M. M. Muhammadsidiqov xalqaro mintaqashunoslik

9-BOB. OSIYO REGIONALIZMINING 0 ‘Z IG A X 0S
JIHATLARI
Darsning maqsadi:
• mintaqaviy integratsion uyushmalaming asosiy ko‘rinishlari, 
integratsiya va globallashuv jarayoni, uning asosiy jihatlari va 
yo‘nalishlari haqida tushunchalami shakllantirish;
• hozirgi davrda mintaqa va mintaqaviylashuvning nazariy ma- 
salalariga ilmiy baho berish;
• mazkur bilimlami mustaqil tahlil qilishga ko‘maklashish; 
yoshlar o‘rtasida sog‘lom ma’naviy va tarbiyaviy muhitni shakllantirish; 
talabalaming turli mintaqalardagi mamlakatlaming siyosiy-ijtimoiy 
jarayonlari borasida tasavvur hosil qilishlariga ko‘maklashish;
• usul va uslublardan foydalanish tajribasini oshirish hamda il­
miy tadqiqot ishlari, axborot-tahliliy yozishmalami olib borish qobili- 
yatlarini rivojlantirish;
• talabalarga nazariy tushunchalardan foydalanishni hamda 
amaliyotda ulami qoilashni o ‘rgatishdan iborat.
Tushunchalar va tayanch iboralar: 
Mintaqa, mintaqaviylashuv,
Osiyo, iqtisodiy birlashuv, siyosiy birlashuv, harbiy birlashuv, OTM,
jahon hamjamiyati, Yangi industrial mamlakatlar, rivojlangan mam­
lakatlar, ASEAN, ATES.
f
9.1. OTMning xalqaro munosabatlar tizimidagi roli
Iqtisodiy integratsiya mintaqaviylashuv bilan yonma-yon sodir 
bo‘layotgan tushunchadir. Xalqaro integratsiya jarayonlari o ‘tgan 
asming 50-yillarida G ‘arbiy Yevropa mamlakatlarida boshlangan 
bo‘lib, ishlab chiqarish kuchlarini o ‘sishi va sifat o ‘zgarishlari, xalqa­
ro mehnat taqsimotini rivojlanishi va chuqurlashuvi, kapital va ish­
lab chiqarishning baynalmilallashuvi jarayonlari, sanoati rivojlangan 
mamlakatlaming xalqaro iqtisodiy munosabatlarda baynalmilallashu- 
viga bo‘lgan harakatlari bilan bo‘g‘liqdir.
118

---

Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning asosiy sabablari fan-texnika 
taraqqiyoti bo‘lib, u moddiy, moliyaviy, mehnat kabi ahamiyatli resurs­
lar rivojini, shuningdek, ilmiy-texnikaviy sohada alohida mamlakatlar- 
ning birlashib faoliyat yuritishdagi katta bozorlar yuzaga kelishini taqo- 
zo etadi. Iqtisodiy integratsiyaning bosh sabablaridan biri-transmilliy 
korporatsiyalar, ya’ni yirik xalqaro monopoliyalaming taraqqiyotidir.
Iqtisodiy integratsiyaning katta ahamiyatga ega bo‘lgan sababi-bu 
siyosiy omildir. Bu omil davlatlaming integratsiya yordamida nufuzli 
siyosiy obro‘ qozonishiga, dunyo siyosiy hamjamiyatida yuqori mav- 
qega ega bo‘lishga intilishidan iboratdir.
Erkin savdo hududi - iqtisodiy integratsiyalaming boshlang‘ich da­
rajasi bo‘lib, u mamlakatlaming soliq to‘lashga maxsus imtiyoz tarti- 
biga amal qiladigan alohida hududdir. Unga kiritilgan tovarlar boj va 
kvotalar to‘lovidan ozod etiladi va bojxona nazoratidan xoli bo‘ladi.
Bojxona ittifoqi—ikki yoki bir qancha davlatlaming bojlar bo‘yicha 
o‘zaro chegaralami bekor qilish va yagona boj tarifi joriy etish yuza- 
sidan o ‘zaro kelishuvidir.
Umumiy bozor iqtisodiy integratsiyasining hammadan ko‘proq 
rivojlangan turi. Integratsiyalashgan mamlakatlar nafaqat tovar va 
xizmatlar erkin harakati haqida kelishishadi, balki ishlab chiqarish 
faktorlari-davlatlar o‘rtasida kapital va ishchi kuchi borasida ham al- 
mashinuvlar qilishadi.
Iqtisodiy ittifoq-integratsiyaning oliy formasi bo‘lib, bunda qat- 
nashuvchi mamlakatlar o‘z iqtisodiy siyosatlarini, shu‘jumladan, 
pul soliq va ijtimoiy siyosatlarini, shuningdek, savdoga ishchi kuch 
va sarmoya ко‘chib yurishga nisbat siyosatini muvofiqlashtiradilar. 
Unda bojxona tariflari, tovar va ishlab chiqarish faktorlari, mikroiqti- 
sodiy siyosat koordinatsiyalari, valyuta, budjet, pul sohalarida qonun- 
chilikning unifikatsiyasi ко‘rib chiqiladi.
To‘liq iqtisodiy integratsiya-a’zo mamlakatlar guruhlari yagona 
iqtisodiy siyosatni o‘tkazilishida qarab chiqilgan tillari aralashadi. 
Ular integratsion ittifoq chegarasida huquqiy qonunchilikning unifi- 
katsiyasini talab qiladi.93