o rd a m c h i 
(o 'q u v ) 
qishloq 
x o ‘jalik larin in g
xarajatlari» 
su b sch y o ti;
K redit 060, 0 6 3 -0 6 9 « M ateria llar v a oziq-ovqat m ahsulotlari» subschyotlari;
K redit 175 - « Y a g o n a ijtim oiy to i o v bo‘yicha hisob-kitoblan> subschyoti;
K redit 178 - « B o sh q a
deb ito rlar 
va 
k red ito rlar 
bilan 
hisob-kitoblar» 
su b sch y o ti;
K redit 180 - « Ish ch i v a xizm atch ilar bilan hisob-kitoblar» subschyoti.
B udjet tashkilotining om boriga yordamchi qishloq va o ‘quv-tajriba 
x o ‘jaliklarining m ahsulotlari kirim qilinganida quyidagi buxgalteriya 
provodkasi tuziladi:
296

---

D ebet 031 -« Y o rd a m c h i (o 'q u v ) 
qishloq 
x o 'ja lik la rin in g m ahsulotlari» 
subschyoti;
K redit 081 - «Y ordam chi 
(o 'q u v ) 
qishloq 
x o 'ja lik la rin in g
xarajatlari» 
subschyoti.
Yordamchi qishloq va o ‘quv-tajriba x o ‘ja lik la ri ishlab chiqargan 
m ahsulotlam i sotish 28 1 -«Yordamchi (o ‘quv) q ishloq xo'jaliklarining 
m ahsulotlarini sotish» subschyotida hisobga olinadi. Yordamchi qishloq 
va o ‘quv-tajriba xo'jaliklarining sotilgan m ahsulotlarini chiqarish 
baholaridagi sum m alari 2 8 1 -su b sch y o tn in g kred itid a qayd qilinadi, 
bu subschyotning debetida csa yil davom ida sotilgan m ahsulotlam ing 
rcjadagi tannarxi b o ‘yicha qayd qilinadi, h iso b o t yilining oxirida esa 
haqiqiy tannarxning rejadagi tannarxdan farqining sotilgan m ahsulotlarga 
tegishli miqdori qayd qilinadi. Yil tugagandan keyin sotish natijalari 
aniqlanadi va ular 410-«Foyda va zararlar» su b sch yo tida hisobga olinadi. 
Yordamchi (o ‘quv) qishloq xo'jaliklarining m ahsulotlarini sotishning 
analitik hisobi k o ‘p ustunli 283- shakldagi kartochk alarda yuritiladi.
Yordamchi (o 'q u v ) qishloq xo'jaliklarining m ahsulotlari sotilganida 
ulam ing rejadagi tannarxidagi sum m asiga quyidagi buxgalteriya 
provodkasi tuziladi:
D ebet 281 - «Y ordam chi (o 'q u v ) qishloq x o 'ja lik la rin in g m ahsulotlarini 
sotish» subschyoti;
K redit 031 - «Y ordam chi (o ‘quv) qishloq 
x o 'ja lik la rin in g m ahsulotlari» 
subschyoti.
M ahsulotlam ing rejadagi tannarxi yil oxirida, yillik hisobot 
kalkulatsiyasiga asosan, haqiqiy tannarxi b ilan m uvofiqlashtiriladi.
A gar yil davom ida olingan qishloq x o 'ja lik m ahsulotlarining haqiqiy 
tannarxi rejadagidan yuqori bo 'lsa, u ho ld a haqiqiy tannarxi bilan 
rejadagi tannarxi o'rtasidagi farq sum m asiga:
a) m ahsulotlam ing sotilmagan qism iga quyidagi buxgalteriya 
provodkasi tuziladi:
D e b e t031 -« Y o rd a m c h i (o 'q u v ) qishloq x o 'ja lik la rin in g m ahsulotlari» su b ­
schyoti;
K redit 081 - «Y ordam chi (o 'q u v ) qishloq x o 'ja lik la rin in g xarajatlari» su b ­
schyoti;
b) m ahsulotlam ing sotilgan qism iga quyidagi buxgalteriya provodkasi 
tuziladi:
297

