М о р ф о л о г и я сўз туркумлари

to account for изохламоқ
The late arrival of the streamer is accounted for by a storm on the sea. Пароходнинг кечикиб келиши денгиздаги бўрон билан изохланади.
to agree upon келишмоқ	The terms were agreed upon. Шартлар бўйича келишилди.
to allude to	The question is alluded to in this article.
to arrive at эришмоқ	We hope that an agreement will be arrived at. Биз келишувга эришилади деб умид қиламиз.
to comment upon	The event is commented upon in today’s newspapers.
to depend on ишонмоқ, суянмоқ	This man can be depended on. Бу одамга ишонса бўлади.
to dispose of реализация килмоқ	The goods could not be disposed of in a short time. Моллар қисқа вақт ичида реализация қилиниб бўлмасди.
to insist on (upon) қаттиқ туриб олмоқ	These terms were insisted upon. Бу шартлар бўйича қаттиқ туриб олишди.
to interfere with халақит бермоқ	He should not be interfered with. Унга халақит бермаслик керак.
to laugh at устидан кулмоқ	He was laughed at. Унинг устидан кулишди.
to listen to қулоқ солмоқ, тингламоқ	He was listened to attentively. Уни эътибор билан тинглашди.
to look at … га қарамоқ	She was looked at with surprise. Унга хайрат билан қарашди.
to provide for кўзда тутмоқ	Payment in cash is provided for by the contract. Нақд пулдаги тўлов шартнома бўйича кўзда тутилган.
to refer to фойдаланмоқ	This book is often referred to. Бу китобдан кўпинча фойдаланишади.
to rely on ишонмоқ, суянмоқ	This man can be relied on. Бу одамга ишонса бўлади.
to speak of (about) … хақида гапирмоқ	The book is very much spoken of. Бу китоб хақида кўп гапиришади.
to send for чакирмоқ	The doctor will be sent for at once. Зудлик билан доктор чақиришади.
to take care of ғамхўрлик қилмоқ	His child is well taken care of. Унинг боласига яхши ғамхўрлик қилишади.
to lose sight of кўздан ғойиб бўлмоқ	At last the ship was lost sight of. Нихоят пароход кўздан ғойиб бўлди.

Изох: to take care (of), to lose sight (of) каби ибораларда care, sight воситасиз тўлдирувчилари феъллар билан мустахкам боғланган ва улар билан бир маъно бутунлигини ташкил қилади. Шунинг учун ушбу тўлдирувчилар пассив конструкцияларнинг эгаси бўла олмайди. Масалан, care is taken of ёки sight was lost of каби қўллаш мумкин эмас.
IT ФОРМАЛ ЭГАЛИ АКТИВ КОНСТРУКЦИЯЛАР


§ 79. Қурилиши it олмоши билан мажхул нисбатдаги феълдан тузилган гаплар – it is said, it was said, it is reported, it was reported ва бошқалар – ўзбек тилида айтишларича, хабар беришларича ва хоказо каби шахси номаълум гапларга тўғри келади. Бундай гапларда it формал эга вазифасини бажаради ва ўзи мустақил холда маънога эга бўлмайди:
It is reported that the delegation has left Moscow.
Хабар беришларича, делегация Москвадан кетибди.
It was expected that he would return soon.
Унинг тезда қайтиши кутилган эди.
It is known that there are rich deposits of coal in that district.
Маълумки, бу туманда кўмирнинг бой захиралари мавжуд.
Бундай турдаги гапларда as мавжуд бўлганида it тушириб қолдирилади: as was expected, as was to be expected, as is believed.
Изох: Бош гапи it ва мажхул нисбатдаги феълдан тузилган эргаш гапли қўшма гап кўпинча қуйидаги турдаги содда гап билан алмаштирилади:
It is reported that the delegation has left Moscow.
The delegation is reported to have left Moscow.
Хабар беришларича, делегация Москвадан кетибди.


ЗАМОНЛАР МОСЛАШУВИ (SEQUENCE OF TENSES)

Инглиз тилидаги sequence сўзи «a particular order in which related things follow each other», яъни «кетма-кетлик, изчиллик, боғлиқ нарсаларнинг кетма-кет келишининг муайян тартиби» маъносини билдиради. Ўзбек тилида ёзилган грамматика ва инглиз тилига оид бошқа адабиётларда, одатда, «The Sequence of Tenses» бирикмаси ўзбек тилида «замонлар мослашуви» бирикмаси билан таржима қилинади. Шу сабабли биз хам ушбу атамадан фойдаландик.

§ 80. Инглиз тилида эргаш гапдаги феълнинг замони бош гапдаги феълнинг замонига боғлиқ бўлади. Эргаш гапларда, асосан тўлдирувчи эргаш гапларда, замонларнинг ишлатилиши замонларнинг мослашуви деб номланган қуйидаги қоидаларга бўйсунади:

1. 
   Агар бош гапнинг кесими х о з и р г и (одатда Present Indefinite ёки Present Perfect) ёки к е л а с и (одатда Future Indefinite) замон шаклларидан биридаги феъл билан ифодаланган бўлса, эргаш гапдаги феъл мазмунан талаб қилинган х а р қ а н д а й замонда ишлатилади:
   

you are busy.
He knows that you were busy.
you will be busy.

