M uh am m ad yo qub o sto n a q u lo V budjet hisobi

Mazkur darslik matnida «ikkinchi tartibli schyot» so*zi o'rniga
«subschyot» so ‘zi qo'llaniladi.
Har bir moliya organida muayyan budjetning ijrosi bo‘yicha 
opcratsiyalaming buxgaltcriya hisobi uchun kerak bo‘lgan schyotlamigina 
qoMlaydi.
Joriy buxgalteriya hisobi m a’lumotlari asosida budjet ijrosi b o ‘yi- 
cha balans tuziladi. Balansning aktivi budjet mablag'larming tarkibi,
23

---

joylanishi va sarflanishini tavsiflaydi. Balansning passivi budjet mab- 
lag‘lari va amalga oshirilgan xarajatlar manbalarini ko‘rsatadi.
Mahalliy budjctlar ijrosi bo'yicha mahalliy moiiya organlari 
balansining bo‘limlari:
Aktiv
1) pul mablagMari;
2) xarajatlar;
3) bcrilgan ssudalar;
4) hisob-kitoblar;
5) bcrilgan mablagMar.
Passiv
1) daromadlar;
2) olingan ssudalar;
3) hisob-kitoblar;
4) olingan mablagMar;
5) natijalar.
Budjet ijrosi b o 'yich a buxgalteriya balansining aktiv va passivida 
budjet mablagMari ikki yo‘nalishda: bir tomondan tayinlanishi va 
sarflanishi bo‘yicha, ikkinchi tomondan esa ularning tashkil topish 
manbalari bo ‘yicha qayd ctiladi. Shuning uchun ham hamma vaqt aktiv 
passivga teng boMadi. Bu esa buxgalteriya balansining asosiy xususiyati 
hisoblanadi.
Moiiya organlarining budjet ijrosi bo‘yicha buxgalteriya balansi hamma 
vaqt muayyan budjet mablagMarining holatini tavsiflaydi. Buxgalteriya 
balansi budjet pul mablagMarining borligi va bank muassasalaridagi 
hisobvaraqlarda va budjet mablagMarining tasarruf qiluvchilar hisob- 
varaqlarida joylanishini, kclib tushgan daromadlar va amalga oshirilgan 
xarajatlar summalari, budjctlar o ‘rtasidagi o'zaro hisob-kitoblar va qisqa 
muddatli ssudalar b o ‘yicha hisob-kitoblar holati, zaxiralar va maqsadli 
tayinlash mablagMarining holati ko'rsatiladi.
Moiiya organlari budjetning faqat kassa ijrosi buxgalteriya hisobini 
olib boradi va shuning uchun balansda budjetning kassa ijrosi holati 
qayd qilinadi.
24

---

Moliya organlari apparatini saqiash bo‘yicha xarajatlar smetalari 
ijrosi hainma boshqa budjet tashkilotlari kabi xarajatlar smetasi ijrosi 
bo‘yicha alohida balansda qayd qilinadi.
S avol va to p s h iriq la r
1. O'zbekiston Respublikasi M oliya vazirligi Davlat budjeti bosh boshqarmasi 
Davlat budjeti ijrosi va hisobi bo'limining funksiyalarini aytib bering.
2. Davlat budjeti ijrosining hisobi bo'yicha moliya organlarining vazifalarini 
tushuntirib bering.
3. Moliya organlari bosh buxgaiterlarining huquqlari va m a s ’uliyatlarini aytib 
bering.
4. Moliya organlarida budjet ijrosi bo'yicha operatsiyalarni buxgalteriya 
yozuvlari uchun asos bo'lib xizm at qiladigan hujjatlarni aytib bering.
5. Mahalliy budjet m ablag'lari depozit hisobvarag'iga kelib tushgan 
daromadlar to‘g‘risidagi m a ’lumotnomani (3-shakl) tushuntirib bering.
6. Tayinlash sertifikatlarini tushuntirib bering.
7. O'zaro hisob-kitoblar bo'yicha bildirishnomasini (11-sh a kl) tushuntirib 
bering.
8. Qoraqalpog’iston R espublikasi davlat budjeti va mahalliy budjetlar 
ijrosining hisobini olib borish uchun Q oraqalpog'iston Respublikasi Moliya 
vaziriligida va mahalliy m oliya organlarida qo'llaniladigan buxgalteriya 
registrlari xarakteristikasini bering.
9. Moliya organlarida budjet ijrosining joriy buxgalteriya hisobi uchun 
qo'llaniladigan schyotlar ro'yxatini tushuntirib bering.
10. Moliya organlarida budjet ijrosining joriy hisobi uchun qo’llaniladigan 
schyotlar ro’yxati necha bo'lim dan iborat bo’ladi?
25

