М о р ф о л о г и я сўз туркумлари

§ 91. To be, to have, to do, shall (should), will (would) феъллари ё р д а м ч и феъллар (Auxiliary Verbs) хисобланади, чунки улар ёрдамида феълларнинг турли мураккаб шакллари ясалади. Улар феълнинг тусланишида мухим роль ўйнайди, чунки ушбу феъллар, Present ва Past Indefinite нинг бўлишли шаклларидан ташқари, барча феъл замонларини ясашда иштирок этади. Ёрдамчи феъллар мустақил холда маънога эга эмас ва замон, шахс, сон, майл ва хоказоларни кўрсатиб, турли грамматик маъноларнигина ифодалайди. Иш-харакатнинг ўзини эса ёрдамчи феъллар билан бирга келадиган асосий феъл ифодалайди. Ёрдамчи феъллар ўзига урғу олмайди:
I am reading. Мен ўқияпман.
They have come. Улар келди.
Do you speak English? Инглизча гапирасизми?
He will return soon. У тезда қайтади.
Изох: Лекин, ёрдамчи феъллар қуйидаги холларда урғу олади:

1. 
   олдинроқ ишлатилган феълни такрорламаслик учун унинг ўрнига қўлланилганида:
   

- Do you speak English? – Инглизча гапирасизми?
- Yes, I do. – Ха, гапираман.

2. 
   сўзловчи асосий феъл билан ифодаланган маънони таъкидлашни хохлаганида:
   

But I have done it. Ахир мен уни қилиб бўлганман-ку.
To be, to have, shall (should), will (would) баъзан зарурият, хохиш-истак, иш-харакатни бажаришга мақсадни ифодалаб, модал маънога эга бўлади.
To be, to have, to do феъллари асосий феъл сифатида хам ишлатилади: to be бўлмоқ, to have эга бўлмоқ, to do бажармоқ.


To be феъли


§ 92. Present Indefinite да to be феъли, бошқа феъллардан фарқли равишда, 1- ва 3-шахс бирлик учун хамда кўпликда барча шахслар учун алохида шаклларга эга: I am, he (she, it) is, we (you, they) are.
Past Indefinite да to be феъли, бошқа феъллардан фарқли равишда, бирлик ва кўплик учун алохида шаклларга эга: I (he, she, it) was, we (you, they) were.
Present ва Past Indefinite нинг с ў р о қ шаклида феъл эгадан олдин қўйилади:
Am I ? Was I?
Present ва Past Indefinite нинг б ў л и ш с и з шакли феълдан кейин қўйиладиган not юкламаси ёрдамида ясалади: I am not, I was not.
Бошқа барча феъл замонлари умумий қоидага асосан ясалади.
To be феъли Continuous гурухи замонларидан фақат иккитасига эга – Present ва Past. Улар, асосан, мажхул нисбатнинг тегишли замонларини ясашда ишлатилади: I am being invited, I was being invited.
To be феъли Perfect Continuous гурухи замонларида ишлатилмайди.
Буйруқ майлининг бўлишсиз шакли do not (don’t) ёрдамида, яъни умумий қоидага асосан, ясалади: Don’t be angry. Жахлингиз чиқмасин. Don’t be late. Кеч қолманг.
Сўзлашувда Present Indefinite нинг бўлишли шаклида одатда қуйидаги қисқартмалар ишлатилади:
I am = I’m [aım] we are = we’re [wıә]
he is = he’s [hi:z] you are = you’re [juә]
she is = she’s [∫i:z] they are = they’re
it is = it’s [ıts]
Present ва Past Indefinite нинг бўлишсиз шаклида қуйидаги қисқартмалар ишлатилади:
I am not = I’m not
he is not = he’s not ёки he isn’t [ıznt]
she is not = she’s not ёки she isn’t
it is not = it’s not ёки it isn’t
we are not = we’re not ёки we aren’t [α:nt]
you are not = you’re not ёки you aren’t
they are not = they’re not ёки they aren’t
I (he, she, it) was not = I (he, she, it) wasn’t