M. N. Musayev

Aluminiy tarkibli koagulantlar:

Koagulant		Formula	Tarkibi, % (massa)
			ai2o3	Eilmaydlgan aralashmalar
Aluminiy sulfat	tozalanmagan	A12(SO4)3 18H20	9	23
	tozalangan	A12(SO4|3 18H20	13,5	1
Natriy aluminat		NaA1O2	45 — 55	6-8
Aluminiy oksixlorid		Al,{OH|5Cls	40 — 44	-
Kvasslar	aluminiy kaliyli	KA1|S04)2-12H20	10,12 — 10,7	0,004-0,2
	ammiakli	NH 4A11S04)2-12H20	11,0­ 11,2	-

Temir tarkibli koagulantlar:

Koagulant	Formula	Tarkibi, % (massa)
		А12Оз	Erlmaydigan aralashmalar
Temir xlorid	FeCl3-6H20	> 0,5	—
Temir kuporosi	FeSO 4JH20	> 47	< 1
Temir sulfat	Fe^SO 4)3^20	68-76	< 40

Bundan tashqari A1₂(SO₄)₃ va FeCl₃ tuzlarini 1:1 dan 1:2 gacha nisbatdagi aralashmasi, aluminiy tarkibli chiqindilar, shlaklar, pastalar ham koagulant sifatida ishlatilishi mumkin. Oqova suvdagi aralashmalaming konsentratsiyasiga qarab, koagulant dozasini aniqlash quyidagi jadvalda keltirilgan.

Koagulatsiya jarayonida aluminiy va temir gidrooksidlarining suvdagi pag'alarini hosil bo‘lishini tezlashtirish uchun yuqorida aytib o‘tilgandek flokulyantlar ishlatiladi. Flokulant sifatida faol

Suvdagi aralashmalar konsentratsiyasi, mg/l	Quruq koagulant dozasi, mg/l	Suvdagi aralashmalar konsentratsiyasi, mg/l	Quruq koagulant dozasi, mg/l
100 gacha	25-35	801-1000	60-90
101-200	30-45	1001-1400	65-105
201-400	40-60	1401-1800	75-115
401-600	45-70	1801-2200	80-125
601-800	55-80	2201-2500	90-130

kremniy kislotasi (x SiO₂ • у H₂O) va poliakrilamid ishlatiladi. Flokulantlami tindirgichga solinadigan dozasi poliakrilamid uchun 0,4 dan 1,5 mg/l.gacha, kremniy kislotasi uchun 2-3 mg/l deb qabul qilingan.

Koagulantlar eritma yoki suspenziya ko‘rinishida tayyorlanadi. Ular maxsus baklarda (kamida 2 ta) tayyorlanadi.

Koagulant entmasrnmg konsentratsiyasi 10 — 17%li bo‘lishi kerak. Eritish vaqti suv harorati 10⁰C bo‘lganda 10—12 soatni tashkil etadi. Aralashtirish uchun qisilgan havo beriladi. Bakning quyi qismi konussimon ko‘rinishda bo‘lishi kerak va u diametri 150 mm dan kam bo‘lmagan quvurga ulanadi.

Oqova suvni koagulant eritmasi bilan aralashtirish uchun aralashtirgichlar qo‘llamladi. Ular teshikchali, to‘siqchali, vertikal va panjasimon aralashtirgichli bo‘lishi mumkin.

Teshikchali aralashtirgich temir betonli yoki teshikli to‘siqlardan iborat metall lotokli bo‘lishi mumkin. To'siqlar oralig'idagi masofa lotok eniga mos bo‘ladi.

Hozirgi kunda oqova suvni tozalashda koagulatsiya va flokulatsiya jarayonlari neftkimyo va kimyo korxonalarida keng qo‘llaniladi.

Nazorat uebim savollar:

1. 
   Koagulatsiya jarayonida qanday koagulantlar qo‘Uaniladi?
   
2. 
   Koagulatsiya jarayoni necha bosqichda o‘tkaziladi?
   
3. 
   Flokulatsiya nima, ushbu jarayonda qanday flokulyantlar qo‘llaniladi?
   

4. 
   Koagulatsiya jarayonida qo'llaniladigan pag‘a hosil bo'lish kamerasining tuzilishi qanday?
   
5. 
   Oqova suvni koagulant eritmasi bilan aralashtirish uchun qanday aralashtirgichlar qo'llaniladi?
   
6. 
   Koagulant eritmasining konsentratsiyasi qanday bo'lishi kerak?
   
7. 
   Oqova suvni koagulatsiya va flokulatsiya usulida tozalash jarayorn necha bosqichdan iborat bo'ladi?
   
8. 
   Koagulant dozasi qanday aniqlanadi?
   

Flotatsiya usuli

Flotatsiya usuli oqova suvda o'z- o'zidan cho'kmaydigan mayda zarralar uchraganda qo'llaniladi. Ba’zi hollarda flotatsiya usuli erigan moddalarni ushlashda, masalan, PAV (sirt aktiv moddalar)lami ushlashda ham qo'llanadi. Ushbu jarayonni ko'pikli separatsiya yoki ko'pikli konsentratsiyalash deb ham ataladi.

Flotatsiya tozalash usuli neftni qayta ishlash, sintetik tola, qog‘oz- selluloza, teri, mashmasozlik, oziq-ovqat, kimyo sanoati oqova suvlarim tozalashda keng qo'llaniladi. Bu usul bioximik tozalash usulidan keyin qoldiq aktiv il(balchiq)ni ajratishda ham ishlatilishi mumkin.

Bu usulning afzalligi — jarayonni uzluksiz olib borish mumkin, kapital va ekspluatatsiya xarajatlari nisbatan kam, sodda apparaturaga ega, tozalash samarasi esa yuqori (95-98%).

Flotatsiyada flotoagent ko'pigi suvdagi zarrani o'ziga ilakishtirib suv yuzasiga chiqadi va bu ko'pik zarralar bilan birgalikda suzib olinadi. Ko'pikka ilashish zarraning ho'llanish qobiliyatiga bog'liq. Flotatsiya yordamida ajratish havo pufakchalarining miqdoriga va razmeriga bog'liq. Pufakchalaming optimal razmeri odatda 15—30 mkm bo'lishi lozim. Buning uchun suv havo pufakchalari bilan to'liq to'yinishi kerak yoki havoni suvga ko'plab berish lozim. Pufakchalami stabillash uchun ko'pik hosil qiluvchi moddalar suvga aralashtiriladi. Ulaiga daraxt moyi, kreozol, fenol, natriy alkilsulfat va shu kabi moddalar kiradi.

Ko'pik hosil bo'lishi uchun flotatorga havo beriladi, shunda flotagent ko'piradi va suv tarkibidagi zarrani o'ziga ilashtirib yuqoriga qarab yo‘naladi(18.4-rasm). Flotatsiyani turlicha olib borish mumkin.

3.