---

D ebet 281 - « Y o rd a m c h i (o 'q u v ) qishloq x o 'ja lik la n n m g m ahsulollarini 
s o tish » subschyoti;
K redit 081 - « Y o rd am ch i 
(o ‘quv) 
qishloq 
x o 'jalik larin in g
xarajatlari» 
su b sch y o ti.
A gar yil d avom ida olingan qishloq x o ‘ja lik m ahsulotlarining haqiqiy 
tannarxi rejadagidan kam b o ‘lsa, u holda haqiqiy tannarxi bilan rejadagi 
tannarxi o ‘rtasidagi farq (tejalgan sum m aga) summaga:
a) m ah su lo tlarain g sotilm agan qism iga taalluqli b o ‘lgan sum m aga 
manfiy son (qizil siyoh) bilan quyidagi buxgalteriya provodkasi 
tuziladi:
D ebet 031 - « Y o rd a m c h i 
(o ‘quv) 
qishloq 
x o ‘jalik larin in g m ahsulotlari» 
su b sch y o ti;
K redit 081 - « Y o rd a m c h i (o ‘quv) qishloq x o ‘jalik larin in g xarajatlari» su b ­
sch y o ti;
b) m ahsulotlam ing sotilgan qismiga taalluqli bo‘lgan summaga manfiy 
son (qizil siyoh) bilan quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 281 - « Y o rd am ch i (o 'q u v ) qishloq xo^jaliklarining m ahsulotlarini 
s o tis h » subschyoti;
Kredit 081 - «Y ordam chi (o'quv) qishloq xo'jaliklarining xarajatlari» subschyoti.
S h a r tn o m a la r asosida b a ja rila y o tg a n
ilm iy -ta d q iq o t ish larin in g x a r a ja tla r i hisobi
Tashkilotlar b ila n tuzilgan shartnom alar asosida ilm iy-tadqiqotlar va 
konstruktorlik ishlarini bajarishga doir xarajatlar 082-«Shartnom a asosida 
bajarilayotgan ilm iy-tadqiqot ishlariningxarajatlari»subschyotidahisobga 
olinadi. Ilm iy-tad qiqotlar va konstruktorlik ishlarini bajarishga doir 
xarajatlar 082-subschyotning dcbetida qayd qilinadi, bu subschyotning 
kreditida esa b ajarilg a n va buyurtm achilarga topshirilgan ilm iy-tadqiqot 
va konstruktorlik ishlarining haqiqiy qiym atining hisobdan chiqarilishi 
qayd qilinadi. Ilm iy-tadqiqotlar va konstruktorlik ishlari xarajatlarining 
analitik hisobi m av zu va xarajatlar m oddalari b o ‘yicha k o ‘p ustunli 283- 
shakldagi k artochkalarda yuritiladi.
B uyurtm achilar b ilan shartnom alar asosida bajarilayotgan ilmiy- 
tadqiqotlar va konstruktorlik ishlari b o ‘yicha hisob-kitoblar 154- 
«To‘lanishi lozim b o ‘lg an ilmiy-tadqiqot ishlari bo‘yicha buyurtm achilar
298

