M. T. Yulchieva, N. T. Atamuratova

Yorug‘lik.  O‘simliklar  yorug‘likda  ham,  qorong‘ida  ham  o‘sadi.  Lekin 
qorong‘ida  o‘sgan  o‘simliklar  o‘zlarining  me’yoriy  shakllarini  ancha 
o‘zgartiradilar, ya’ni  yashil ranglarini  yo‘qotadilar. Bular etiollangan o‘sim-
liklar  deyiladi. 
Etiollangan
  o‘simliklar  -  me’yoriy  o‘simliklardan  asosan, 
poyalarining haddan tashqari cho‘zilishi va barg plastinkalarining esa aksincha, 
rivojlanmay  qolishi  bilan  farq  qiladi.  Etiollangan  o‘simliklarning  bo‘g‘in 
oraliqlari  uzun  bo‘ladi.  Mexanik  to‘qimalari  yaxshi  rivojlanmaydi, 
xujayralararo bo‘shliqlar katta bo‘ladi, barglar rivojlanmay qoladi. Yorug‘likda 

---

149 
 
o‘sgan  o‘simliklar  qorong‘ida  o‘sgan  o‘simliklarga  nisbatan  past  bo‘yli  ham 
ixcham  tuzilishga  ega.  Hamma  fiziologik  jarayonlari  bir  me’yorda  sodir 
bo‘ladi. Yorug‘likta’sirida hujayralarning cho‘zilish fazasi tezlashadi va qisqa 
muddat  ichida  hujayralarning  differensiyalanish  fazasi  boshlanadi.  Organik 
moddalarning sintez jarayoni faollashadi, natijada yangi hujayralar, to‘qimalar 
vaorganlarning  hosil  bo‘lishi  uchun  sharoit  yaratiladi.  Bunday  o‘simliklarda 
generativ  organlarning    hosil  bo‘lishi  tezlashadi.  Yorug‘lik  ta’sirida  asosan 
xlorofill donachalari shakllanadi. 
O‘simlikka yorug‘lik bir tomondan ta’sir qilsa, o‘simlik o‘sha tomonga 
o‘girilib  o‘sa  boshlaydi.  Bunga  geliotropizm  (fototropizm)  deb  ataladi. 
Ko‘pchilik  o‘simliklar  geliotropizmga  bo‘ysunadi.  Masalan,    kungaboqar 
savatchasi quyosh yorug‘ligi bo‘ylab harakat qiladi. 
O‘simliklar  qorong‘ida  o‘stirilganda  organik  moddalar  to‘planmaydi. 
Sintezga  qaraganda  gidroliz  jarayoni  ustunlik  qiladi  va  modda  almashinuv 
jarayoni  buziladi.    Bunday  o‘simliklarda  yangi  a’zolar  va  to‘qimalar  hosil 
bo‘lmaydi.    O‘simliklarning  o‘sishiga  yorug‘likning  spektral  tarkibi  ham  faol 
ta’sir  etadi.  Masalan,  qizil  nurlar  ta’sirida    hujayralarning  bo‘linishi 
sekinlashadi.  Lekin,    cho‘zilish  jarayoni  faollashishi  natijasida  o‘simlikning 
o‘sishi  tezlashadi.  Ko‘k-binafsha  (ya’ni  qisqa  to‘lqinli)  nurlar  ta’sir  etganda 
hujayralarning  bo‘linish  jarayoni  ancha  faollashadi,  lekin  ikkinchi  fazada 
cho‘zilish  sekinlashadi.  Natijada  o‘simliklar  past  bo‘yli  bo‘lib  qoladi.  Tog‘ 
zonalarida    o‘simliklarning  past  bo‘yli  bo‘lishining  sababi  ham  ko‘prok  qisqa 
to‘lqinli nurlar bilan ta’minlanishiga bog‘liq.