M uh am m ad yo qub o sto n a q u lo V budjet hisobi

Ehtiyotkorlik prinsipi
hisobotda ak tiv lar va darom adlar o rttirilg an
holda baholanishiga va m ajburiyatlar yoki xarajatlar pasaytirilgan h o ld a
baholanishiga y o ‘l qo‘yilmasligini anglatadi.
M aznianning shakldan ustunligi prinsipi
agar axborotlar h iso b
hujjatlarida va hisobotlarda operatsiyalar va hodisalam ing m azm u n in i 
ishonchli aks ettirsa, bu axborotlar h isobga olingan va hisobotda taq d im
etilgan b o ‘lishini bildiradi.
8
- 
Zak. 2 4
113

---

Ko'rsatkichlarning qiyosiyligiprinsipi
axborotlar nafii va m azmunli 
b o ‘lishi u ch u n u h a rx il h iso b o t davrlari uchun qiyosiy b o‘lishini bildiradi. 
H isobot yilida hisobotlam i taqdim etishga b o ‘lgan yondashuvlar 
o ‘zgarganda o ‘tgan d avrga tcgishli axborotlar qiyoslash m aqsadida 
qayta tasnif qilingan boMishi kcrak. Agar am aliy fikr-m ulohazalar 
b o ‘yicha qayta ta sn if q ilish m um kin bo'lm asa, u nda ular qayta tasnif 
qilinganida b o ‘lishi m um kin bo'Igan o ‘zgarishlam ing sabablari va 
xaraktcri yoritilgan b o ‘lishi kcrak.
Hisobotning betarafligiprinsipi
hisobotda keltirilgan axborot, uning 
ishonchliligini ta ’m inlash uchun oldindan bichib-to‘qib q o ‘yishdan holi 
b o ‘lishi kerakligini b ildiradi.
Hisobot davri daromadlari va xarajatlarining muvofiqiigi prin­
sipi
m uayyan davrda shu davr darom adlarining olinishini shart 
qilgan xarajatlarnigina aks ettirilishini bildiradi. A gar xarajatlar va 
darom adlam ing ayrim tu rlari o ‘rtasida bcvosita b o g ‘liqlikni aniqlash 
qiyin b o ‘lsa, xarajatlar b ir nccha hisobot davrlari o ‘rtasida taqsim lashning 
biror-bir tizimi asosida taqsim lanadi.
Aktivlar va majburiyatiarning haqiqiy bahoianishiprinsipi
aktivlar 
va m ajburiyatiarning aso siy bahoianishi ulam ing tannarxi yoki sotib 
olingan qiym ati b o ‘lishini nazarda tutadi.
0 ‘zbckiston R cspublikasining «Buxgaltcriya hisobi to‘g ‘risida»gi 
Q onuniga muvofiq bux g altcriy a hisobi va hisobotini tashkil ctishni 
tashkilot rahbari am alga oshiradi. Rahbar ichki hi sob va hisobot tizim ining 
ishlab chiqilishini, x o ‘ja lik opcratsiyalarini nazorat qilish tartibini, 
to ‘liq va aniq b u x g alteriy a hisobi yuritilishini, hisob hujjatlarining 
saqlanishini, tashqi foydalanuvchilar uchun hisobotni tayyorlanishini, 
soliq hisobotlarini va b o sh q a hujjatlam ing tayyorlanishini ham da hisob- 
kitoblam ing o ‘z vaqtida am alga oshirilishini ta ’m inlashi shart.
Budjct tashkilotining rahbari: tashkilotda buxgaltcriya hisobini 
to ‘g ‘ri yuritilishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishga; hujjatlam i 
rasm iylashtirish, hujjatlarni va m a’lumotlami hisobga olish uchun 
taqdim ctish m asalalari b o ‘yicha bosh buxgaltem ing talablarini hisobga 
aloqasi b o 'lg an tashkilotning barcha tarkibiy b o ‘linm alari va xodim lari 
tom onidan bajarilishini ta ’m inlashga mas’uldir.
114

