M. N. Musayev

QMCb tarkibi bo‘yicha qator rivojiangan mamlakatlardagi va poytaxt shaharlar uchun o‘rtacha statistik ma’lumotlar, %.

Chiqindi komponentlari	Dunyoning rivojiangan mamlakatlari	Poytaxt shahar (MDH)
Qog'oz, karton	20-40	28,8
Metallar	2-10	5,7
Oziq-ovqat chiqmdilari	25-40	28,5
Plastmassa	3-8	5,1
To'qima mahsulotlar	4-6	3,0
Shisha	4-10	4,4
Turli yonuvchi materiallar		1,8
Inert materiallar		3,4
Elashdan qolgan mahsulot (-15mm)		16,1

QMCh ning uchdan bir qismini o‘rash materiallari tashkil qilib, ularning miqdori to‘xtovsiz ortmoqda. Qator mamlakatlardagi o‘rash materiallari tarkibi quyida keltirilgan (%):

Chiqindi komponentlari	Yaponiya (markazga)	Buyuk Britaniya
Qog'oz	29,7	25,9
Plastmassa	37,4	25,1
Shisha	21,3	28,5
Metallar	11,1	20,4
Boshqa turli	0,5	0,1

So‘nggi 20 yilda qattiq maishiy chiqindilarga munosabat g‘oyasi vatexnikasidapnnsipial o‘zgarishlar yuz berdi. Boshlanishda yalpi yig‘ish va sanitar axlatxona (poligon)laiga chiqarib kompostirlash va yoqish yo‘li bilan qayta ishlash ko‘proq edi.

Keyin turli mamlakatlarda (AQSH, Buyuk Britaniya, Fransiya, Germaniya, Shvetsariya, Italiya va boshqa, shu jumladan Rossiyada ham) QMCh ni mexanik separatsiya (ajratish) ishlari va qattiq maishiy chiqindilami aholi tomonidan bir necha turlarga (oziq- ovqat chiqindilari, qora va rangli metallar, shisha, plastmassa, qog‘oz, karton, latta va boshqa) navlash yo‘li bilan alohida (selektiv) tanlab yig‘ish ishlari o‘tkazila boshlandi. Bu maqsadlar uchun konteynerlar, qutilar yoki turli rangli qoplar ishlatiladi (21.4-rasm).

21.4-rasm. Germaniyadagi axlat to‘kish konteynerlari o‘rnatilgan joylar.

Har bir xonadondan ajraladigan axlatlar maxsus paketlarga solinib yuqorida ko'rsatilgan konteynerlarga solinadi. Ushbu joylar alohida tartib bilan o'rab qo‘yiladi.

Alohida idishlarga yig‘ilgan chiqindi komponentlari qayta ishlash korxonalanga ham bo‘lak-bo‘lak (alohida) holda tashilishi kerak. Qattiq maishiy chiqindilar tarkibidan qora metallarni magnitli ajratish sxemasi misol tariqasida 21.5-rasmda keltirilgan.

Dastawal QMCh ni alohida yig‘ishni tashkil etish chog‘ida aholi orasida katta tushuntirish va tarbiyaviy ishlar olib bonlishi lozim.

Rasm 21.5. QMCb tarkihidan qora metallarni magnit separatsiyasi usulida ajratib olish sxemasi:

1— maydalangan chiqindilarni uzatish transportyori; 2—vibratsiyalovchi magnit; 3- tashuvchi magnit; 4— to'kuvchi magnit; 5— nomagnit fraksiyaiar uchun transportyor; 6-temir tarkibli fraksiya uchun transportyor; 7— harakatlantiruvchi tasma.

Germaniyada, masalan, QMCh ni alohida yig'ishni tashkil qilishga 20 yil kerak bo‘ldi. Bizda ham 0‘zbekistonda ushbu xayrli ishni tezda yo'lga qo‘ymoq lozim.