M. T. Yulchieva, N. T. Atamuratova



Download 9,23 Mb.
Pdf ko'rish
bet142/242
Sana23.09.2021
Hajmi9,23 Mb.
#183085
1   ...   138   139   140   141   142   143   144   145   ...   242
Bog'liq
2 5285202826778119839

60 – rasm. Lishayniklar 
 
A-yopishqoq lishaynik B- bargsimon lishaynik V, G, D- butasimon lishaynik E- 
lishaynikning ichki tusilishi,  J- sorediya 
 
Lishayniklarning 
geterotrof 
qismiga 
xaltachali 
va 
bazidiyali 
zamburug‘lar  (tropik  turlarida)  kirsa,  avtotrof  qismiga  yashil  suvo‘tlar 
(Cystococcus,  Pleurococcus,  Cladophora,  Chlorella  va  boshq.),  yoki  ko‘k-
yashil suvo‘tlari (Nostoc, Chroococcus, Gloeocapsava boshq.) kiradi. Simbioz 
holda yashaydigan uchinchi organizm – azotobakter ham aniqlangan. Suvo‘tlar 
ularning  alohida  yashaydigan  vakillaridan  keskin  farq  qiladi.  Lekin 
zamburug‘lar bilan suvo‘tlar hamda bakteriyalar o‘zaro kelishib yashaydi. 
Simbioz  holda  hayot  kechirishning  fiziologik  asosi  quyidagicha: 
zamburug‘  suvo‘tini  suv  va  unda  erigan  mineral  moddalar  hamda  fermentlar 
bilan  ta’minlasa  suvo‘tlari  esa  fotosintez  natijasida  uglevodlarni  ishlab 
chiqarib,  undan  nafaqat  o‘zi,  balki  asosan  zamburug‘  hamda  azobakter 
foydalanadi. Azotobakter lishaynikni azot bilan ta’minlaydi. 
Lishayniklarning  kimyoviy  tarkibida  uglevodlar,  asosan  polisaxaridlar 
ustunlik  qiladi.  Ulardan  sellulozaga  yaqin  bo‘lgan  polisaxarid  –  lixenin  ko‘p 
miqdorda to‘planadi.  
Ko‘pgina  lishayniklarda  lixenin  hujayra  devorining  asosiy  qismini 
tashkil  qiladi.  Oqsil  va  yog‘lar  kam  bo‘ladi,  turli  xil  lishaynik  kislotalari 
bo‘ladi, ularning ko‘pchiligi har xil ranglarga bo‘yalgan.  


228 
 
Lishayniklardagi  zamburug‘lar  o‘z  xolicha  jinssiz  sporalar  va  jinsiy 
hujayralar  orqali  ko‘payishidan  tashqari,  sorediya  va  izidiya  hosil  qilib  ham 
ko‘payadi. 
Fotosintez  jarayoni  lishayniklarda  juda  ham  sekin  kechadi,  shu  sabab 
ularning o‘sishi ham juda sekin boradi. Biroq lishayniklar qishda – 35
o
S li past 
haroratda ham fotosintez qilaoladi. 
 
Sorediya juda mayda bo‘lib, avtotrof birikmani zamburug‘ gifalari o‘rab 
oladi va ular tanadan ajralib mustaqil tana tuzadi. 
Izidiya tana ustida do‘mboqchalar hosil qiladi va bu dumboqchalar ham 
ikki komponentdan iborat bo‘ladi. 
Lishayniklar tanasida  juda  mayda  va  yupqa  tangachalar hosil  qilib ham 
ko‘payadi.  Lishayniklar  toza  havoda  yashaydi,  zavod  trubalari  orqali 
chiqadigan  azotli  gazlarni  yoqtirmaydi,  sanoat  rivojlangan  joylarda 
yashamaydi. Lishayniklar qirlarda, chala cho‘llardagi tuproq yuzasida, cho‘lda, 
tundrada,  o‘rmonlarda,  daraxt  po‘stlog‘i  va  barglar  ustida,  boshqa  o‘simliklar 
o‘saolmaydigan  joylarda,  masalan  shisha,  temir,  to‘qimachilik  materiallari 
yuzasida ham o‘sadi.  
Bug‘u  moxi  deb  yuritiladigan  Setraria  rangiferina;  S.  stellaria;  S. 
arbuscula  kabi  lishayniklar  asosan  tuproqda  o‘sadi  va  katta  ahamiyat  kasb 
etadi.  Xantharia  parietina  lishaynigi  daraxtlar  po‘stlog‘ida  barg  shaklida 
rivojlanadi. 
Lishayniklar tabiatda, ayniqsa, tuproqda juda katta biomassa hosil qiladi. 
Lishayniklardan havoning tozaligini aniqlashda indikator sifatida foydalaniladi. 
Ularda  zaharli  moddalar  bo‘lmasa  ham,  oziq  modda  sifatida  kam  ishlatiladi. 
Lekin  Yaponiyada  turli  ovqatlar  tayyorlashda  Umbilicaria  esculenta  va  O‘rta 
Sharqda Aspicila esculenta lishaynigi ishlatiladi. 
 

Download 9,23 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   138   139   140   141   142   143   144   145   ...   242




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish