М. М. Мусаев компьютер тизимлари ва тармоқлари

2.1. Компьютернинг компонентлари ва уларнинг ўзаро ишлаши

Замонавий компьютер тизимларида ахборотларга ишлов бериш асосий вазифа ҳисобланади, лекин ягона вазифа эмас. Компьютер тизимларининг бошқа вазифалари ахборотларни йиғиш (киритиш), ўзгартириш, ахборотларни тўплаш ва сақлаш, маълумотларни қабул қилиш-узатиш, нусха кўчириш ва кўпайтириш ҳисобланади. Бу барча вазифаларни бажаришда бевосита амалга оширувчи тизимлар ва тармоқларнинг энг асосий элементи бўлган компьютердир. Унинг ишлов бериш тезлиги ва ишлов бериш натижаси, аниқлиги, умуман, тизимнинг ишлаш самарадорлиги унга боғлиқ.

Компьютернинг юқорида санаб ўтилган вазифалари асосий элементлар арифметик-мантиқий қурилма, процессор, хотира, киритиш/чиқариш қурилмаси, бошқариш қурилмаларидан фойдаланиб амалга оширилади. Бунинг асосида барча элементларнинг ўзаро биргаликда ишлаши асосида дастурий бошқариш тизимидан иборат бўлган, хотирада сақланадиган ишлов бериш дастури ва маълумотларни бошқариш тамойили ётади. Компьютерлар ва компьютер тизимларини қуриш, ва ишлаш тамойиллари уларнинг архитектураларини қуриш ўзаро боғлиқ кўплаб компонентларга: аппарат таъминотига (harware), дастурий таъминотига (software), маълумотларга ишлов беришнинг амалий дастурларига, қабул қилиш, ўзгартириш, маълумотларни сақлаш ҳамда узатиш воситаларига, шунингдек, ишлов беришнинг умумий масаласи бажарилганда, компонентлар орасида вазифаларнинг тақсимланишига узвий боғланган.
Замонавий компьютерларнинг функционал схемаси (2.1-расм) сақлаш, ишлов бериш ва бошқариш қурилмаларидан ташкил топган. Бундан ташқари, компьютернинг ички ресурслардан фойдаланиш учун маълумотларни киритиш ва чиқариш қурилмаларидан фойдаланилади. Бу схема универсал компьютерларнинг классик вариантидир.

Компьютер архитектурасининг асосий элементи дастурий бошқариладиган ва конструктив мустақил элемент кўринишда яратилган қурилма – марказий процессор (ёки микропроцессор) ҳисобланади. Айниқса, процессорнинг техник характеристикалари (сўз узунлиги, такт частотаси, бошқариладиган буйруқ тизимлари) кўп жиҳатдан компьютерларнинг параметрларини аниқлайди, булар: функционал имкониятлари, иш унумдорлиги, ечиладиган масалалар синфи, натижаларнинг аниқлиги.