|
25
Умарова H. Глобаллашув шароитида ахборот хуружларига карши
кураш. -Т.: 2005, 3 Ь.
47
juda olisda yuz beribdi, uning bizga aloqasi yo‘q, deb beparvo qarab
bo‘lmaydi. Ana shunday kayfiyatga berilgan xalq yoki millat taraqqi-
yotdan yuz yillar orqada qolib ketishi hech gap emas.
Globallashuv jarayonining yana bir o ‘ziga xos jihati shundan ibo-
ratki, hozirgi sharoitda u mafkuraviy ta’sir o‘tkazishning nihoyatda
o ‘tkir quroliga aylanib, har xil siyosiy kuchlar va markazlaming man-
fatlariga xizmat qilayotganini sog‘lom fikrlaydigan har qanday odam,
albatta, kuzatishi muqarrar.
Ta’bir joiz bo‘lsa, aytish mumkinki, bugungi kunda mafkura poli-
gonlari yadro poligonlaridan ham ko‘proq kuchga ega. Bu masala-
ning kishini doimo ogohlikka undovchi tomoni shundaki, agar har
biy, iqtisodiy, siyosiy tazyiq bo‘lsa, buni sezish, ko‘rish, oldini olish
mumkin, ammo mafkuraviy tazyiqni, uing ta’siri va oqibatlarini tezda
ilg‘ab yetish nihoyatda qiyin.
Mana shunday vaziyatda odam o ‘z mustaqil fikriga, zamon-
lar sinovidan o‘tgan hayotiy-milliy qadriyatlarga, sog‘lom negizda
shakllangan dunyoqarash va mustahkam irodaga ega bo‘lmasa,
har turli m a’naviy tahdidlarga, ulaming goh oshkora, goh pinhona
ko‘rinishdagi ta’siriga bardosh berishi amrimahol.
Buni kundalik hayotda uchrab turadigan ko‘plab voqealar mi-
solida yaqqol kuzatish mumkin va ulaming qanday og‘ir oqibatlarga
olib kelishini uzoq tushuntirib o‘tirishning hojati yo‘q. 0 ‘tgan yillar
davomida dunyoda va mintaqamizda ro‘y bergan, biz bevosita o‘z
boshimizdan kechirgan voqealar, mafkuraviy jarayonlaming rivoji bu
xulosalaming to‘g‘ri ekanini qayta-qayta isbotlamoqda.
Bugungi kunda yoshlarimiz nafaqat o‘quv dargohlarida, balki radio-
televideniye, matbuot, internet kabi vositalar orqali ham rang-barang
axborot va ma’lumotlami olmoqda. Jahon axborot maydoni tobora
kengayib borayotgan shunday bir sharoitda bolalarimizning ongini
faqat o ‘rab-chirmab, uni o‘qima, buni ko‘rma, deb bir tomonlama tarbi-
ya berish, ulaming atrofmi temir devor bilan o‘rab olish, hech shubha-
siz, zamonning talabiga ham, bizning ezgu maqsad-muddaolarimizga
ham to‘g ‘ri kelmaydi. Nega deganda, biz yurtimizda ochiq va erkin
demokratik jamiyat qurish vazifasini o‘z oldimizga qat’iy maqsad qilib
qo‘yganmiz va bu yo‘ldan hech qachon qaytmaymiz.
48
Binobarin, biz davlatimiz kelajagini o‘z qobig‘imizga o ‘ralib
qolgan holda emas, balki umumbashariy va demokratik qadriyat-
lami chuqur o‘zlashtirgan holda tasaw ur etamiz. Biz istiqbolimizni
taraqqiy topgan mamlakatlar tajribasidan foydalanib, davlat va jam i
yat boshqaruvini erkinlashtirish, inson huquq va erkinliklarini, fikr-
lar rang-barangligini o ‘z hayotimizga yanada kengroq joriy qilishda
ko‘ramiz. Biz butun m a’rifatli dunyo, xalqaro hamjamiyat bilan
tinch-totuv, erkin va faro von hayot kechirish, o‘zaro manfaatli ham
korlik qilish tarafdorimiz.
Shuni unutmaslik kerakki, bugungi kunda inson ma’naviyatiga qar
shi qaratilgan, bir qarashda arzimas bo‘lib tuyuladigan kichkina xabar
ham axborot olamidagi globallashuv shiddatidan kuch olib, ko‘zga
ko‘rinmaydigan, lekin zararini hech narsa bilan qoplab bo‘lmaydigan
ulkan ziyon yetkazishi mumkin.
