M. M. Mamasiddiqov, Z. N. Esanova, D. Y. Habibullayev

NAZORAT  SAVOLLARI
ш
TAVSIYA  ETILGAN  ADABIYOTLAR
135

---

17-bob.  BIRIN CH I  INSTANSIYA  SU DININ G 
QARORLARI
17.1.  Sud  qarorlari  tushunchasi  va  turlari
Birinchi  instansiya  sudining  qarorlari  -   bu   fuq aro lik   ishlari 
b o byicha odil sudlovni am alga oshirish natijasida um um iy yurisdiksiya 
sudlari to m o n id an  am aldagi q o n u n   hujjatlari asosida yozm a shaklda 
ch iq arilad ig an   va  ijro  etilishi  m ajburiy  boMgan  protsessual  hujjat 
h iso b lan ad i.
F u q aro lik  ishlari  b o ‘yicha  hal  etiladigan  m asalalarga  k o ‘ra,  sud 
qaro rlari  a n ’anaviy  ravishda  quyidagi  ikki  turga:
•  hal  qiluv  qarorlari;
• ajrim larga boMinadi.
B irin c h i  in sta n siy a   s u d in in g   ish n i  m a z m u n a n   hal  q ila d ig a n  
q a ro rig a   hal  qiluv  q a ro ri  d e b   a y tila d i  (F P K n in g   2 0 3 -m o d d a s i). 
Bunday  hal  qiluv qarori  sud  to m o n id an   k o ‘rilayotgan  asosiy  m a s a ­
lalarg a ja v o b   ta riq a s id a   —  ta ra fla rd a n   d a ’vo  ta la b la ri  b o ‘y ic h a , 
davlat organlari va boshqa organlar,  shuningdek,  m an sa b d o r sh axs- 
la rn in g   x a tti- h a ra k a tla ri  (q a ro rla ri)  u s tid a n   b e rilg a n   s h ik o y a t 
va  a riz a la r b o ‘y ich a ,  a lo h id a  ta rtib d a  k o ‘rilad ig an   ish la r b o ‘y ich a 
qabul  qilinadi.  B irinchi  instansiya  sudining  ishni  m az m u n an   hal 
qilm aydigan  qaroriga  ajrim   deb  aytiladi  (F P K n in g   2 3 7 -m o d d a si).
B irinchi  instansiya sudida fuqarolik ishlarini  k o ‘rish,  o d a td a   hal 
qiluv  qarori  qabul  qilish  bilan   ta m o m   b o ia d i.  A jrim   esa,  fuqarolik 
protsessining  yuritilishi  yoki  u n ing  t o ‘xtatilishi,  tugatilishi  m asa- 
lalari  b o ‘yicha,  d alillarn i  to ‘plash,  protsessga  yangi  shaxslarni jalb 
qilish,  su dning  hal  qiluv  q a ro rin i  ijro  etish  b o ‘y ich a,  sh u n in g d ek , 
tash k ilo tla m in g   ishlaridagi  jid d iy   k a m c h ilik la r  h a m d a   fuqaro lar 
to m o n id an  q o n u n n in g  buzilishi  m asalalari va boshqa b a ’zi  m asalalar 
b o ‘yicha c h iq a rila d i1.
1 Sh.Sh.  Shorahmetov.  0 ‘zbekiston  Respublikasining fuqarolik protsessual  huquqi. 
D arslik.  Т .,  «Adolat»,  2001,  231-bet.
136

---

B irinchi  instansiya sudi to m o n id a n   hal  qiluv qarori va ajrim dan 
ta s h q a ri  su d   b u y ru g ‘i  h a m   q a b u l  q ilin is h i  m u m k in .  F P K n in g  
1 8 -m oddasiga  k o ‘ra,  ko ‘rilayotgan  va  hal  etilayotgan  m asalalari 
b o ‘y ich a   sud  hal  qiluv  q a ro ri,  ajrim ,  q a ro r va  buyruq  q abul  qilishi 
n azard a tutilgan.  B undan k o ‘rinib turibdiki,  sud buyrug‘i sud q aro r- 
larining  alo h id a   tu ri  sifatida e ’tiro f etilm o q d a.
B irin c h i  in s ta n s iy a   s u d in in g   su d   b u y r u g ‘i  o ‘z  m a z m u n -  
m ohiyatiga  k o ‘ra,  hal  qiluv  qaro ri  bilan   b ir  tu rd a   b o ‘lib,  u  orqali 
ish n in g   hal  etilishidan  bevosita  m a n fa a td o r  b o ‘lgan  u n d iru v ch i  va 
q a rz d o rn in g   m o d d iy -h u q u q iy   h o la ti  q a t ’iy  b e lg ila n a d i.  B iroq, 
m oddiy h u q u q n in g   nizosiz b o iis h in i talab  qiluvchi  ish yuritishning 
soddalashtirilgan  m az k u r shakli buzilgan  huquqlarni  tezkorlik bilan 
h im o y a  qilish  z a ru ra tid a n   kelib  ch iq ib ,  m azk u r  k o ‘rinishdagi  sud 
q a ro rin in g   yuzaga  kelishini  taq o z o   etg a n   edi.  S h u n in g   u c h u n   h am  
b iz n in g   n a z a rim iz d a ,  su d   b u y ru g ‘ida  b a y o n   va  a so sla n tiru v ch i 
qism lar m avjud b o lm a s d a n ,  sudya talablarni qan o atlan tirish g a asos 
b o ig a n   m o d d iy   q o n u n   n o rm a sin i  k o ‘rsatish  bilan   ch ek lan ad i.
X u su sa n ,  0 ‘z b e k isto n   R esp ublikasi  O liy  sudi  p le n u m in in g  
20 0 6 -y il  3 -fev rald ag i  « B uyruq  ta rtib id a   ish  y u ritish n i  ta rtib g a  
s o lu v c h i  q o n u n   n o r m a la r in i  q o l l a s h n i n g   a y rim   m a s a la la ri 
t o ‘g ‘risida»gi  4 -q a ro rin in g   1 9 -b an d id a   F P K n in g   2388-m o d d a si 
talab larig a  k o ‘ra,  sud  b u y r u g l  hal  qiluv  q a ro rid a n   farq  qilib,  u n d a  
b ay o n   va  asoslan tiru v ch i  qism lar  m avjud  b o lm a s d a n ,  talablarni 
q a n o a tlan tirish g a  asos b o ig a n   m o d d iy  q o n u n  n o rm a sin i  k o ‘rsatish 
b i la n   c h e g a r a la n i s h i g a   s u d la r n in g   e ’t ib o r i   q a r a t i l s i n ,  d e b  
tu sh u n tirish  b e rila d i1.
17.2.  Sudning  hal  qiluv  qarori  mohiyati  va  ahamiyati