Сизнинг бандлигингизни
Сизнинг банд бўлганингизни у билади.
Сизнинг банд бўлишингизни

he receives letters from her.
He has said that he has received a letter.
he received a letter yesterday.
he will receive a letter tomorrow.

унинг ундан хат олишини
У унинг хат олганлигини айтди.
унинг кеча хат олганлигини
унинг эртага хат олишини

you do it.

He will think that you have done it.
you did it yesterday.
you will do it.
сизни қилади
У сизни қилган деб ўйлайди.
сизни кеча қилган
сизни қилади

2. 
   Агар бош гапнинг кесими ў т г а н замон шаклларидан бири (одатда Past Indefinite) билан ифодаланган бўлса, эргаш гапда хозирги ва келаси замон шаклларини ишлатиб бўлмайди. Бу холатда эргаш гапдаги феъл ў т г а н ёки ў т г а н – к е л а с и замон (Future in the Past) шаклларидан бирида ишлатилади:
   

1. 
   Бош гапдаги иш-харакат билан б и р в а қ т д а содир бўлган иш-харакатни ифодалаш учун эргаш гапдаги феъл Past Indefinite ёки Past Continuous да ишлатилади:
   

I was sure that you knew her address. Унинг манзилини биласиз деб ишонгандим.
I thought that he was waiting for me in the entrance hall.
Мен уни кираверишдаги залда мени кутяпти деб ўйладим.
Изох: Баъзан эргаш гапдаги бир вақтда содир бўлган иш-харакатни ифодалаш учун Past Perfect ёки Past Perfect Continuous ишлатилади:

1. 
   I knew that he had been ill for a long time. Мен унинг анча вақтдан бери касал эканлигини билардим.
   

(Агар бош гапда хозирги замон шакли турганида эди, эргаш гапда Present Perfect шакли ишлатилган бўлар эди: I know that he has been ill for a long time.)

2. 
   I knew that he had been living in Moscow for five years. Мен унинг Москвада беш йилдан буён яшаб келаётганлигини билардим.
   

(Агар бош гапда хозирги замон шакли турганида эди, эргаш гапда Present Perfect Continuous шакли ишлатилган бўлар эди: I know that he has been living in Moscow for five years.)

2. 
   Асосий гапдаги иш-харакатдан о л д и н содир бўлган иш-харакатни ифодалаш учун эргаш гапдаги феъл Past Perfect да ишлатилади:
   

I was sure that he had left Moscow. Унинг Москвадан кетганлигига ишончим комил эди.
He said that he had lost his watch. У соатини йўқотиб қўйганлигини айтди.
They informed us that they had sent the books by parcel post. Улар бизни китобларни почта орқали посилка қилиб жўнатганликлари хақида хабардор қилишди.
Изох: Бош гапдаги иш-харакатдан олдин содир бўлган иш-харкатни ифодалаш учун Past Indefinite ёки Past Continuous хам ишлатилиши мумкин, бунда иш-харакатнинг содир бўлган вақти аниқ бўлади ёки иш-харкатнинг содир бўлган вақти in 1925, two years ago, yesterday кабилар, ёки бошқа пайт эргаш гап билан берилади:
I thought that he graduated from the University in 1990.
Мен уни университетни 1990 йилда битирган деб ўйлабман.
She said that he left Moscow two years ago.
У унинг икки йил олдин Москвадан кетганлигини айтди.
He said that he went to the theatre yesterday.
У кеча театрга борганлигини айтди.
I knew that Ann saw him when she was in Tashkent.
Аня Тошкентда бўлган пайтида уни кўрганлигини билардим.
She said that she was working when I rang her up.
Лекин, ўтган замондаги маълум бир пайтга нисбатан олдинроқ бўлган вақтни ифодаловчи the day before, three days before, two years before кабилар билан Past Perfect ишлатилади:
He said that he had gone to the theatre the day before.
У бир кун олдин театрга борганлигини айтди.

3. 
   Бош гапдаги иш-харакатга нисбатан к е л г у с и д а содир бўладиган иш-харакатни ифодалаш учун, эргаш гапдаги феъл ўтган замондаги маълум бир пайтга нисбатан келаси замонда содир бўладиган иш-харакатни ифодаловчи ў т г а н – к е л а с и замон (Future in the Past) шаклларидан бирида ишлатилади (қаранг: Аниқ нисбатнинг замонлари мавзуси, 4-пункт):
   

I hoped that I should find him at home. Мен уни уйидан топаман деб умид қилгандим.
He said that he would try to come in time.
У ўз вақтида келишга харакат қилишини айтди.
I was sure that they would arrive in the evening.
Уларнинг кечқурун келишларига ишончим комил эди.
Бош гапдаги феъл ўтган замонда турганида, нутқ сўзланаётган пайтга нисбатан келаси замонда содир бўладиган иш-харакатни ифодалаш учун хам Future in the Past ишлатилади:
He said that he would return tomorrow. У эртага қайтишини айтди.
Изох: Future in the Past, шунингдек, фомал жихатдан бир-бирига бўйсунмайдиган, лекин мантиқий жихатдан ўзаро боғлиқ бўлган гапларда хам ишлатилади:
He looked at the sky. Soon it would rain and he would have to look for shelter.
У осмонга қаради. Тез орада ёмғир бошланади ва унинг бошпана топишига тўғри келади.