---

bilan 
hisob-kitoblar» 
subschyotida 
h iso bg a 
olinadi. 
Bajarilgan 
va shartnom ada k o ‘zda tutilgan qiymati b o ‘y ich a to ‘lash uchun 
buyurtm achilarga taqdim etilgan subschyotlarda k o ‘rsatilgan ilmiy- 
tadqiqotlar va konstruktorlik ishlarining q iy m ati 1 5 4-sub schy otning
debetida qayd qilinadi, bu subschyotning k re d itd a esa bajarilgan va 
buyurtm achiga topshirilgan ilm iy-tadqiqotlar va konstruktorlik ishlari 
uchun kelib tushgan sum m alar va oüngan b o ‘n ak lar ushlab qolingan 
sum m alar qayd qilinadi. To‘lanishi lozim b o i g a n ilm iy-tadqiqot va 
konstruktorlik ishlari b o ‘yicha buyurtm achilar b ilan hisob-kitoblam ing 
analitik hisobi m avzular bo'yicha 292-a shakidagi kartochkada 
yuritiladi.
Buyurtm achilardan shartnom alar asosida bajarilish i kerak b o ‘lgan 
ilmiy-tadqiqotlar va konstruktorlik ishlariga d o ir olingan bo‘naklar 
bo'yicha hisob-kitoblar 155-«Ilm iy-tadqiqot ishlari uchun bo‘naklar 
b o ‘yicha buyurtm achilar bilan hisob-kitoblar» subschyotida hisobga 
olinadi. B uyurtm achilardan shartnom alar aso sid a bajarilishi kerak 
b o ‘lgan ilm iy-tadqiqotlar va konstruktorlik ishlari bo ‘yicha olingan 
b o ‘naklar 1 5 5 -su b sch y o tn in g kreditida qayd qilinadi, bu subschyotning 
debetida esa bajarilgan va buyurtm achiga to p shirilgan ilm iy-tadqiqotlar 
va konstruktorlik ishlari uchun taqdim etilgan schy otlam i to ‘lash vaqtida 
b o'nak hisobidan qoplangan sum m alar ham da buyurtm achiga qaytarilgan 
bo ‘nak sum m alari qayd qilinadi. Ilm iy-tadqiqot v a konstruktorlik ishlari 
uchun bo‘n ak larb o ‘yicha buyurtm achilar bilan hisob-kitoblam ing analitik 
hisobi m avzular b o ‘yicha 292-a shakidagi k artochk ada yuritiladi.
Buyurtm achilardan shartnom alar asosida bajarilishi kerak bo ‘lgan 
ilm iy-tadqiqot va konstruktorlik ishlari b o ‘y ic h a b o ‘naklar olinganida 
quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet I I I - «M axsus m ab lag ‘lar b o 'y ich a ta la b q ilib oigunga qadar depozit 
h iso b v arag ‘i» subschyoti;
K redit 155 - «Ilm iy-tadqiqot ishlari uchun b o ‘n a k la r b o ‘yicha buyurtm achilar 
bilan hisob-kitoblar» subschyoti.
Bajarilgan 
va buyurtm achiga topshirilgan 
ilm iy-tadqiqot va 
konstruktorlik ishlari uchun taqdim etilgan schy otlam i toMash vaqtida 
b o ‘nak hisobidan qoplangan sum m alarga 
quyidagi 
buxgalteriya 
provodkasi tuziladi:
299

---

D ebet 155 - « llm iy -ta d q iq o t ishlari uchun b o 'n a k la r b o 'y ich a b u yurtm achilar 
b ila n hisob-kitoblar» subschyoti;
K redit 154 - «ToM anishi 
lozim b o ‘lgan 
ilm iy-tadqiqot ishlari 
b o ‘yjcha 
b u y u rtm a c h ila r bilan hisob-kitoblar» subschyoti.
B uyurtm achilardan shartnom alar asosida bajarilishi kerak b o ‘lgan 
ilm iy-tadqiqot va konstruktorlik ishlari b o ‘yicha olingan b o ‘naklar 
buyurtm achilarga qaytarilganida quyidagi buxgalteriya provodkasi 
tuziladi:
D ebet 155 - « llm iy -ta d q iq o t ishlari uchun b o 'n a k la r b o ‘yicha buyurtm achilar 
b ila n hisob-kitoblar» subschyoti;
K redit 111 - « M a x s u s mablagMar b o ‘yicha talab qilib olgunga q ad ar depozit 
h is o b v a ra g 'i» subschyoti.
Shartnom alar aso sid a bajarilayotgan ilm iy-tadqiqot va konstruktorlik 
ishlarini bajarish u ch u n ja lb qilingan ham ijrochilar bilan hisob-kitoblar 
156-«Xo‘ja lik shartnom asi asosida bajarilayotgan ishlami bajarishga 
jalb qilingan ham ijrochilar bilan hisob-kitoblar» subschyotida hisobga 
olinadi.
Shartnom alar asosida bajarilayotgan ilm iy-tadqiqot va konstruktorlik 
ishlarini b ajarish uchun jalb qilingan ham ijrochilarga ulam ing bajarib 
topshirgan ishlari uchun o ‘tkazilgan sum m alarga quyidagi buxgalteriya 
provodkasi tuziladi:
D ebet 156 - « X o ‘ja lik shartnom asi asosida bajarilayotgan ishlam i bajarishga 
ja l b q ilin g an ham ijrochilar bilan hisob-kitoblar» subschyoti;
K redit 111 - « M a x s u s m ab la g 'la r b o 'y ic h a talab qilib olgunga qadar depozit 
h is o b v a ra g ‘i» subschyoti.
Shartnom alar asosida bajarilayotgan ilm iy-tadqiqot va konstruktorlik 
ishlarini bajarish u ch u n ja lb qilingan ham ijrochilardan ulam ing bajarib 
tugatgan ishlarini qabul qilingan sum m alarga quyidagi buxgalteriya 
provodkasi tuziladi:
D ebet 082 - « S h a rtn o m a asosida bajarilayotgan ilm iy-tadqiqot ishlarining 
x a ra ja tla ri» subschyoti;
K redit 156 - « X o ‘ja lik shartnom asi asosida bajarilayotgan ishlam i bajarishga 
ja lb q ilin g an ham ijrochilar bilan hisob-kitoblar» subschyoti.
Shartnom alar asosida bajarilgan va buyurtm achilarga topshirilgan 
ilm iy-tadqiqot v a konstruktorlik ishlari 282-«Shartnom a asosida 
bajarilgan ilm iy -tad q iq o t ishlarini sotish» subschyotida hisobga olinadi.
300

---

Bajarilgan va shartnom ada ko‘zda tutilgan qiym ati b o ‘y ich a to ‘lash uchun 
buyurtm achilarga taqdim etilgan subschyotlarda k o ‘rsatilgan ilmiy- 
tadqiqotlar va konstruktorlik ishlarining qiym ati 2 8 2 -su b sc h y o tn in g
kreditida qayd qilinadi, bu subschyotning debetida esa m avzu bo ‘yicha 
bajarilgan va buyurtm achiga topshirilgan ilm iy-tadqiqot va konstruktorlik 
ishlarining haqiqiy tannarxi qayd qilinadi. S h artno m alar asosida 
bajarilayotgan ilm iy-tadqiqot v a konstruktorlik ishlarini sotish natijalarini 
hisobdan chiqarish tugatilgan va buyurtm achilarga dalolatnom alar 
b o 'y ich a topshirilgan m avzular b o ‘yicha am alga oshiriladi. Olingan 
foyda qonunda belgilangan tartibda taqsim lanadi. S hartnom alar asosida 
bajarilayotgan ilm iy-tadqiqot va konstruktorlik ishlarin in g sotilishining 
analitik hisobi ko‘p ustunli 283-shakldagi karto ch kalarda yuritiladi.
Shartnom alar asosida bajarilayotgan ilm iy-tadqiqot v a konstruktorlik 
ishlarini bajarish bilan b o g ‘liq xarajatlar sum m asiga q uyidagi buxgalteriya 
provodkasi tuziladi:
D ebet 082 - «S hartnom a aso sid a bajarilayotgan ilm iy -ta d q iq o t ishlarining 
xarajatlari» subschyoti;
K redit 043 - «llm iy tadqiqotlarda v a laboratoriya sin o v la rid a uzoq vaqt 
foydalaniladigan m ateriallar» subschyoti;
K redit 044 - «S hartnom a asosida bajariiadigan ilm iy -tad q iq o t ishiari uchun 
m axsus uskunalar» subschyoti;
K redit 060 - « O lquv, ilm iy v a boshqa m aqsadlar u c h u n m ateriallar» sub­
schyoti;
K redit 063 - « X o 'jalik m atcriallari v a idora b u y u m lari» subschyoti;
K redit 067 - «B oshqa m ateriallar» subschyoti;
K redit 069 - «M ashina v a u skunalar uchun ehliyot q is m la r» subschyoti;
K redit 156 - « X o 'jalik shartnom asi asosida b a ja rila y o tg a n ish lam i bajarishga 
ja lb qilingan ham ijrochilar bilan h iso b -k ito b lar» subschyoti;
K redit 175 - «Y agona ijtim oiy to ‘lov b o 'y ic h a h iso b -k ito b la r» subschyoti;
K redit 178 - «B oshqa 
d eb ito rlar 
v a 
kred ito rlar 
b ila n
hisob-kitoblar» 
subschyoti;
K redit 180 - «Ishchi v a x izm atch ilar blan hiso b -k ito b lar» subschyoti.
B ajarilgan va shartnom ada k o ‘zda tutilgan qiym ati b o ‘yicha to ‘lasb 
uchun buyurtm achilarga taqdim etilgan schyotlarda k o ‘rsatilgan ilmiy- 
tadqiqot va konstruktorlik ishlarining qiym atiga quyidagi buxgalteriya 
provodkasi tuziladi:
301