Bugungi kunda dunyoning globallashuvi ta ’sirida axborot
oqimi, jarayonlar almashinuvi shunchalik tez sodir bo‘lmoqdaki, il
gari bir necha asr davom etgan jarayonlar hozirda o ‘n yillarda sodir
bo'Imoqda. Shu jihatdan kelib chiqib, butun jahonda ro‘y berayotgan
globallashuv jarayonlarini o ‘rganish, ulami falsafiy jihatdan tahlil qi
lish hamda turmushimizning turli sohalariga ko‘rsatayotgan ijobiy va
salbiy ta ’sirlarini aniqlash, tegishli ilmiy xulosalar ishlab chiqish bu
gungi kunning muhim vazifalari hisoblanadi. Mamlakatimizda maz
kur jarayonni o‘rganish, uning alomatlari va asoratlarini tahlil qilish
bo‘yicha ko‘plab ilmiy anjumanlar o‘tkazilmoqda. Lekin, bu mav-
zuda yozilayotgan maqola va tezislami hisobga olmaganda, haligacha
globallashuv jarayonini, uning falsafiy tahlili hamda ijobiy va salbiy
oqibatlari bo‘yicha fundamental asarlar e ’lon qilinganicha yo‘q. Zero,
globallashuv jarayoni inkor etib bo‘lmaydigan, butun yer shari miq-
yosida sodir bo‘layotgan jarayondir.
Keyingi vaqtlarda intemetda, respublikamiz hamda xorij davlat
larida o'tkazilayotgan ilmiy anjumanlarda
global, globallashuv j a
rayoni
(yoki
globalizatsiya, globallashuv jarayoni deb ham yuriti-
ladi), glohalizm
atamalari ko‘plab uchramoqda. Rossiyalik olim
A.I.Utkin globalizatsiyani milliy iqtisodiyotlar kapitalining tezkor
harakati, jahonning informatsion oshkoraligi, texnologik inqilob,
49
sanoati rivojlangan davlatlaming tovar va kapitali harakatining li-
berallashuvi, kommunikatsion yaqinlashuv hamda jahonshumul ilmiy
inqilob zamiridagi yagona, butunjahon tizimiga qo‘shilishidir, deya
izoh beradi26. Shuningdek, u globallashuvni davlatlar ta’sirida emas,
balki bozor munosabatlari ta’siridagi jarayon ekanligini ta’kidlaydi.
M.G.Delyagin esa globalashuvni yangi kompyuter texnologiyalari
asosida yagona butunjahon moliyaviy-axborot muhitining jadal shakl-
lanish jarayonidir, deb ta’riflaydi27. Bunda globallashuvning asosiy
alomatlari sifatida ommaviy axborot vositalarini va axborot komuni-
katsiya texnologiyalarini keltiradi. I.B.Chubaysning fikricha, jamiyat
tarixida qadriyatlar tizimining taraqqiyoti globallashuv jarayoniga
olib keldi28. Bu atamalarga berilgan ta’riflar va izohlami tahlil qilsak,
ularga turlicha nuqtayi nazardan yondashilganligini hamda ular bir-
birini toidirganligini ko‘rish mumkin.
K o‘pchilik mualliflar ta’kidlaganidek,
globallashuv va globa-
lizatsiya
so‘zi lug‘aviy m a’nosiga ko‘ra, biror jarayonni, sohani butun
Yer sayyorasi miqyosiga ega bo ‘lish jarayonini
bildiradi. Masalan,
iqtisodiyotning globallashuvi yoki ekologik muammolaming global
lashuv jarayoni - ulaming butunjahon miqyosga ega boMishi, butun
Yer shariga yoyilish jarayonini bildiradi.
Globalizm
- ijtimoiy tuzum bo‘lib, insoniyat va jamiyat taraqqi
yoti bosqichining bir ko‘rinishidir. Bunda ijtimoiy munosabatlar va
turli sohalar (fan-texnika, ta’lim-tarbiya, sanoat, iqtisod, siyosat va
h.k) bir butun global xarakterga va ko‘rinishga ega bo‘ladi, ya’ni
global
madaniyat, global jamiyat, global siyosat, global ta ’lim29
va h.k.
A.N.Chumakov global, globallashuv va globalizm atamalariga
quyidagi ta’riflami keltiradi: “Global - butun globusni qamrab olgan,
ya’ni o‘z ta’sirini butun Yer shariga o‘tkazadigan, sayyoraga nisbatan
bir butun; globallashuv - universallashuv jarayoni bo‘lib, ijtimoiy
Do'stlaringiz bilan baham: |