---

U C H IN C H I BO B.
M O U Y A O R G A N L A R ID A D A V L A T B U D J E T I 
D A R O M A D L A R I V A P U L M A B L A G ‘ L A R I H IS O B I
1. D A V L A T B U D J E T I D A R O M A D L A R I V A P U L M A B L A G ‘L A R I
H I S O B I N I N G A 1 I A M I Y A T 1 V A V A Z 1 F A L A R 1
D avlat budjeti quyidagilarni o ‘z ichiga oladi:
1) r c s p u b l i k a b u d je ti;
2) QoraqaIpog‘iston Rcspublikasining budjeti va mahalliy bud- 
jetlar.
Davlat budjeti tarkibida davlat maqsadli fondlari ham jamianadi.
Q oraqalpog‘iston Respublikasi budjeti Qoraqalpog‘iston Rcspub­
likasining rcspublika budjetini ham da rcspublikaga (Qoraqalpog‘iston) 
b o ‘ysunuvchi tumanlar va shaharlar budjctlarini o ‘z ichiga oladi.
Viloyatning budjeti viloyat budjetini, viloyat tarkibiga kiruvchi 
tumanlar va shaharlar budjetlarini o ‘z ichiga oladi.
Tum anlarga bo‘linadigan shahar budjeti shahar budjetini va shahar 
tarkibiga kiruvchi tumanlar budjetlarini o‘z ichiga oladi.
Tum anga b o ‘ysunadigan shaharlari bo‘lgan tumanning budjeti 
turnan budjeti va turnan tarkibiga kiruvchi shaharlar budjetlarini o‘z 
ichiga oladi.
Demak, O ‘zbckiston Respublikasi Davlat budjeti o‘z ichiga 
respublika budjeti, Qoraqalpog‘iston Respublikasi budjeti va mahalliy 
budjetlam i oladi. Bundan tashqari Davlat budjeti tarkibida Rcspublika 
y o ‘l fondi, O ‘zbekiston Respublikasi Davlat mol-mulki qo‘mitasining 
maxsus hisobvarag‘i, Ish bilan ta ’minlashga ko‘maklashuvchi davlat 
fondi ham da 0 ‘zbekiston Respublikasi budjctdan tashqari Pensiya fondi 
m ablag‘lari jamianadi.
Davlat budjetiga kelib tushgan m ablag‘laming to‘g ‘ri va o ‘z vaqtida 
kirim qilinishini ta’minlash maqsadida O'zbekiston Respublikasi Moliya 
vazirligining 23402 «Respublika budjetining mablag‘lari» hisobvarag‘i 
Markaziy bankning Toshkent shahar va hududiy Bosh boshqarmalarining 
Hisob-kitob kassa markazlarida hamda tijorat banklarida budjet 
daromadlari tasnifiga asosan ochiladi.
2 6

