M. T. Yulchieva, N. T. Atamuratova

 
Novda -o‘simlikning asosiy vegetativ organlardan biri. Bargli poya novda deb 
ataladi. Novdalarning bargga birikkan qismi bo‘g‘in deyiladi. Bir bo‘g‘im bilan 
ikkinchi  bo‘g‘im  oralig‘iga  bo‘g‘im  oralig‘i  deyiladi.  Barg  qo‘ltig‘ida  odatda 
qo‘ltiq  kurtak  joylashadi.  Barg  to‘kilib  ketgandan  keyin  poyada  uning  o‘rni 
qoladi.    Har  qanday  o‘simlikda  asosiy  novda  boshlang‘ich  poyaning  urug‘ 
kurtagidan taraqqiy etadi.  
Kurtak.  Har  bir  novda    uchki  va  yon  kurtakdan  rivojlanadi.  Novdaning 
uchki  qismidagi  kurtaklar  novdaning  yuqoriga  qarab  o‘sishiga  yordam 
beradi. Yon kurtaklar novdada ketma-ket yoki qarama-qarshi joylashadi. 
Novdadagi  yon  kurtaklarning  ba’zilari  yon  novda,  ba’zilari  gul  va  barg 
hosil  qiladi.  Yon  novda  va  barg  hosil  qiladiganlari  vegetativ  kurtak,  gul 
hosil  qiluvchilari  generativ  kurtak  deb  ataladi.  Vegetativ  kurtak, 
maydaroq,  uchi  o‘tkir,  generativlari  esa  yumaloq,  yirik  bo‘ladi  (31-
rasm).  Novdalardagi  rivojlanmay  qolgan  kurtaklar  uyqu  kurtaklar  deb 
ataladi.  Ular  o‘simlikda  zaruriyat  tug‘ilgach,  ya’ni  uchki  kurtak  qirqilsa 
yoki  shikastlansa,  u  ko‘kara  boshlaydi.  Agar  bu  xildagi  kurtaklar 
bo‘lmasa,  novdaning  boshka  qismidagi  qo‘shimcha  kurtaklar  o‘sa 
boshlaydi.  Tut,  terak  kabi  o‘simliklar  kallaklanganda  ularning  o‘sishi 
uyqudagi  yoki  qo‘shimcha  kurtaklar  hisobiga  sodir  bo‘ladi.  Ulardan 
yangi novdalar o‘sib chiqadi. 
Kuzda  o‘simlik  novdasidagi  barglar  to‘kilgach,  uning  o‘rni  qoladi. 
Barg o‘rnining yuqorisida joylashgan kurtaklar tashqi tomondan kutikula 
yoki  smola  bilan  shimilgan  qattiq  tashqi  tangachalar  bilan  qoplanib, 
qishda  tinim  holatda  saqlanadi.  Bularga  qishlovchi  kurtaklar  deyiladi. 

---

119 
 
Erta bahorda bu xildagi kurtaklar uyg‘onib, ulardan yangi novdalar hosil 
bo‘ladi.