М о р ф о л о г и я сўз туркумлари

ПРЕДЛОГЛИ ВОСИТАЛИ ТЎЛДИРУВЧИ (THE PREPOSITIONAL OBJECT)

§ 39. Предлоги воситали тўлдирувчи, яъни предлогли тўлдирувчи, кўплаб феъллар ва сифатлардан кейин ишлатилиб, турли сўроқларга жавоб бўлади: about whom? ким хақида? about what? нима хақида? with whom? ким билан? for whom? ким учун? ва хоказо.

П р е д л о г л и в о с и т а л и т ў л д и р у в ч и қуйидагилар билан ифодаланиши мумкин:

1. 
   Предлогли о т билан:
   

We spoke about our work. Биз ишимиз хақида гапирдик.
He lives with his parents. У ота-онаси билан яшайди.

2. 
   Предлогли о л м о ш билан:
   

He spoke to me yesterday. У кеча мен билан гаплашди.
I agree with you. Гапингизга қўшиламан.

3. 
   Предлогли г е р у н д и й билан:
   

I am fond of reading. Мен ўқишни яхши кўраман.
He insists on doing it himself. У буни ўзи қилиши учун қаттиқ туриб олади.
Воситасиз тўлдирувчи мавжуд бўлганида, предлогли воситали тўлдирувчи воситасиз тўлдирувчидан к е й и н келади:
I have received a letter from my sister. Мен опамдан хат олдим.
I spent a lot of money on books. Мен китобларга кўп пул сарфладим.


ФОРМАЛ ТЎЛДИРУВЧИ – IT

§ 40. To find, to consider, to think, to deem, to feel ва бошқа бир қатор ўтимли феъллардан кейин формал тўлдирувчи хисобланадиган it олмоши ишлатилади, ушбу тўлдирувчи инфинитив обороти ёки эргаш гап томонидан ифодаланган тўлдирувчидан олдин келади:
I consider it important to begin the negotiations at once. Музокараларни тезда бошлаш мухим деб хисоблайман.
I think it necessary to wait a few days. Мен бир неча кун кутиш зарур деб ўйлайман.
I find it strange that he did not come. Унинг келмагани ғалати.

АНИҚЛОВЧИ (THE ATTRIBUTE)

§ 41. Предметнинг белгисини англатадиган ва what? what kind of? қандай? whose кимнинг? which? қайси? қандай? how much? how many? нечта? сўроқларидан бирига жавоб бўладиган гапнинг иккинчи даражали бўлаги аниқловчи дейилади.

Аниқловчи одатда отга боғланади. Кам холларда у олмош-отларга (one олмоши ва some, any, every, no дан ясалган олмошларга) боғланади.
А н и қ л о в ч и қуйидагилар билан ифодаланиши мумкин:

1. 
   С и ф а т билан:
   

I received an important letter yesterday. Мен кеча мухим хат олдим.
I am going to tell you something interesting. Мен сизга қизиқ бир нарса айтмоқчиман.

2. 
   С и ф а т д о ш билан:
   

He bought some illustrated magazines. У бирн нечта расмли журналлар сотиб олди.
The rising sun was hidden by the clouds. Кўтарилаётган қуёш булутлар билан тўсилган эди.

3. 
   С и ф а т д о ш л и о б о р о т билан:
   

The student speaking to the teacher is my brother. Ўқитувчи билан гаплашаётган талаба - менинг акам.
They sent us a list of goods sold at the auction. Улар бизга аукционда сотилган товарлар рўйхатини юборишди.

4. 
   С о н билан:
   

Two thousand tons of sugar were loaded on the streamer yesterday. Кеча икки тонна шакар ушбу пароходга юкланган эди.
The second lesson begins at eleven o’clock. Иккинчи дарс соат ўн бирда бошланади.

5. 
   О л м о ш билан:
   

Some magazines are lying on the table. Столда бир нечта журналлар ётибди.
This is my book. Бу менинг китобим.

6. 
   Б о ш к е л и ш и к д а г и о т билан:
   

The town library is closed on Sundays. Шахар кутубхонаси якшанба кунлари ёпиқ бўлади.
Poland and Germany have concluded a trade agreement. Польша ва Германия савдо шартномаси тузишди.

7. 
   Қ а р а т қ и ч к е л и ш и г и д а г и о т билан:
   

The teacher corrected the student’s mistakes. Ўқитувчи талабанинг хатоларини тўғрилади.
The expert’s conclusion was enclosed in the letter. Эксперт хулосаси хатга илова қилинган эди.

8. 
   П р е д л о г л и о т билан:
   

The leg of the table is broken. Столнинг оёғи синган (синиқ).
I have lost the key to the entrance door. Мен кириш эшиги калитини йўқотиб қўйдим.

9. 
   И н ф и н и т и в билан:
   

He had a great desire to travel. Унда саёхат қилишга катта истак бор эди.

