M. T. Yulchieva, N. T. Atamuratova

64 – rasm. Qirqquloqda jinssiz va jinsli naslning gallanishi 
 
1-  jinsli maysa 2- uruglangan maysadan jinssiz naslning o‘sib chiqishi 3- jinssiz nasl 
 
Ildizpoyaning ustki tomoni qoramtir rangli tangachalar bilan qoplangan 
bo‘lib,  undan  yer  ustiga  murakkab  tuzilgan  jigarrang  qo‘sh  patsimon  barglar 
to‘p-to‘p  bo‘lib  chig‘anoq  shaklda  o‘sib  chiqa  boshlaydi.  Ular  nihoyat  sekin 
rivojlanib  uchinchi  yili  tuproq  yuzasiga    chiqadi  va  yozi  bilan  o‘sib  1  m  lar 
atrofiga    boradi,  kuzda  qurib  qoladi.  Yoz  faslida  barglarning  orqa  tomonida 
tangacha    soruslar  hosil  bo‘ladi.  Soruslarning  ichida  sporangiylar  va  ularning 
ichida  sporalar  rivojlanadi.  Changchi  qirqquloqlarda  spora  yetilgani  uchun 
sporofit  nasl  ustun  hisoblanadi.  Sporalar  yetilgach  kuch  bilan  sporangiydan 
otilib  tashqariga  otiladi.  Qulay  sharoitda  1,5  sm  diametrga  ega  bo‘lgan  yurak 
shaklida  maysa  gametofit  nasl  o‘sib  chiqadi.  Maysa  yashil  rangda  bo‘lib, 
mustaqil  oziqlanadi.  Maysaning  pastki  qismidan  mayda,  ko‘p  miqdorda 
rizoidlar 
o‘sib  chiqadi  va  oziqlanadi.  Maysaning  shu  qismidagi 
arxegoniyalardan 
tuxum 
hujayra, 
quyi 
qismidagi 
anteridiyalardan 
spermatozoidlar  yetiladi.  Spermatozoidlar  yomg‘ir  yoki  shudring  yordamida  
tuxum hujayra bilan qo‘shilib murtak hosil qiladi. Murtakdan ildizpoya va barg 
o‘sib  chiqishi  bilan  maysa  qurib  qoladi.  Demak  maysa  bir  uyli,  ikki  jinsli 

---

246 
 
o‘simlik bo‘lib, qisqa davr yashaydi. 
Qirqquloqlarning  rivojlanishi  jinssiz  nasl  (sporofit)ning  jinsiy  nasl 
(gametofit)  bilan  navbatlanishi  orqali  sodir  bo‘ladi.  Sporofit  naslda 
xromosomalar diploid (2p), gametofitda gaploid (p) sonda bo‘ladi. 
O‘rmon  qirqqulog‘i  tibbiyotda  keng  ko‘lamda  ishlatiladi.  Uning 
ildizpoyasidan  olingan  fenolglikozidlar  bolalar  ichagida  ko‘p  uchraydigan 
lentasimon  gijjalarni  ichakdan  tushirib  yuborishda  katta  ahamiyatga  ega.  Bu 
moddalardan tayyorlangan preparatlarni bir-ikki soat o‘tgach ich sudigan tuzli 
eritma  ichiladi.  Gijjalardan  davolanayotgan  bolalarga  yog‘li  ovqatlar 
berilmaydi,  aks  holda  dorivor  preparatlarning  zaharli    moddalari  yog‘da  erib 
odamni zaharlanishiga olib keladi.