M tojiyev, I. Nigmatov

(II) 
oksidi changining ta ’siridan pnevm okinioz- 
ning k o ‘p uchraydigan va xarakterli shakli.
Silikatoz 
- krem niy kislota tuzlarining changi nafas olish y o ila rig a
kirganda paydo b o ia d i.
Pnevm okonioz 
- kasallikgi k o ‘mir, aluminiy, tem ir va aralash tarkibli 
changiar ta ’sirida ham rivojlanishi mumkin.
Silikoz ju d a changli sharoitda odatda k o ‘p yil, k o ‘pincha o g ‘ir jis ­
m oniy ish bajarilganda rivojlanadi, Bu kasallik to g ‘-kon va sem ent, ale- 
baster ishlab chiqarish ishchilarining kasb kasalligi hisoblanadi. Silikoz 
kasalligi halloslash, y o ‘tal, ko ‘krak qism ida og‘riq b o iish id a n boshla-
40

---

nadi. B oshlanishida bu belgilar kam sezilarli b o ‘lib, halloslash faqat 
jism oniy ish bajarganda paydo b o ‘ladi. K asallik kuchaygan davrda n a­
fas yetishm asligi va halloslash, oddiy ishlam i bajarganda va hatto tinch 
holatda turganda ham ro ‘y beradi.Ishlab chiqarishdagi changiar faqat 
pnevm okoniozning yuzaga kelishiga sabab b o ‘lmay, balki nafas y o ‘llari, 
teri v a shilliq qavatning boshqa kasalliklarini ham keltirib chiqaradi. 
Bularga teri hujayralarining k o ‘chishi, har xil toshm alar, ekzem a, der- 
m atitilar kiradi.
3.5. Changlarning salbiy ta’sirlariga
qarshi chora-tadbirlar
Chang kasalligining oldini olishda quyidagi chora-tadbirlar q o ‘llaniladi:
- qonuniy tartibdagi choralar;
- changning hosil boTishi va tarqalishiga qarshi chora-tadbirlar;
- shaxsiy m uhofaza tadbirlari.
0 ‘zbekiston Respublikasining M ehnat K odeksiga asosan, ishlab 
chiqarish changlarining ta ’sirida ishchilar ishga kirishdan oldin tibbiy 
k o ‘rikdan o ‘tkaziladi. 0 ‘pka sili va uning o ‘pkadan tashqaridagi turlari, 
y uqori nafas y o ‘llari va bronxlar kasalligi, yurak-tom ir tizim lari kasallik- 
lari va boshqalar bilan og‘rigan kishilar changli ishlarga qabul qilinmaydi. 
Jumladan, 20 yoshgacha bo'lgan shaxslar changli ishlarga q o ‘yilmaydi. 
Chunki pnevm okonioz yoshlarda tezroq rivojlanadi va kattalardagiga qa- 
raganda o g ‘irroq o ‘tadi.
Sanoat korxonalaridagi xonalar va ish joylaridagi havo muhitidagi 
changiar ishlayotganlar sogMigiga x av f solm asligini ta ’m inlash m aqsadida 
chang m iqdorining y o ‘l q o ‘yiladigan oxirgi darajasi (YQOD), sanitar-gi- 
giyenik m e’yorlari belgilangan huijatlar asosida tashkil etiladi. Eng k o ‘p 
tarqalgan va xavfli changlarning umumiy sanitariya (YQOD)si SN245-71 
va GOST 12.01.005-76 da «Ishchi zonasining havosi» um um iy sanitari- 
ya-gigiyena talablari keltirilgan. Eng zararli changlarga eng past m iqdor 
belgilangan yo'riqnom a yoki b a’zi bir changlarning y o ‘l q o ‘yiladigan ox­
irgi darajas! (YQOD) 4-jadvalda keltirilgan.
41

---