М о р ф о л о г и я сўз туркумлари

СИФАТДОШ ШАКЛЛАРИНИНГ ЯСАЛИШИ


§ 209. 1. Present Participle Active (аниқ нисбатдаги хозирги замон сифатдоши) феълнинг (to юкламасисиз) инфинитив шаклига –ing қўшимчасини қўшиш билан ясалади:
to read ўкимоқ – reading ўқиб
to stand турмоқ – standing туриб
to study ўрганмоқ – stadying ўқиб
Present Participle нинг ясалишида қуйидаги орфографик қоидаларга риоя қилинади:

1. 
   Инфинитив шаклида феъл ўқилмайдиган e билан тугаса, унда –ing қўшимчасини қўшишда ўқилмайдиган e тушириб қолдирилади:
   

to make қилмоқ – making
to give бермоқ – giving

2. 
   Инфинитив шаклидаги б и р б ў ғ и н л и феъл қ и с қ а унли товушдан кейин келган бир ундош билан тугаса, ушбу феълга –ing қўшимчасини қўшишда охирги ундош иккиланади:
   

to sit утирмоқ – sitting
to get олмоқ – getting
Агар икки ёки кўп бўғинли феъл қисқа унли товушдан кейин келган бир ундош билан тугаса, унда, урғу охирга бўғинга тушган холатдагина охирги ундош иккиланади:
to permit [pә'mit] рухсат бермоқ – permitting
to refer [ri'fә:] сабаб, далил кўрсатмоқ – referring
Лекин:
to open [oupn] очмоқ – opening
to order ['o:dә] буюртма бермоқ – ordering

3. 
   Агар феъл l харфи билан тугаса, урғунинг охирги бўғинга тушиш ёки тушмаслигидан қатъий назар l иккиланади:
   

to travel ['trәevl] саёхат қилмоқ – travelling
to cancel ['kәensәl] бекор қилмоқ – cancelling
to compel [kәm'pel] мажбур қилмоқ – compelling
АҚШ да қабул қилинган орфография қоидаларига биноан, l харфи, фақат урғу охирги бўғинга тушгандагина иккиланади:
to compel [kәm'pel] – compelling
лекин: to cancel ['kәensәl] – canceling
to travel ['trәevl] – traveling
Изох: to die ўлмоқ, to lie алдамоқ, to tie боғламоқ феълларининг Present Participle шаклига эътибор беринг: dying, lying, tying.
2. Тўғри феълларнинг хам Active (ўтимсиз феъллар), хам Passive (ўтимли феъллар) Past Participle (ўтган замон сифатдоши) шакли, тўғри феълларнинг Past Indefinite шакли каби, яъни, инфинитив шаклидаги феълга –ed қўшимчаси қўшиш билан ясалади (§ 4):
to ask сўрамоқ – asked сўралган
to order буюртма бермоқ – ordered буюртма берилган
Нотўғри феълларнинг Past Participle шакли, Past Indefinite каби, турли бошқа усуллар билан ясалади (§ 4):
to give бермоқ – given берилган
to buy сотиб олмоқ – bought сотиб олинган

3. 
   Perfect Participle Active (аниқ нисбатдаги тугалланган сифатдош) to have ёрдамчи феълининг Present Participle шакли – having ва Past Participle шаклидаги асосий феъл ёрдамида ясалади: having written ёзиб бўлиб, having asked сўраб бўлиб, having done бажариб бўлиб.
   
4. 
   Present Participle Passive (мажхул нисбатдаги хозирги замон сифатдоши) to be ёрдамчи феълининг Present Participle шакли – being ва Past Participle шаклидаги асосий феъл ёрдамида ясалади: being written, being asked.
   
5. 
   Perfect Participle Passive (мажхул нисбатдаги тугалланган сифатдош) to be ёрдамчи феълининг Perfect Participle шакли – having been ва Past Participle шаклидаги асосий феъл ёрдамида ясалади: having been written, having been asked.
   
6.