M tojiyev, I. Nigmatov

Radioaktiv m oddalar bilan zararlangan joylarda odamlarning xatti-
harakatlari radiatsiyaviy holatdan kelib chiqib aniqlanadi, bunda:
a) muayyan zararlangan joylarda, odamlar, RSBda bir necha soatgacha 
saqlanishlari, so‘ngra oddiy inshootlarda bo‘lishlari tavsiya etiladi.
Ammo korxonalar va yashash maskanlari ishlarini oddiy rejim asosida 
amalga oshiradilar;
b) kuchli zararlangan joylardagi fuqaroiar himoya inshootlarida uch 
kungacha saqlanishlari va keyingi to'rtinchi kunda oddiy inshootlarda 
bo‘lishlari mumkin. Bunday holatlarda korxona va maskanlar alohida 
rejimda ishlashlari, ochiq joyda ishlovchilar esa bir necha soatdan, bir 
necha kungacha ishni to‘xtatish!ari zarur;
d) 
xavfli va juda xavfli shikastlanishda fuqaroiar himoya inshootlarida 
uch kundan kam bo‘lmasliklari hamda oddiy inshootlarda tashqariga 
chiqmasdan saqlanishlari kerak. Bunday korxonalarda hamma oziq-ovqat 
mahsulotlari germetik idishlarda saqlanishi (shkaflarda, shishali j'oki 
emalli idishlarda, polietilen qopchalarda) va ovqat tayyorlashda faqat 
zararlanmagan suvlardan foydalanish lozim.
2. Kimyoviy shikastlanishda fuqarolarni saqlash.
Xavfli kimyoviy korxonalarda fuqarolarni saqlashning asosiy uslublari 
quyidagilardan iborat:
- kimyoviy shikastlanish xavfi haqida ogohlantirish;
- himoya inshootlarida (boshpanalarda) saqlanish;
- shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish;
- antidod va SHXP-8 ni qo‘!lash;
- shikastlangan joylarda yurish-turish rejimlariga rioya qilish;
- zararlangan hududlardagi odamlarni evakuatsiya qilish;
- fuqarolarni sanitar-qayta ishlash, kiyim-kechak, inshootlarni, trans­
port va texnikalami degazatsiya qilish.
Kimyoviy zararlanishda, birinchi navbatda, razvedka o‘tkaziladi: 
bunda avariyaning aniq joyi, KTZM turi, hududning shikastlanish 
darajasi, 
o d a m l a r n i n g z a r a r la n g a n
o‘choqdan yaqin-uzoqligi. sh-i.v'1 >i>v
163

---

kuchi hamda yo‘nalishini va boshqa ko‘rsatkichlar aniqlanadi.Zahar- 
langan fuqarolarga birinchi yordam berilib, tibbiy yordam ko‘rsatish 
shoxobchalariga yotqiziladi. Zararlangan oziq-ovqatlar, suv tekshirilib, 
degazatsiya qilinadi yoki y o‘q qilib yuboriladi. Zararlangan hududda 
chekish, ichish, himoya vositalarisiz yurish taqiqlanadi. Zararlangan 
hududdan chiqqanda, ochiq qolgan terilar, shaxsiy himoya vositalari, 
kiyim-kechaklar SHXP-8 bilan zararsizlantiriladi, so‘ngra o ‘zlari to liq 
sanitar ishlovdan o‘tkazilib, kiyim-kechaklar almashtiriladi.