---

D eb et 154 - «ToManishi 
lozim
b o ‘lgan 
ilm iy-tadqiqot ishlari 
b o ‘yicha 
b u y u rtm ach ilar bilan hisob-kitoblar» subschyoti;
K red it 2 8 2 - « S hartnom a asosida bajarilgan ilm iy-tadqiqot ishlarini sotish» 
subschyoti.
B ajarilgan va buyurtm achiga topshirilgan ilm iy-tadqiqotlar va 
konstruktorlik ishlari bo‘yicha haqiqiy xarajatlar sum m asiga quyidagi 
buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D eb et 282 - « S hartnom a asosida bajarilgan ilm iy-tadqiqot ishlarini sotish» 
subschyoti;
K red it 082 - « S hartnom a asosida bajarilayotgan ilm iy-tadqiqot ishlarining 
x arajatlari» subschyoti.
S h artnom alar asosida bajarilgan ilmiy-îadqiqot va konstruktorlik 
ishlarini sotish natijasida olingan foyda sum m asiga quyidagi buxgalteriya 
provodkasi tuziladi:
D eb et 2 8 2 - « S hartnom a asosida bajarilgan ilm iy-tadqiqot ishlarini sotish» 
subschyoti;
K red it 4 1 0 - «F o y d a va zararlar» subschyoti;
E k s p e r im e n ta l q u rilm a la rn i tay y o rla sh x a r a ja tla ri hisobi
D avlat budjeti m ablag‘lari hisobidan ilmiy-tadqiqotlar olib borish 
uchun turli eksperm ental qurilm alar(qurilm alar, m ashina va asboblam ing 
k o ‘rgazm a nu sxalari, sinovstendlari va boshqalar)ni tayyorlashga qilingan 
xarajatlar 083-«E ksperim ental qurilm alarni tayyorlash xarajatlari» 
subschyotida hisobga olinadi. Eksperim ental qurilm alarni tayyorlash 
bilan b o g ‘liq xarajatlar 0 8 3 -su b sch y o tn in g debetida qayd qilinadi, bu 
subschyotning kreditida esa eksperim ental qurilm alarni tayyorlash bilan 
bog‘liq h aq iq iy xarajatlam ing hisobdan chiqarilishi qayd qilinadi. A gar 
ishlar tam om langandan kcyin qurilm a kirim qilinm asdan qism larga 
ajratilsa, u holda bu haqda dalolatnom a tuziladi va qurilmani qism larga 
ajratish natijasid a olingan m ateriallar va asboblar foydalanish m um kin 
b o ‘lgan b ah o b o ‘yicha kirim qilinadi. Eskperim ental qurilm alarni 
tayyorlash b o ‘yicha xarajatlam ing analitik hisobi har bir eksperim ent 
qurilm a b o ‘y ic h a ko‘p ustunli 283-shakldagi kartochkalarda yuritiladi.
Eksperim ental qurilm alarni tayyorlash bilan b o g iiq xarajatlar 
sum m asiga quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
3 0 2