10. 
    П р е д л о г л и г е р у н д и й билан:
    

They discussed different methods of teaching foreign languages. Улар чет тилларини ўқитишнинг турли методларини мухокама қилишди.
§ 42. Инглиз тилида, ўзбек тилидаги сингари, аниқланмиш предметга бошқа ном берувчи от билан ифодаланган аниқловчининг алохида тури мавжуд. Бундай аниқловчи изохловчи деб аталади. Изохловчи изохловчи сўзлар хисобига кенгайиши мумкин:
Pushkin, the famous Russian poet, was born in 1799. Пушкин, машхур рус шоири, 1799 йилда туғилган.
Moscow, the capital of Russia, was founded in the twelfth century. Москва, Россия пойтахтига, ўн иккинчи асрда асос солинган.
§ 43. Аниқловчи гапда ўзининг доимий ўрнига эга эмас. Аниқловчи от томонидан ифодаланган хар қандай гап бўлагини аниқлаши мумкин:

1. 
   The beautiful new bridges across the Moskva River were built before the war. Москва дарёсидаги чиройли янги кўприклар урушдан олдин қурилган эди.
   

Ушбу гапда эга – bridges – учта аниқловчига эга: beautiful, new, across the Moskva River, ушбу уччала аниқловчи эга билан бирга кенгайган (ёйиқ) эгани хосил қилади - The beautiful new bridges across the Moskva River.

2. 
   I have received a letter of great importance. Мен жуда мухим хат олдим.
   

Ушбу гапда тўлдирувчи – a letter – аниқловчи – of great importance га эга бўлиб, улар биргаликда ёйиқ тўлдирувчини хосил қилади – a letter of great importance.

3. 
   The question was discussed at the meeting of the Board. Масала Бошқарув мажлисида мухокама қилинди.
   

Ушбу гапда at the meeting ўрин холи аниқловчи – of the Board га эга ва улар биргаликда ёйиқ ўрин холини хосил қилади – at the meeting of the Board.
§ 44. Ифодаланиш усулига кўра аниқловчи аниқланмиш сўздан олдин хам, ундан кейин хам келиши мумкин:

1. 
   Аниқловчи қуйидагилар билан ифодаланганида аниқланмиш сўздан о л д и н келади:
   

1. 
   С и ф а т билан:
   

She has bought an interesting book. У қизиқарли китоб сотиб олди.
От икки ёки ундан ортиқ сифат томонидан аниқланганида, ушбу аниқловчиларнинг от билан маъно жихатидан яқинроқ боғлангани мазкур отга яқинроқ туради:
It was a cold autumn day. Совуқ куз куни эди.
She put on a new black woolen dress. У янги қора юнгли кўйлагини кийди.
Агар сифат some, any, no, every лардан ясалган олмошлардан бирига боғланган бўлса, у холда ушбу сифат мазкур олмошлардан к е й и н туради:
I am going to tell you something interesting. Мен сизга қизиқ бир нарса айтиб бермоқчиман.

2. 
   С и ф а т д о ш билан:
   

We received some illustrated catalogues yesterday. Биз кеча бир нечта расмли каталоглар олдик.
Изох: Сифатдош белгини англатмасдан, феъллик маъносигагина эга бўлса, у холда сифатдош аниқланмиш сўздан кейин келади (Аниқловчи вазифасидаги Present ва Past Participle нинг ўрни мавзусига қаранг): The manager showed us a list of the goods sold. Бошқарувчи бизга сотилган моллар рўйхатини кўрсатди.

3. 
   С о н билан:
   

I’ve read only the first chapter of this book. Мен бу китобнинг фақат биринчи бўлимини ўқиб чиқдим.

4. 
   О л м о ш билан:
   

This pencil is very good. Бу қалам жуда яхши.

5. 
   Б о ш к е л и ш и к д а г и п р е д л о г с и з о т билан:
   

Here is the town library. Мана шахар кутубхонаси.

6. 
   Қ а р а т қ и ч к е л и ш и г и д а г и о т б и л а н:
   

I followed the doctor’s advice. Мен шифокорнинг маслахатига амал қилдим.

2. 
   Аниқловчи қуйидагилар билан ифодаланганида, аниқланмиш сўздан к е й и н келади:
   

1. 
   С и ф а т д о ш л и о б о р о т билан:
   

Ships built for the transportation of oil are called tankers. Нефть ташиш учун қурилган кемалар танкерлар деб аталади.

2. 
   П р е д л о г л и о т билан:
   

The library of our Institute is very good. Институтимиз кутубхонаси жуда яхши.

3. 
   И н ф и н и т и в билан:
   

He expressed a desire to help me. У менга ёрдам бериш истагини билдирди.

4. 
   П р е д л о г л и г е р у н д и й билан:
   

I have no intention of going there. Менинг у ерга бориш ниятим йўқ.