М о р ф о л о г и я сўз туркумлари

ҚЎШМА ГАП

§ 81. Қўшма гап бир мураккаб мазмунни ифодаловчи икки ёки бир нечта содда гаплардан тузилади.

Қўшма гаплар икки турли бўлади: б о ғ л а н г а н қ ў ш м а г а п (Compound Sentences) ва э р г а ш г а н қ ў ш м а г а п²⁸ (Complex Sentences).


БОҒЛАНГАН ҚЎШМА ГАП (THE COMPOUND SENTENCE)

§ 82. Боғланган қўшма гап бир-биридан мустақил бўлган ўзаро тенг муносабатдаги содда гаплардан ташкил топади. Боғланган қўшма гап таркибига кирувчи содда гаплар тенг боғловчилар воситасида боғланади (Боғловчи мавзусига қаранг). Улар одатда вергул билан ажратилади:

The signal was given, and the streamer moved slowly from the dock. Сигнал берилди ва пароход пристандан секин қўзғалди.
I came home early, but he remained to the end of the concert. Мен уйга эрта қайтиб келди, лекин у концертнинг охиригача қолди.
Икки ёки ундан ортиқ содда гаплар боғланган қўшма гапда боғловчиларсиз хам бирикиши мумкин. Бу холатда содда гаплар орасига маъно жихатидан and ва, эса боғловчисини қўйиш мумкин бўлади. Боғловчисиз боғланган қўшма гап таркибига кирувчи гаплар орасига нуқтали вергул қўйилади:
The signal was given; the streamer moved slowly from the dock. Сигнал берилди; пароход пристандан секин қўзғалди.
He will return from Tashkent in June; his sister will stay there another month. У Тошкентдан июнда қайтади; унинг синглиси у ерда яна бир ой бўлади.


ЭРГАШГАН ҚЎШМА ГАП (THE COMPLEX SENTENCE)

§ 83. Эргашган қўшма гап мазмунан ва грамматик жихатдан ўзаро тенг бўлмаган гаплардан ташкил топади, бунда таркибдаги бир гап бошқасига тобе бўлади ва уни аниқлайди, тўлдиради. Бошқа гапни тўлдирадиган гап э р г а ш г а п (the Subordinate Clause) деб номланади. Эргаш гап томонидан тўлдириладиган гап б о ш г а п (the Principal Clause) деб номланади. Эргаш гап бош гапга эргаштирувчи боғловчилар ва боғловчи сўзлар билан бирикади:

He thought (бош гап) that the train arrived at 6.15 (эргаш гап). У поезд соат 6.15 да келди деб ўйлади.
He will get the letter tomorrow if you send it off now. Агар хозир жўнатсангиз, у хатни эртага олади.
After the agreement had been signed, the delegation left Moscow. Шартнома имзоланганидан кейин, делегация Москвадан кетди.
Эргаш гап бош гап билан боғловчиларсиз ёки боғловчи сўзлар билан боғланиши мумкин:
He said he would come in the evening. У кечқурун келишини айтди.
The book you gave me is very interesting. Сиз менга берган китоб жуда қизиқарли.
Had I been there, I should have helped him. Агар мен у ерда бўлганимда эди, мен унга ёрдам берган бўлар эдим.
Инглиз тилида, кўпинча, эргаш гап бош гапдан вергул билан ажратилмайди.