M. T. Xodjiyev, M. I. Hikmatova tabiiy tolalarga

5-bob
. JUNNI QAYTA ISHLASH  
TEXNOLOGIYASI
To‘qimachilik sanoatida qo‘llaniladigan jun tolalalari asosan ikki turga 
bo‘linadi: tabiiy va kimyoviy.
Tabiiy tolalarga — tabiatdan hosil etilgan jonivor, o‘simlik va mineral 
tolalar kiradi, ya’ni — chigitli paxta, kanop, lyon, o‘sim lik, jun-jonivor va 
mineral tolalarga esa — asbest kiradi. Kimyoviy tolalarga yuqori molekular 
birikma ta’sirida kimyoviy yo‘l bilan olinadigan tolalar kiradi.
Junni qayta ishlash tarmog‘i xalq xo‘jaligida o‘z o‘rniga ega bo‘lib, 
u iste’molchilariga jun asosidagi gazmollarni va texnik maqsad uchun 
4.5-rasm. Trestani ezish chizmasi.
Tresta
Xom zig‘ir
D
M
D

---

131
qo‘llanadigan  mahsulotlarni  ishlab  chiqaradi.  Junni  qayta  ishlash 
texnologik jarayoni quyidagilardan iborat: qishloq xo‘jaligidan olingan 
junni qayta ishlash uchun fabrikalarga kel tiriladi. U yerda jun tarkibidagi 
iflosliklardan tozalanadi va nav larga ajratiladi.
Junni ifloslikdan tozalash ikki xil usulda amalga oshiriladi:
1.  Quruq usulda — taroqlar yordamida junni titib, tarkibidagi ifloslik 
ajratiladi.
2.  Ho‘l usulda — junni ma’lum konsentratsiyada yuvib, toza laniladi 
va quritiladi.
Jundan  tayyor  mahsulot  olishga  qadar  mavjud  texnologik 
jarayonlar:
Junni  qayta  ishlash  jarayonlari  quyidagilar,  navga  ajratish-toy lash 
fabrikaga jo‘natish-titish-quruq tozalash-ho‘l tozalash-quritish-yigirish-
to‘qish-bo‘yash-tayyor mahsulot.
Junning tuzilishi va xususiyatlari
Xonaki  va  yovvoyi  hayvonlar  terisida  joylashgan  tola  qatlam  jun 
bo‘lib, u o‘z xususiyatlariga ega. 
Jun tolasining piyozchasi, ildizi va sterjeni barchasi terining yuzasiga 
joylashgandir.  Ildiz  yonida  joylashgan  yog‘  va  ter  ajratib  chiqaruvchi 
bezlar hayvon terisining xu susiyatiga qarab, har xil miqdorda yog‘ aj ratib 
chiqaradi. Junning tolasi qancha dag‘al bo‘lsa, undan ajralib chiqayotgan 
yog‘ miqdori kamayib boradi.
Masalan,  mayin  jun  tarkibida  salkam  11 %  yog‘  va  7 %  ter  bo‘ladi, 
dag‘al junda esa 4 % yog‘, 8 % ter bo‘ladi.
Jun qatlami ko‘ndalang kesimi bo‘yicha uch qatlamdan iborat bo‘lib, 
4.6-rasm. Xom zig‘irni savash chizmasi:
1 — xom zig‘ir; 2 — panjara; 3 — savash barabani; 4 — havo soplasi;  
5 — transportyor o‘rish moslamasi; 6 — savalagich (yoki savagich).
4
3
2
y
B
1
B
A
D
E
B
5
x
Q
2
Q
D
Q
1
a)
3
A
D
2
6
b)

---

132
sirtqi, ichki va o‘zak qatlamlardan iborat.
1.  Sirtqi  qatlami  —  tolaning  tashqi  qatlamini  tashkil  etadi.  Bu 
qatlam halqa simon ravishda joylashgan bo‘lib, 40—70 ta qavatni tashkil 
etadi.
2.  Ichki qatlam — sirtqi qatlamdan so‘ng joylashgan bo‘lib, qa linligi 
3—10 mkm ni, uzunligi esa 80—100 mkm ni tash kil etadi. Bu qatlamda 
bo‘yash mod dalari mavjud bo‘lib, pigmentni tashkil etadi.
3.  O‘zak  qatlam  —  ushbu  qatlam  barcha  turdagi  junlarda 
bo‘lavermaydi.  Junning  dag‘alligi  qancha  oshsa,  uning  o‘zak  qat lami 
oshib boradi.