---

D ebet 083 - «Eksperim ental q u rilm alam i tayyorlash x arajatlari» subschyoti;
K red it 060 - «O kquv, 
ilm iy 
v a
boshqa 
m aq sad lar 
u ch u n
materiallaD> 
subschyoti;
K redit 063 - « X o ‘ja ü k m ateriallari va idora b u yum lari» subschyoti;
K redit 067 - «B oshqa m ateriallar» subschyoti;
K redit 069 - «M ashina va u sk u n alar uchun ehtiyot q ism la r» subschyoti;
K redit 175 - «Y agona ijtim oiy t o ‘lov b o 'y ic h a h iso b -k ito b lar» subschyoti;
K red it 178 - «B oshqa 
d eb ito rlar 
va 
kred ito rlar 
b ila n
hisob-kitoblan) 
subschyoti;
K red it 180 * «lshchi va x izm atch ilar bilan hisob-kitoblan> subschyoti.
B udjet tashkilotining rahbari tom onidan tasdiqlangan dalolatnom aga 
asosan qabul qilingan tayyor eksperim ental qurilm alar kirim qilinganida, 
eksperim ental qurilm alam i tayyorlash b o‘yicha haq iq iy xarajatlar 
sum m asiga quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 013 - «M ashinalar va u sk u n alar» subschyoti yoki
D ebet 070 - «O m bordagi kam b ah o li va tez eskiruvchi b u y u m la r» subschyoti;
K red it 083 - «E ksperim ental q u rilm alam i tayyorlash x ararajatlari» subschyoti.
Ishlar tam om langandan k ey in qurilm a kirim q ilinm asdan qism larga 
ajratilganida olingan m ateriallar v a asboblar foydalanish m um kin b o ‘lgan 
baho b o ‘yicha kirim qilinganida quyidagi bux galteriya provodkasi 
tuziladi:
D ebet 060 - « 0 ‘quv, ilm iy v a b o sh q a m aqsadlar uchun m ateriallar» subschyoti 
yoki
D ebet 063 - «X o‘jalik m ateriallari v a idora buyum lari» su b sch y o ti yoki
D ebet 067 - «B oshqa materiallap> subschyoti yoki
D ebet 070 - «O m bordagi kam b ah o li v a tez eskiruvchi b u y u m la r» subschyoti 
yoki
D ebet 013 - «M ashinalar va u sk u n alar» subschyoti yoki
D ebet 016 - «A sboblar, ishlab chiqarish (jihozlari bilan b irg a ) va x o ‘jalik
inventarían» subschyoti;
K red it 083 - «Eksperim ental q u rilm alam i tayyorlash x a ra ja tla ri» subschyoti.
M a te ria lla rn i ta y y o rla sh v a q a y ta ishlash x a r a j a t l a r i hisobi
M ateriallam i xo‘jalik usuli bilan tayyorlash va q a y ta ishlash (kiyim - 
kechaklar tikish, yoqilg‘iIam i tayyorlash, sabzavotlam i qayta ishlash 
va shu kabilar) bo‘yicha xarajatlar 084-«M ateriallam i tayyorlash va
303

---

qayta ishlash xarajatlari» subschyotida hisobga olinadi. M ateriallarni 
tayyorlash va qayta ishlash bilan b o g ‘liq bo‘lgan xarajatlar va ulam ing 
qiym ati h a m d a tashib keltirish, saqlash va shunga o ‘xshashlar b o ‘yicha 
xarajatlar 084-subschyotning deb etid a qayd qilinadi, bu subschyotning 
kreditida x arajat sum m alarining hisobdan chiqarilishi va olingan 
qiym atliklam ing tegishli schyotlar b o ‘yicha kirim qilinishi qayd etiladi.
M ateriallar tayyorlash yoki qayta ishlash tamomlangandan kcyin 
dalolatnom a tuziladi. Unda qayta ishlashdan yoki tayyorlashdan olingan 
qiym atliklam ing miqdori, bu ishlarga qilingan xarajatlar va ulaming 
tannarxi k o ‘rsatiladi. Dalolatnoma budjet tashkilotining rahbari tomonidan 
tasdiqlanadi. Materiallarni tayyorlash v a qayta ishlash bo‘yicha xarajatîaming 
analitik hisobi tayyorlash va qayta ishlashning har bir turi bo‘yicha 292-a 
shakldagi kartochkalarda yoki 292-shakldagi kitobda yuritiladi.
M ateriallarni tayyorlash va qayta ishlash bilan bog‘liq b o ‘lgan 
xarajatlar v a u lam in g qiym ati h am d a tashib keltirish, saqlash va shunga 
o ‘xshashlar b o ‘yicha xarajatlar sum m asiga quyidagi buxgalteriya 
provodkasi tuziladi:
D eb et 0 8 4 - «M ateriallarni 
tay y o rlash
va 
qayta 
ishlash 
xarajatlari» 
subschyoti;
K red it 031 - «Y ordam chi 
(o 'q u v ) 
qishloq 
x o 'jaliklarining m ahsulotlari» 
subschyoti;
K red it 0 6 0 - « O 'q u v , ilm iy v a b o sh q a m aqsadlar uchun m ateriallar» sub­
schyoti;
K red it 0 6 7 - «B oshqa m ateriallar» subschyoti;
K red it 175 - «Y agona ijtim oiy to ‘lo v b o ‘yicha hisob-kitoblar» subschyoti;
K red it 178 - «B oshqa 
debitorlar 
v a
kreditorlar 
bilan 
hisob-kitoblar» 
subschyoti;
K redit 180 - «Ishchi va x izm atch ilar bilan hisob-kitoblar» subschyoti.
Q ayta ishlash yoki tayyorlashda olingan qiym atliklam ing sum m asiga 
quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 0 6 0 - « O 'q u v , ilm iy va b o sh q a m aqsadlar uchun m ateriallar» subschyoti 
yoki
D ebet 065 - «O zuqa va em -x ash ak » subschyoti yoki
D eb et 0 6 7 - «B oshqa m ateriallar» subschyoti;
K red it 0 8 4 - «M ateriallarni tay y o rlash v a qayta ishlash xarajatlari» sub­
schyoti.
3 0 4

---

4. B U D JE T T A S H K IL O T IN I R I V O J L A N T I R I S H F O N D I H IS O B I
B u d je t ta sh k ilo tin i riv o jla n tirish fo n d in in g
d a r o m a d la rin i sh a k lla n tirish
0 ‘zbekiston Respublikasi V azirlar M ahkam asining 1999-yil 3-sen- 
tabrdagi 414-sonli «Budjet tashkilotlarini m ab lag ‘ bilan ta ’minlash 
tartibini takom illashtirish to ‘g ‘risida»gi qaroriga m uvofiq budjet 
tashkilotini rivojlantirish fondi rejaga muvofiq budjetdan m oliyalashtirish 
hisobiga tushgan va hisobot choragining so ‘nggi ish kuni oxirida budjet 
tashkilotining hisobvarag‘ida qolgan tejab qolingan (foydalanilm agan) 
m ab lag ‘lar (kapital qo‘yilm alam i m oliyalashtirish u chu n k o ‘zda tutilgan 
m ab lag 'lar bundan m ustasno), budjet tashkilotining faoliyati turiga 
m uvofiq m ahsulot(ish, xizm at)lar ishlab chiqarish v a sotishdan olingan 
darom adlar, davlatning vaqtincha foydalanilm ayotgan binolari va mol- 
m ulkini boshqa tashkilotlarga ijaraga berishdan olingan mablagMaming 
50 foizi ham da yuridik va jism oniy shaxslar tom onidan b u djet tashkilotiga 
berilayotgan hom iylik (bcg‘araz) yordam i hisobiga shakllantiriladi.
Faoliyat turi bo‘yicha m ahsulot(ish, xizm at)lar ishlab chiqarish va 
sotishdan, davlatning vaqtincha foydalanilm ayotgan binolari va mol- 
m ulkini boshqa tashkilotlarga ijaraga berishdan ham da yu ridik va j ismoniy 
shaxslar tom onidan budjet tashkilotiga berilayotgan ho m iy lik (bcg‘araz) 
yordam idan qo‘shimcha darom ad olayotgan budjet tashkilotlari 2010- 
yil oxirigacha D avlat budjetiga undiriladigan soliqlar va y ig ‘im lam ing 
barcha turlaridan ozod qilingan. Shu m unosabat bilan b o ‘shab qolgan 
mablagMar budjet tashkilotining m oddiy-tcxnika v a ijtim oiy bazasini 
ham da xodim larini moddiy ra g ‘batlantirishga y o ‘na!tiriIadi.
B unda shuni hisobga olish kerakki, I guruh «Ish haq i va unga 
teng lashtirilgan to 'lo v la r» b o ‘y ich a tejalgan, u n in g chorakdagi 
oxirgi oyning ikkinchi y arm ig a tegishli m ehnat h a q in i t o ‘lash uchun 
m oliy alash tirilg an m ab lag ‘lar, m o liy a la sh tirilm ag a n lig i sabab li yoki 
b u d jet m ab lag ‘lari b o ‘yicha talab qilib olgun ga q a d a r aso siy depozit 
h iso b v a ra g ‘idagi 
m ab lag ‘n in g
yetm aganligi 
sa b a b li 
olinm agan 
dep onent qilingan m eh n at haqi va stipendiyalar h a m d a nafaq aiarn in g
sum m alari tejalgan sum m a d eb hisoblanm ay di va b u d je t tash kilotini
20 
-