М у н д а р и ж а I боб. Металларнинг кристалл тузилиши ва кристалланиш поцесси

5- §. БОСМАХОНА ҚОТИШМАЛАРИ

Босмахонада цул билан ёки машинада териладиган қарфлар, рақамлар ва хилма-хил белгилар тайёрлаш, қарф қуйиб терув машиналарида (линотипларда, монотипларда) текст ва шрифт қуйиш, стереотип тайёрлаш учун ишлатиладиган қотишмалар босмахона қотишмалари дейилади.

Босмахона қотишмалари етарли даражада қаттиқ, осон суюқланадиган, суюқ холатда оқувчан ва цайта суюқлантирилганда имкони борича кам куюнди хосил қиладиган булиши керак. Бундай қотишмалар сифатида учлама Pb—Sb—Sn қотишмалари ишлатилади. Босмахона қотишмалари компонентларининг миқдорий нисбати қотишманинг вазифасига боғлиқдир. Масалан, шрифт тайёрлаш учун ишлатиладиган қоттишма 7.3—77% РЬ, 20—23% Sb ва 2—4% Sn дан иборат булади. Бундай котишманинг қаттиқлиги # ￡= 2 3—25. Машинада текст ва шрифт қуйиш учун ишлатиладиган қотишманинг асосий таркиби қуйидагича: 76—84% Pb, 11,5—16,5%; Sb ва 2—7% Sn. Стереотип тайёрлаш учун ишлатиладиган қотишма i 77—81 % Pb, 14—16% Sb ва 5—7% Sn дан иборат. Бу қотишмаларнинг қаттиқлиги унча булмаганлигидан босма колиплар купга чидамайди, яъни 30—80 минг марта босишгагина етади, шундан кейин яроқсиз холга келади. Бундан ташқари, юқорида айтиб утилган қотишмалар киши соглиги учун маълум даражада зарарли ва уларнинг айрим компонентлари, масалан, қалай қиммат туради. Шу сабабли СССРда босмахона қотишмалари сифатида рух қотишмаларидан купроқ фойдаланилади. Бу қотишмаларнинг механик хоссалари анча юқори (б=90—140) булиш билан бирга, киши соглиги учун унча зарарли эмас, чунки унинг таркибида қўрғошин булмайди. Рух қотишмаларининг таркиби қуйидагича: 89—-96% Zn, 4—7% Al, 0—4% Си ва в—2,5% Mg. Бу қотишмаларнинг суюқланиш температураси 340—380°С.
Шуниси борки, рух қотишмаларининг суюқланиш температураси юқорироқ булиб, улар қайта суюқлантирилганда купроқ куюнди чицади.
Босмахона қотишмаларидан энг куп тарқалганларининг маркалари, химиявий таркиби, тула суюқланиш температураси ва Бринель буйича қаттиқлиги 90- жадвалда келтирилган.

90- жа д в а л