M. N. Musayev

Nazorat uchun savollar:

1. 
   Yonish jarayonida azot oksidlarining hosil bo‘lish miqdorini kamaytiruvchi qanday tadbirlar mavjud?
   
2. 
   Yonish jarayonida azot oksidlari qanday hosil bo‘ladi?
   
3. 
   Tutun gazlarini retsirkulatsiyasi va havoni berish usuli azot oksidlarining miqdorini kamayishiga qanday ta’sir ko'rsatadi?
   
4. 
   Yonilg‘ini ikki va ko‘p bosqichli yoqish azot oksidlarining hosil bo‘lishiga qanday ta’sir ko'rsatadi?
   

Chiqindi gazlariu azot oksidlaridan ahsorhsion usulda tozalash

Azot oksidlarini absorbsion usulda tozalash sanoatda uncha ko‘p qo'llanilmaydi. Chunki azot oksidlari tarkibidagi ba’zi oksidlar, masalan, azot oksidi nisbatan inert modda bo‘lgani uchun, ma’lum adsorbentlaiga birikishi, ya’ni tuz hosil qilishi qiyin. Shuning uchun agar azot oksidlarini absorbsion tozalash lozim bo‘lganda awal azotning past oksidlari yuqori oksidlarga aylantiriladi, keyin esa ular adsorbentlar yordamida kimyoviy bog‘lanadi. Aktivlangan ko‘miming

117

www.ziyouz.com kutubxonasi o'zi azot oksidlarini yaxshi yutadi, lekin azot oksidlari bilan aktivlangan ko‘mir kontakt qilganda ko‘mniiing qizib ketishi va portlab ketishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun aktivlangan ko‘mirni azot oksidlarini ushlab qolish jarayonida ishlatish chegaraiangan.

Silikagellar aktivlangan ko‘mirga nisbatan azot oksidlarini kamroq yutadi, lekin ular yuqorida tilga olingan kamchiliklardan xoli. Silikagellar yordamida gazlarni azot oksidlaridan tozalashda yuqon natijalarga eiishish mumkin, lekin iqtisodiy jihatdan ushbu jarayon o‘zini oqlamaydi.

Azot oksidlarini adsorbentlar yordamida ushlab qolish uchun seolitlar ham yaxshi natija beradi. Ushbu adsorbentlar silikagelga nisbatan azot oksidlarini ko‘proq yutadi. Shu bilan bir qatorda seolitlar azot oksidlarini alohida ajratishda ham yaxshi natijalami beradi.

Taklif qilinadigan adsorbentlar ichida ishqoriy xususiyatga ega bo'lgan yoki metall oksidi asosidagi xemosorbentlar azot oksidlarini ushlab qolishda yaxshi natijalami beradi. Bunda azot oksidlari sorbent bilan nitrit yoki nitrat tuzlari ko‘rinishida bog'lanadi. Masalan, azot oksidlarini chiqindi gaz tarkibidan ushlab qolish uchun torf-ishqorli sorbent taklif etilgan. Ushbu tozalash usuli mavhum qaynash rejimida ishlovchi apparatlarda olib boriladi. Sorbent torf va ohak aralashmasidan iborat bo'lib, 0,1—2% azot oksidli gaz chiqindisini 96—98% gacha tozalaydi. Bundan tashqari torf ammiak eritmasi bilan ishlov berilganda ham yaxshi natijalaiga erishish mumkin. Chunki tozalash jarayonidan keyin to‘yingan adsorbentning tarkibi nitrat tuzlaridan iborat bo'lib, u yaxshi mineral o‘g‘it sifatida qishloq xo‘jaligida ishlatilishi mumkin.

Ushbu adsorbent ishtirokida tozalash jarayonining hisoblangan ko‘rsatkichlari quyidagicha: sulfat kislota ishlab chiqarish jarayonida 0,3^C),4^% NO_x, 0,3% SO₂ hamda 0,3 g/m³ sulfat kislota tumanlari bo'lgan 60 ming m³/soat hajmdagi gaz tashlamasi hosil bo'ladi. Buni tozalash uchun har 1000 m3 gaz uchun 25-35 kg torf (3t/soat), 5 kg gacha ( 294 kg/soat) ammiak sarf bo'ladi. Qurilma yiliga chiqindi gaz tarkibidan 2520 t azot oksidlari, 3200 t oltingugurt dioksidi va 95 t sulfat kislotani ushlab qoladi. Shu bilan birga tarkibida 15-25% ammoniy nitrat va sulfat bo'lgan mineral o'g'it ham olinadi. Ushbu qurilmaning texnologik sxemasi 10.7-rasmda keltirilgan.

118

www.ziyouz.com kutubxonasi

chiqindi gaz

7.