---

Budjct tashkiloti rahbari m azkur tashkilo tda hujjatlam i im zolash 
huquqiga ega b o ‘lgan shaxslam ing ikkita ro 'y x atin i tasdiqlaydi. 
Birinchi ro ‘y x a tg a -ra h b a rlik vazifalarini am alga oshiruvchi shaxslar, 
ik kinch isiga-buxgalteriya hisobi va m oliyaviy boshqarish vazifalarini 
am alga oshiruvchi shaxslar k irad i.B u ro ‘yxatlarda k o ‘rsatilganm ansabdor 
shaxslarning har qaysisiga qanday hujjatlarga im zo chekishga huquq 
bcrilganligi ham aniqlab qo‘yiladi. Y uqorida k o ‘rsatilgan shaxslam ing 
im zosi bo‘lmagan hujjatlar haqiqiy hisoblanm aydi.
Budjct tashkilotlarida buxgalteriya hisobi O ‘zbckiston Respublikasi 
M oliya 
vazirligining 
m c’yoriy 
hujjatlarida 
bclgilangan 
yagona 
uslubiyatni q o ‘llab yagona tizim bo‘yicha tashkil qilinadi. Budjet va 
budjetdan tashqari m ab lag ‘lar b o ‘yicha xarajatlar sm etalarining ijrosi 
buxgalteriya hisobini ikki yoqlama yozish tizim i b o ‘yicha olib boriladi. 
B udjet tashkilotlarining katta-kichikligi, xarajatlar sm etalarining hajmi, 
operatsiyalar soni va m a ’lum otlam i ishlash vositalaridan foydalanilishiga 
qarab hisobning turli shakllari (m em orial-order, ju rn al-o rd er, bosh-jurnal 
va boshqalar) q o ‘llaniladi.
B uxgalteriya hisobining m em o ria l-o rd er shakli
Bu shakl q o ‘llanilganda ayrim boshlang‘ich hisob hujjatlari yoki 
guruhlovchi va y ig ‘uvchi vedom ostlar aso sid a m cm orial-orderlar 
tuziladi va har bir m em orial-ordem ing um um iy sum m asi ro‘yxatga 
olish jum aliga yoziladi. M em orial-orderlam ing m a ’lumotlari bosh 
kitobga yoki bosh kitobning o ‘rnini bosadigan nazorat vedom ostiga 
yoziladi. Bunda debet subschyoti bo'yicha korrespondensiyalanuvchi 
kreditlanuvchi 
subschyotlar 
hamda 
kredit 
subschyoti 
bo‘yicha 
korrespondensiyalanuvchi dcbetlanuvchi su bsch yo tlar k o ‘rsatiladi. Oy 
tugagandan kcyin har bir subschyotning debeti v a krediti b o ‘yicha 
yozuvlar jam i (aylanm asi) sintetik schyotlar b o ‘yicha aylanm a 
vcdom ostga o ‘tkaziladi. Bu vedom ostning ja m i r o ‘yxatga olish ju m ali 
b o ‘yicha jam i sum m a bilan solishtiriladi. M em orial-orderlarga ilova 
qilingan hujjatlam ing m a ’lumotlari bo‘yicha analitik hisob schyotlari 
olib boriladi; oyning oxirida ular asosida aylanm a vedom ostlari tuziladi;
115

---

sintetik schyotlar b o ‘yicha aylanm a vedom ost bilan solishtiriladi. Sintetik 
schyotlar b o ‘y ich a aylanm a vedom ost asosida balans tuziladi.
M em orial-order shaklning asosiy kam chiliklari b o‘lib analitik 
hisobning sintetik hisobdan alohidaligi, bitta summani ko‘p m arotaba 
yozilishi (m em orial-orderda, ro ‘yxatga olish jum alid a, sintetik hisob va 
analitik hisob registrlarida), hisobot tuzishda jo riy hisob m a’lum otlarini 
yig ‘ib ehiqilishi v a guruhlashtirilishini am alga oshirish kerakligi 
hisoblanadi.