M. T. Yulchieva, N. T. Atamuratova

Kiyiko‘t.  Kiyiko‘tning  gullari  maxalliy  axoli  tomonidan  ziravor  va 
dorivor omil sifatida ishlatilib kelinadi. 
Tirkibi.  Kiyiko‘tning  barglari,  poya  va  to‘pgullarida  2,5  foiz  atrofida 
efir  moylari  bo‘lib,  unda  menton,  pulegon,  pinen  va  mentol  mavjud. 
SHuningdek,  o‘simlik  o‘zida  vitaminlar,  organik  kislotalar,  ma’dan 
elementlar va boshqa foydali moddalarni saqlaydi. 
Halq tabobatida qo‘llanilishi.  Kiyiko‘t  halq  tabobati  amaliyotida  yurak 
quvvatini  oshirish  uchun,  jush  urgan  asabiyatni  tinchlantirish 
maqsadida,  ichak  kasalliklariga  davo,  bolalarda  sodir  bo‘ladigan  ich 
ketishi,  qulunjga  foyda  beruvchi  dorivor  omil  sifatida  ishlatiladi. 
Shuningdek,  kiyiko‘t  asosida  tayyorlanuvchi  dorivor  vositalar  tomoq 
og‘rig‘i,  me’da  faoliyatining  buzilishi,  ko‘ngil  aynishi,  yurak  sanchigi, 
bexalovatligida taskin beruvchi dori sifatida tavsiya  qilinadi. 
Kiyiko‘tning  barg  va  gullari  asosida  tayyorlanadigan  choydan 
xafaqon  kasalligida  davo  sifatida  xam  foydalaniladi.  O‘simlikning  barg 
va  gullari  asosida  tayyorlanadigan  damlama  ishtaxaga  baraka  berishi 

---

383 
 
bilan ovqat xazm bo‘lishini tezlashtiradi. Kiyiko‘t damlamasi yaxshigina 
chanqoq  qoldiradi,  qand  kasalligi  bilan  ozorlanadigan  bemorlarning 
dardiga emlik qilib, tomoq qaqrashi, og‘iz qurishidan ozod qiladi. 
Kiyiko‘t  peshob  xaydash  xususiyatiga  ega,  u  yuragi  salkigan,  buyrak, 
kovuk  yullarida  mayda  tosh  va  qum  bo‘lgan  kishilar  uchun  foydali 
xisoblanadi.  O‘lkamiz  qo‘lamida  o‘suvchi  kiyiko‘tlarni  muxofaza  kilish 
muammosi  xam  bor.  Yaqin-yaqinlargacha  zomin  kuchog‘ini  kiyiko‘tning  asl 
turlari  bezab  kelar  edi.  Xolbuki,  bu  gushalarda  kiyiko‘t  kamayib  ketgan. 
Shunga  qaramay,  mazkur  xo‘jaliklardan  yiliga  3  tonna  atrofida  kiyiko‘t  terib 
olinadi.  Ma’lumotlarga  qaraganda,  bularning  aksariyati  Zomin  urmon 
xujaligida  tashkil  etilgan  tabiat  ne’matlarini  qayta  ishlab  qovoq,  kiyiko‘t 
damlamasi,  ko‘k  choy,  sitrus  mevalari,  uzum  sirkasi.  sarimsoqning  spirtli 
tindirmasini  ishlatish  mumkin. Odatda sarimsoq tindirmasi 20 tomchidan uch 
maxal  ichiladi.  Uy  sharoitida  sarimsoqning  spirtli  tindirmasini  quyidagicha 
tayyorlash  mumkin:  100  ml  (gramm)  arakka  40  g  sarimsoqning  tozalangan 
piyozboshchasini  butka  xoliga  keltirib  solinadi,  aralashmaning  mazasini 
yaxshilash  maqsadida  yalpiz  sharbati  qo‘shilib,  bir  xafta  davomida  quyib 
qo‘yiladi.  Muddat  o‘tganidan  so‘ng  tindirmadan  kuniga  4  maxal  15—20 
tomchidan ovqatlanishdan oldin iste’mol qilinadi. Sarimsoq tindirmasi nafaqat 
xafaqonga  shifo  bo‘libgina  qolmasdan,  balki  ichakning  qadalib  ogrishi 
(atoniya), ateroskleroz xastaligida, buyrak va  qovuqda tosh bo‘lganida, ijobiy 
ta’sir ko‘rsatadi.