---

Davlat budjetining buxgalteri hisobi, budjetga daromadlar tushum i 
ustidan, har bir soliq to‘lovchi tomonidan budjetga to‘lovlami o ‘tkazishi 
ustidan tizimli nazoratni ta’minlash vazifasini bajaradi.
Budjetdaromadlari asosan bank muassasalariga tushadi. Buxgalteriya 
hisobi m a’lumotlaridan foydalanib, m oliya organlari bank muassasalari 
tomonidan daromadlar tushumlarini rcspubhka budjeti va m ahalliy 
budjetlarga to‘g ‘ri o ‘tkazayotganligini kuzatib boradi.
Yil boshiga qadar moliya organlari bank muassasalariga har 
bir turnan yoki shahar bo'yicha x o ‘jalik yurituvchi subyektlar va 
tashkilotlaming ro ‘yxati va ulardan undiriladigan toMovlar ro‘yxati, bu 
to‘lovlar qaysi budjetga va budjet tasnifining qaysi boMimiga to ‘lovlar 
0
‘tkazilishi kerakligi to‘g‘risida xabar beradi. Bir vaqtning o ‘zida 
bank muassasalariga har yili umumdavlat soliqlari va daromadlarining 
taqsimlanish hajmlari va bu soliq va daromadlardan mahalliy budjetlarga 
qilinadigan ajratmalar hajmlari haqida xabar beradi.
Moliya organlarida budjet daromadlarining buxgalteriya hisobini moliya 
organining buxgalteriya xizmati olib boradi, ulaming tczkor hisobini esa 
soliq organlari olib boradi. Moliya organining buxgalteriya xizmati faqat 
mazkur budjetning daromadlarinigina hisobga olib boradi. Moliya organi 
funksiyalariga barcha daromadlaming, qaysi budjetga kelib tushishidan 
qat’iy nazar, hisoblanishi, kelib tushishi, hisobga o ‘tkazilishi va qaytarilishini 
hisobga olish kiradi. Soliq organi daromadlar turlari bo‘yicha shaxsiy 
schyotlar olib boradi, budjetga tushgan daromadlaming tezkor m a’Iumotiarini 
aniqlaydi. Budjet daromadlari turli hujjatlarga asosan budjet tasnifi bo‘yicha 
hisobga olinadi. ToMov hujjatlari tushgan daromadlaming turlari va ulam ing 
to‘lovchilarmi aniqlash imkonini beradi. Mahalliy budjet mablagMari depozit 
hisobvarag‘i bo‘yieha bank muassasasining ko‘chirmasiga ilova qilingan 
to‘lov hujjatlari, mazkur budjet daromadlarining buxgalteriya hisobi uchun 
asosiy hujjat bo‘lib xizmat qiladi.
Mahalliy moliya organi faqat m azkur budjetga tushgan daro­
madlarinigina emas, balki respublikabudjetiga o ‘tkaziluvchi darom adlam i 
ham nazorat qiladi. Shuning uchun bank muassasasi unga qaysi budjetga 
tushishidan q a t’iy nazar barcha darom adlar hisobvaraqlari bo ‘yicha 
ko‘chirmalami ham mahalliy moliya organlariga jo ‘natadi.
27

---

Mahalliy budjct m ablag‘lari dcpozit hisobvarag'idan ko‘chirmani 
bank muassasasi m oliya organiga har kuni, respublika budjctining 
hisobvarag'i ko‘chirmalarini e s a -h a r hafta yoki undan uzoqroq muddat 
oralig‘ida va har oyning 1-kuniga jo ‘natishga majburdir.
Moliya organining budjeti bo‘yicha buxgaltcriya xizmati bank 
muassasasining mahalliy budjet mablag'Iari depozit hisobvarag‘idan olgan 
ko‘chirmalaming to‘g‘riligini uning m a’lumotlarini unga ilova qiüngan 
hujjatlar ma’lumotlari bilan solishtirish yo‘li orqali tekshiradi. So‘ng, 
daromad turlari bo‘yicha hujjatlami gumhlab, mahalliy budjet mablag‘lari 
dcpozit hisobvarag‘iga tushgan daromadlar to‘g‘risida ma’lumotnomani 
tuzadi. M a’lumotnoma har kuni tuziladi. Daromadlar unga budjet tasnifining 
har bir boMinmasi bo'yicha umumiy summalarda yoziladi. M a’lumotnoma 
asosida mcmorial-order tuziladi va sintetik hisob schyotlari bo‘yicha «Bosh- 
jumal» kitobiga va analitik hisobning schyotlari bo‘yicha «Daromadlar» 
kitobiga yoziladi. Bundan so'ng to‘lov hujjatlarining ikkinchi nusxalari 
tcgishli soliq organlariga daromadlar va soliqlar toMovchilar bilan hisob- 
kitoblar hisobida qayd qilish uchun bcriladi. Respublika budjctining shaxsiy 
hisobvarag‘idan ko‘chirma toMov hujjatining ikkinchi nusxasi bilan moliya 
organiga kelib tushadi, so‘ng toMovchilaming shaxsiy schyotlarida qayd 
qilish uchun tegishli soliq organiga yuboriladi.
0 ‘zbckiston Rcspublikasi Markaziy bankining oylik hisoboti 
0 ‘zbekiston Rcspublikasi Moliya vazirligida respublika budjeti da- 
romadlarining buxgalteriya hisobi uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
2. M O L I Y A O R G A N L A R I D A D A V L A T B U D J E T I
D A R O M A D L A R I H IS O B I