M. Mamadazimov


MAVZU. 75-§. Gomon orbitalari bo‘ylab uchishlar



Download 7,58 Mb.
bet79/81
Sana03.01.2022
Hajmi7,58 Mb.
#316115
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   81
Bog'liq
astronomiya 11 uzb

MAVZU. 75-§. Gomon orbitalari bo‘ylab uchishlar

Planetalarning orbitalarini aylana, ularning orbita tekisliklarini esa eklip- tika tekisligi bilan ustma-ust tushadi deb faraz qilaylik. Planetalararo avto- matik stansiyani Yerdan mo‘ljallangan planetaga eltuvchi trayektoriya o‘tish orbitasi deyiladi. Bu orbitalar gomon yoxud yarim elliptik orbitalar bo‘lib, tashqi



A (afeliy)

Gomon o‘tish trayektoriyasi

Merkuriy orbitasi


P (perigeliy)

α
Quyosh

K

Yupiter

orbitasi


α

Quyosh


K′

Gomon o‘tish orbitasi

Yer

ΔV



P V

Yer orbitasi



ΔV A

(afeliy) V



orbitasi

(perigeliy)



  1. b)



planetalarga KAni uchirishda, uning boshlang‘ich tezligining aniq qiymatlarida, o‘tish yarim elliptik orbitasining afeliyi tashqi planeta orbitasiga (126-a rasm), ichki planetalarga uchishda esa, o‘tish yarim elliptik orbitasining perigeliyi ichki planeta orbitasiga urinib o‘tishi (126-b rasm) bu uchishlarda energetik jihatdan eng qulay orbitalar hisoblanadi.

Agar tashqi planetalarga uchishda Yer orbitasining P nuqtasida berilgan qo‘shimcha tezlikning impulsi Yerning harakat yo‘nalishi bilan bir xil yo‘nalishda bo‘lib, unda KAning chiqish geliosentrik tezligi – Vchiq > V bo‘lsa, u tashqi pla- netalardan birini nishonga oladi. Bordi-yu Yer orbitasining P nuqtasida berilgan qo‘shimcha tezlik impulsi Yerning tezligiga qarama-qarshi yo‘nalgan bo‘lsa, unda KA ichki planetalardan birini nishonga olib, uning geliosentrik tezligi Yernikidan kichik bo‘ladi. KAning Yer ta’sir sferasidan chiqish paytidagi, ma’lum tashqi planetaga uchish uchun zarur bo‘lgan υchiq tezligining Yer sirtidan boshlang‘ich υ0 tezlik bilan bog‘lanishi R << rt.s. bo‘lganidan υ0 ning ushbu





0
2

(1)

ifodadan topiladigan qiymati KAga Yer va mo‘ljallangan planeta orbitalariga urinib o‘tadigan geliosentrik o‘tish orbita bo‘ylab harakatini ta’minlaydi.


Bunday orbita gomon orbitasi yoki yarim elliptik orbita deyiladi. Chizmadan ko‘rinishicha, gomon orbitalari bo‘ylab Yer ta’sir sferasidan chiqish geosentrik va geliosentrik tezliklari υchiq va Vchiq bir xil yo‘nalishga ega bo‘lib, ular o‘zaro quyidagi munosabatlarda bo‘ladi:

tashqi planetalar uchun υchiq = VchiqV ; (2)

ichki planetalar uchun υchiq = VVchiq (3) yoki umumiy holda vektor ko‘rinishida




chiq Vchiq

V (4)

bo‘ladi, bu tenglamadagi Vchiq tezlikning qiymatini energiya integraliga ko‘ra:


Vchiq

(5)

ifoda orqali hisoblash mumkin bo‘lib, bu yerda: Kʘ – Quyoshning gravitatsion parametrini; a esa gomon orbitasining (yarim elliptik orbitaning) katta yarim o‘qini ifodalab, ushbu


formuladan topiladi.



a Rorb Rpl.orb

2

(6)


a ning qiymatini (5) ga qo‘yib, Vchiq ga nisbatan ushbu tenglikka erishamiz:


bu yerda



Vchiq

, (7)

 2V  42,122


km/s ga tengligidan (8)

planetalar orbitalarining radiuslarini astronomik birliklarda ifodalasak, Vchiq:


Vchiq

 42,122

(9)

bo‘ladi. Gomon orbitasi bo‘yicha uchish vaqtini hisoblamoqchi bo‘lsak, yarim elliptik orbitani ellipsga to‘ldirganda, KAning bu ellips bo‘ylab aylanish dav- rining yarmiga teng bo‘lishini tushunish qiyin emas. Binobarin:



T R R 3

tgom

2 K

orb pl.orb



2

ga teng bo‘ladi. (10)



Masofani a. b.larda, vaqtni yulduz yilida ifodalasak, u holda Yerning Quyosh atrofida bir to‘la aylanish davri uchun



ifodadan foydalanib,

T 2 a3

K

(11)


1 2
yoki

2 (12)

ekanligini aniqlaymiz. Shunga ko‘ra gomon orbitasi bo‘yicha ma’lum planetaga uchish vaqti ushbu



tgom

2

8

1 Rpl.orb

3  0,177
(13)

ifodadan aniqlanib, u yulduz yilida chiqadi. Bunda Rpl. orb ni a.b. da ifodalab, yulduz yilini Quyosh sutkalarida ifodalasak (1 y.y. = 365,256236 o‘rtacha Quyosh sutkasi), uchish vaqti:

tgom

 64, 569
sutkaga teng bo‘ladi. (14)

Gomon orbitalari uchun P dan A nuqtagacha burchak uzoqligi 180° ga tengligidan raketaning starti paytida Quyoshdan Yer va mo‘ljallangan planetaga tortilgan chiziqlar orasidagi burchak konfiguratsiya burchagi ψ deyilib, u:

ψ = 180° – α dan topiladi. (15) Bu yerda α – mo‘ljallangan planetaning KA bilan o‘z orbitasining A nuq-

tasida uchrashguncha o‘tishi zarur bo‘lgan yoyi bo‘lib, uni ωpl – sutkalik burchak

tezlik bilan uchayotgan tashqi planeta tgom vaqtda o‘tadi, ya’ni α = ω · tgom. Bunga

ko‘ra topilgan tashqi planeta yoyi 126-a rasmdagi KA yoyga teng bo‘ladi. Ichki planetaga uchishda start paytida u o‘z orbitasining K′ nuqtasida bo‘lib, α burchak 180° dan katta bo‘lganidan ψ manfiy bo‘ladi. Bunda ψ burchak ichki planetaning boshlang‘ich konfiguratsiyadagi holatidan (ya’ni start paytidan) t0 u Yerni

«quvib» kelib, Yer-Quyosh chizig‘ida (ya’ni quyi qo‘shilishda) bo‘lish momentiga



qadar yoki Yer tashqi planetani «quvib», Quyosh-planeta chizig‘ida bo‘lish (ya’ni

qarama-qarshi turish) momentiga qadar ketgan τ vaqt quyidagi ifodadan topiladi:



, (16)

 pl



bu yerda ω va ωpl lar – Yer va planetaning sutkalik burchak tezliklari. Ixtiyoriy planeta uchun boshlang‘ich konfiguratsiya momentining qaytarilish davri planetaning sinodik davrida teng bo‘lib, u ushbu ifodadan topiladi:

Psin = Ppl · P/|PplP| (17)


  1. Download 7,58 Mb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   81




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish