M. M. Mamasiddiqov, Z. N. Esanova, D. Y. Habibullayev

S u d lo vlilik  deb,  sud  o rg an la rig a   taa llu q li  b o ‘lgan  fu q aro lik  
ishlarining sud  tizim i b o ‘g ‘in lari o ‘rtasida taq sim lan ish ig a aytiladi. 
Ishning  sudlovliligini  belgilash  m a z k u r  ishni  ay n a n   qaysi  su dning 
k o ‘rishga va hal etishga vakolatli ekanligini  b ild ira d i1.
Sudlovga  tegishlilik,  birinchidan,  hal  q ilin ad ig an   m asalan in g  
sudga  tegishli  b o ‘lishini  belgilasa,  ikkin ch id a n ,  m a z k u r  ishning 
sud  tizim i  b o ‘g ‘inlari  vakolatiga  kirishini  ifodalaydi.  Sudlovlilikni 
a n iq lash d a  n izo n in g   pred m etig a,  su byektlar  m asalasiga,  u larn in g  
y ashash  yoki  m o l-m u lk in in g   tu rg a n   jo y ig a  e ’tib o r  b erish   talab  
etiladi.  M uayyan  b ir  ishni  hal  qilishga  qaysi  sud  vakolatli  b o ‘lishi 
m um kinligini belgilashda sudlovlilikning tu rd o sh  va h u d udiy turlari 
m u h im   aham iy at  kasb  etadi.  A ksariyat  fuqarolik  ishlarini  k o ‘rish 
vakolati 0 ‘zbekiston  R espublikasi  F P K n in g   141-m oddasiga asosan, 
fuqarolik  ishlari  b o ‘y icha  tu m a n la ra ro ,  tu m a n   (sh a h a r)  sudining 
sudloviga berilgan.
O talikni  belgilash  to ‘g ‘risidagi  ishlarning  d a ’voli  ishlar  tu rk u - 
m iga  m ansubligini  hisobga  olgan  h o ld a,  0 ‘zb ekiston  R espublikasi 
F P K n in g   2 4 1-m oddasiga  aso san ,  u m u m iy   q o id a   b o ‘y icha  ja v o b ­
g a rn in g   d o im iy   y a sh ab   tu rg a n   yoki  d o im iy   m a s h g ‘ul  b o ‘lgan 
joyidagi  sudga  beriladi.  A gar javo b g arn in g   yashash jo y i  n o m a ’lum  
b o ‘lsa,  u n in g   m o l-m u lk i  tu rg a n  joydagi  yoki  u n in g   oxirgi  yashash 
joyidagi  sudga  m u ro jaat  qilinadi.
Shu  bilan   birga,  fu q a ro la m in g   h u q u q   va  m an faatlari  hisobga 
o lin g a n   h o ld a   d a ’v o gar  a lim e n t  u n d irish   t o ‘g ‘risidagi,  o talik n i
1 Sh.Sh.  Shorahmetov.  0 ‘zbekiston  Respublikasining fuqarolik protsessual huquqi. 
D arslik.  Т.,  «Adolat»,  2001,  141-bet.
192

---

belgilash  haqidagi  va  m ayib b o ‘lganlik  h a m d a  sogMiqqa b o sh q a ch a  
tarz d a   shikast  yetkazganlik yoxud  boqu v ch isin in g  o ‘lim i  natijasida 
k o ‘rilgan  z a ra r  o ‘rnini  q o p lash   t o ‘g ‘risidagi  d a ’volarni  o ‘zi  yashab 
tu rg a n  joydagi sudga h a m  taq d im  etishi  m u m k in  va sudlovlilikning 
b u n d a y   shakli  m uqobil  sudlovlilik  deb  yuritiladi.
K o ‘p gina h o lla rd a  otalikni  belgilash  to ‘g ‘risidagi  d a 'v o la rd a  bir 
v aq tn in g  o ‘zida bolaga n isb a ta n  a lim e n t  un d irish  t o ‘g ‘risidagi talab 
h a m   k eltirilishi  m u m k in .  B unday  h o lla rd a   m u q o b il  sudlovlilik 
q o idalariga  rioya  qilinishi  kerak.  S hu n g a  aso san ,  b u n d a y   d a ’volar 
0 ‘zb ekiston  R espublikasi  F P K n in g   145-m oddasiga  k o ‘ra,  ja v o b ­
g a rn in g   t u r a r   jo y i  y o k i  0 ‘z b e k is to n   R e s p u b lik a s i  F P K n in g  
2 4 1 - m o d d a s i  u c h in c h i  q ism ig a   m u v o fiq ,  d a ’v o g a rn in g   tu r a r  
joyidagi  sudga  berilishi  m u m k in .
O talik n i  belgilash  t o ‘g ‘risidagi  ishlarning  a lo h id a   ish  yuritish 
tartib id a h am  k o ‘rib chiqilishini  inobatga olsak, bun d ay  turkum dagi 
a riz ala r a rizach i yashab tu rg a n  joydagi  sudga beriladi  ( 0 ‘zbekiston 
R espublikasi  F u q aro lik   protsessual  kodeksining  2 8 4 -m oddasi).
22.2.  Otalikni  belgilash  to‘g‘risidagi  ishlarni  da’vo  qo‘zg4atish 
tartibida  sudda  ko‘rish  asoslari  va  tartibi
O ta lik n i  belgilash  t o ‘g ‘risidagi  ish la rn i  su d d a   k o ‘rish  d a ’vo 
q o ‘zg‘atish va alo h id a   ish  yuritish  tartib id a  am alga  oshiriladi.
O talikni belgilash to ‘g ‘risidagi ishlarni d a ’vo q o ‘zg‘atish tartibida 
sud d a  k o ‘rib hal  qilish u c h u n   quyidagi  m axsus shartlarm ng b o ‘lishi 
talab   etiladi:
1)b o lan in g   onasi  bilan  otaligi  tax m in   qilin ay o tg an   shaxs  o ‘r- 
tasid a  F H D Y  o rg an larid a qayd etilgan  n ik o h n in g   m avjud em asligi;
2 )b o la n in g   onasi  bilan  otaligi  tax m in   qilinayotgan  shaxs  o ‘r- 
tasid a  otalik n i  belgilash  t o ‘g ‘risida  birgalikdagi  a riz an in g   m avjud 
em asligi;
3 ) otaligi  tax m in   qilinayotgan  shaxsning  hayot  ekanligi;
4) o n a  vafot etganda, o n a  m uom alaga layoqatsiz deb topilganda, 
on a n in g  qayerdaligini aniqlash  im koniyati b o ‘lm aganda,  o n a onalik 
h u q u q id a n   m a h ru m   q ilin g a n d a   o ‘zin i  b o la n in g   o ta si  d e b   ta n  
olay o tg an   shaxsning  vasiylik  va  hom iylik  organi  bilan  kelishilgan 
arizasining  b o ‘lm asligi;
5) b o lan in g   o tasi  sud  to m o n id a n   m u o m alag a  layoqatsiz  deb 
to p ilg a n id a   o ta   h o m iy sin in g   vasiylik  va  h o m iy lik   o rg an i  bilan 
kelishilgan  arizasining  b o im a s lig i.
193

---

B u n d a y   ta s n if   d e y a rli  b a rc h a   y u rid ik   a d a b iy o tla rd a   ay rim  
o ‘zgartirish lar  bilan   b e rilg a n 1.
O talikni belgilash to ‘g‘risidagi  ishlar b o ‘yicha yuqoridagi  maxsus 
sh artlar bilan birgalikda sudga m urojaat qilishning quyidagi um um iy 
s h a rtla ri  h a m   a m a l  q ila d ik i,  b u larg a :  d a ’v o g a rn in g   fu q a ro lik  
protsessual  h u q u q  va  m u o m a la   layoqatiga ega boMishi;  ishning sud 
organlariga  taalluqli  va  u n in g   sudlovga  tegishli  ekanligi;  sudning 
ay n a n   o ‘sha  taraflar  o ‘rtasid a,  ay n an   b ir  p red m e t  t o ‘g ‘risida  va 
ay n an   b ir  asoslar  b o ‘yicha  c h iq q a n   nizo  yuzasidan  qabul  qilinib, 
q o n u n iy   kuchga  kirgan  hal  qiluv  q a ro rin in g   yoki  ish  y u ritishni 
tugatish  to ‘g ‘risidagi  ajrim ining  b o ‘lm asligi  kabi  h o la tla r  kiradi. 
Bizning  n a z arim izd a ,  otalikni  sud  y o ‘li  bilan   belgilash  t o ‘g ‘risida 
d a ’vo  q o ‘zg‘atgan  o n a   protsessual  m a ’n o d a   d a ’vogar  deb  e ’tiro f 
etilishi  m um kin.  Lekin  ish b o lyicha o n a  haqiqiy d a ’vogar hisoblan- 
m ay,  b a rc h a   ho llard a d a ’vogar bola b o ‘lib  qolaveradi.
S h u n in g d e k ,  sud  a m a liy o tid a   o talik n i  belgilash  t o ‘g ‘risidagi 
d a ’vo talabi  bilan  nikohsiz tu g ‘ilgan b o laning o ‘zi voyaga yetgandan 
keyin,  bola  kim ning  qaram ogN da  b o ‘lsa,  o ‘sha  shaxs  to m o n id a n  
sudga  m u ro ja a t  qilish  h o la tla ri  k u z a tila d i.  B unga  a so sa n   bo la 
o n a sin in g   o ‘lim i  yoki  b e d a ra k   y o ‘qolganligi  yoxud  m u o m alag a 
layoqatsizligi  yoki b o sh q a sabablar asos b o ‘lishi  m u m k in .  M asalan, 
«N avoiy  sh a h a r  sudiga  d a ’vogar  S.X.  m u ro jaat  qilib,  qizi  vafot 
etganligi  tufayli  u n ing  q a ra m o g ‘ida  q o lg an   nevarasiga  n isb atan  
javobgar  B .M .n in g   otaligini  belgilab  berishlarini  so ‘ragan»2.
Ish  q o ‘zg ‘atu v ch i  shaxslar q a to rid a   nikohsiz tu g ’ilgan b o lan in g  
o ‘zi  ham  voyaga yetgandan keyin sudga m urojaat qilishi belgilangan 
b o ‘lib,  bunga bola on asin in g  uzoq m u d d at kasalligi,  oNim i, bedarak 
y o ‘qolganligi,  m u o m alag a  layoqatsizligi,  sudga  m u ro jaat  qilishni 
istam aganligi  yoxud  b o sh q a  h o la tla r  sabab  boNishi  m um kin.
22.3.  Alohida  ish  yuritish  tartibida  otalikni  tan  olish 
va  otalik  faktining  belgilanishi
O talikni belgilash to ‘g ‘risidagi  fuqarolik ishini d a ’vo q o ‘zg‘atish 
tartib id a   k o ‘rib  c h iq ish d a n   tash q a ri,  alo h id a   ish  yuritish  tartib id a  
k o ‘rib hal qilishga h am  y o ‘l q o ‘yiladi.  C h u n k i am aldagi  O ila kodek-
1  С ем ей н ое  право.  У чебник.  П од  ред.  С.А.  М уратовой.  М .,  «Ю рист- 
пруденция»,  2001,  стр.  124.;  Л .М .  П чели н цева.  С ем ей н ое  право  Р оссии. 
У чебник.  М .,  « Н о р м а -И н ф р а » ,  1999,  стр.  247.
2  0 ‘zb e k isto n   R espublikasi  O liy  sudi  u m u m la sh tirish   va  sud  statistik asi 
b o ‘lim ining  2001-yilgi  arxiv  m a ’lum otlaridan.
194

---

sining 6 2 -m o d d a si t o ‘rtin c h i  qism ida b o lan in g  onasi bilan  n ik ohda 
b o ‘lm agan,  lekin  o ‘zini  b o lan in g   otasi  d eb   tan   olgan  shaxs  vafot 
etgan  taq dirda,  u n ing otalik fakti sud to m o n id a n  belgilanishi  m u m ­
kinligi  t a ’kidlangan.
K o‘pgina yuridik adabiyotlarda ta ’kidlanishicha,  alohida tartibda 
ish  yuritish  —  b u   sud  ishlarini  yu ritish n in g   a lo h id a   tu ri  b o ‘lib, 
fuqarolik sud  ishlarini  y u ritishning u m u m iy  qoidalariga asoslangan 
h o ld a   h u q u q iy   ta rtib g a   s o lis h n in g   m ax su s  u su li  s a n a lib ,  su d  
organlariga tegishli  huquq to ‘g ‘risidagi  nizosiz ishlarni  k o ‘rish tartibi 
h iso b lan ad i.
0 ‘zb ek isto n   R espublikasi  F u q aro lik   protsessual  kodeksining 
2 8 3 -m o d d asig a  k o ‘ra,  otalik n i  belgilash  fakti  yuridik  aham iyatga 
ega boMgan fak tlar tu rkum iga  kiritilgan boMib,  u ni alo h id a  ish yuri­
tish tartibida k o ‘rishda quyidagi shartlarga rioya qilingan taqdirdagina 
sud  to m o n id a n   qabul  qilishga  yoM  q o ‘yiladi:
•   a riz ac h ig a   bu   faktni  belgilash  tegishli  h u q u q iy   o q ib a tla m i 
keltirib  chiqarsa;
•  a riz a c h i  b u   fak tn i  tasd iq la y d ig an   tegishli  h u jja tla rn i  b o s h ­
q a c h a   (sudsiz)  yoM  b ila n   o lish   yoki tik lash   im k o n iy atig a  ega boM­
m asa;
• b u   faktni  belgilash  fu q a ro la m in g   shaxsiy yoki  m ulkiy  h u q u q ­
larini  bevosita  keltirib  ch iq a rsa,  o ‘zgartirsa  yoki  tugatsa.
Q o n u n c h ilik d a   a lo h id a   ish  y u ritish   ta rtib id a   o ta lik n i  ta n   o lish  
va  o ta lik   fak tin i  belgilash  kabi  tu rla ri  k o ‘rsatib  o ‘tilg an   boMib, 
ush b u   fak tlarn i  belgilash  a riz ac h ig a   q a rin d o sh lik ,  qaram ogM da 
boM ganlik,  m e ro sg a   boM gan  h u q u q n i  b e lg ila sh ,  b o q u v c h is in i 
y o ‘q o tg a n lik   n a fa q a sin i  olish  kabi  fak tlarn i  belgilashga  im k o n  
tu g ‘diradi.
A lohida ta rtib d a  ish yu ritish d a h a m  d a ’vo tartib id a  ish yuritish- 
d a g id e k ,  fu q a ro lik   p ro ts e s s in in g   ish  q o ‘z g ‘a tis h ,  ish n i  su d d a  
ko ‘rishga tayyorlash,  sud  m u h o k am asi,  ish b o ‘yicha hal qiluv qarori 
ch iq arish   kabi  b o sq ic h la rid an   oMiladi.  Lekin  shu  bilan  birgalikda 
alo h id a   ta rtib d a   ish  yuritishga  o id  b a ’zi  xususiyatlar  h am   borki, 
ularga  n izo n in g   m avjud  em asligi,  nizolashuvchi  taraflar,  u c h in c h i 
shax slarn in g   boM masligi,  ish  b o ‘y ich a  m a n fa a td o r  sh axslarning 
q atn ash u v i,  sh u n in g d e k ,  n izo   y o ‘qligi  sababli  d a ’voli  tartib d a   ish 
yuritishga  xos  y ana  b oshqa  in stitu tla rn in g ,  c h u n o n c h i  d a ’voni  ta n
195

---

olish,  d a ’v o d an   voz  kechish,  ish  b o ‘y ich a  kelishuv  bitim i  tu zish , 
qarshi  d a ’vo  berish,  d a ’voni  ta ’m in lash   m asalalarin in g   boMmasligi 
haq id a deyarli b a rc h a  yuridik ad ab iy o tlard a k o ‘rsatib oMilgan.
A lohida  ish yuritish  tartib id a  otalik n i belgilash  xususiyatlaridan 
biri  -   bu  b o lan in g   o n asi  bilan  n ik o h d a  boM magan,  lekin  o ‘zini 
b o la n in g   o ta s i  d e b   ta n   o lg a n   s h a x sn in g   v a fo t  e tg a n lik   fak ti 
h iso b la n a d i.  M a ’lu m k i,  so b iq   Ittifo q   d a v rid a ,  y a ’ni  1968-yil 
2 7 -iy u n d a  qabul qilingan va  1968-yil  1-o k tab rd an  q o n u n iy  kuchga 
kirgan  «SSR   Ittifoqi  va  ittifo q d o sh   resp ublikalarning  N ik o h   va 
O ila   t o ‘g ‘ris id a g i  q o n u n   A s o s la ri» d a   f u q a r o la m in g   o ta lik n i 
belgilash  to ‘g ‘risida sudga  m u ro ja at qilish  h u q u q i  belgilab b e rild i1. 
Bu  h a q d a   am ald ag i  O lz b e k isto n   R espublikasi  O ila  k o d ek sin in g  
6 2 -m o d d a si  4 -q ism id a ,  b o la n in g  o n a si b ila n   n ik o h d a  boM m agan, 
lekin  o ‘zini  b o la n in g   otasi  deb  ta n   o lgan  shaxs  vafot  e tg a n   ta q - 
d ird a ,  u n in g   o talik   fakti  sud  to m o n id a n   belgilanishi  m u m k in lig i 
k o ‘rsatib oMildi.
1968-yil  1 -o k ta b r  sanasi  b ila n   bogMab  o ta lik n i  ta n   o lish   fakti 
va  o talik   faktlari  d e b   tu rk u m la sh   h ozirgi  k u n d a   h a m   n a z ariy a d a  
qoM lanib  k e lin m o q d a .  Lekin  a m a liy o td a  su d y a la r to m o n id a n   a lo ­
hid a  ish  y u ritish   ta rtib id a  o ta lik n i  belgilash  y u z a sid a n   c h iq a rilg a n  
hal  qiluv  q a ro rla rid a   o talik n i  ta n   o lish   va  o ta lik   fakti  tu s h u n - 
c h a la rin i  c h a lk a sh tirib   y u b o rish   h o la tla ri  k u z a tilm o q d a .  V a h o - 
la n k i,  b u la r d a n   k e lib   c h iq a d ig a n   m o d d iy - h u q u q iy   o q ib a tla r  
tu rlic h a  boMadi.  S h u n in g  u c h u n   ush b u  tu rk u m d a g i  ish larn i t o ‘g ‘ri 
tu sh u n ish   va  a n iq   belgilash  m aq sa d id a   u larg a  taa llu q li  sh a rtla rn i 
izohlab oMish  m aqsadga  m uvofiq  hisoblanadi.  C h u n o n c h i,  otalikni 
ta n   olish  fak tin i  belgilash  u c h u n   q u yidagi  sh a rtla r  boMishi  tala b  
etilad i:
•  b o la n in g   onasi  b ilan   o ‘zini  b o la n in g   otasi  d e b   ta n   o lgan 
shaxs o ‘rtasida  F H D Y  o rg an larid a  qayd etilg an   n ik o h n in g  m avjud 
em asligi;
•  b o laning onasi bilan  n ikohda boM magan,  lekin o ‘zini b o laning 
otasi  deb  ta n   olgan  shaxsning  vafot  etganligi;
• b o la n in g   o n asi  b ila n   n ik o h d a   boM m agan,  lekin  o ‘zini  b o la ­
n in g   o ta si  d eb   ta n   o lg a n   sh a x s  h a y o tlig id a   b o la n i  ta n   o lg an  
boM ishi;
1  В едом ости  В ерховного  С овета  С С С Р ,  1968,  №   27,  стр.  241.
196

---

• b o laning onasi bilan  n ik o h d a b o im a g a n ,  lekin  o ‘zini bolaning 
otasi  d eb   ta n   o lgan  shaxs  q a ra m o g ‘ida  boMganligi;
• b o lan in g   1968-yil  1 -o k ta b rig a c h a   tu g ‘ilgan  b o ‘lishi.
O ta lik   f a k tin i  b e lg ila s h g a   d o i r   s h a r t l a r   q u y id a g ila r d a n
ib o ra t:
•  b o la n in g   o n asi  bilan   o ‘zini  b o la n in g   o tasi  d e b   ta n   olgan 
shaxs o ‘rtasida  F H D Y  o rg an larid a  qayd  etilgan  n ik o h n in g   m avjud 
em asligi;
• b o laning onasi bilan  n ik o h d a boM magan,  lekin o ‘zini bolaning 
otasi  deb  ta n   olgan  shaxsning  vafot  etganligi;
• b o laning onasi bilan  n ik o h d a boM magan,  lekin  o ‘zini bolaning 
o ta s i  d e b   ta n   o lg a n   s h a x s n in g   b o la   tugM lishiga  q a d a r   b irg a  
yashaganligi va  u m u m iy   ro ‘zg‘o r yuritgan  boMishi  yoki  u lar b olani 
birgalikda tarbiyalaganliklari yoxud ta ’m inlab turganligi yoki otalikni 
ta n   olganlikni  tasdiqlovchi  b o sh q a  d alillarn in g   boMishi  shartligi 
( 0 ‘zb ekiston  R espublikasi  O ila  kodeksining  6 2 -m o d d asi);
•  b o lan in g   1968-yil  1-o k tab rd an   keyin  tugMlgan  boMishi.
H ozirgi  vaq td a  1968-yil  1-o k ta b rg ac h a   tugMlgan  bo lalarn in g
h am m asi  voyaga  yetganligi  sababli  b u n d a y   ishlarning  deyarli  kam  
uchrashi kuzatilm oqda.  Shunga qaram asdan,  hozirda ham  am aliyotda 
otalikni  ta n   olish  va  o talik   faktini  belgilashda  b o lan in g   1968-yil  1- 
o k tab rg a ch a   yoki  u n d a n   keyin tugMlgan  boMishi asosiy sh a rtla rd an  
biri  ekanligiga  su d lar  to m o n id a n   e ’tib o r  berilyapti.
0 ‘z b e k is to n   R e s p u b lik a s i  O ila   k o d e k s in in g   6 2 - m o d d a s i 
t o ‘rtin c h i  q ism ida  b o lan in g   onasi  bilan   n ik o h d a   boM magan,  lekin 
o ‘zini  b o lan in g   otasi  deb  ta n   olgan  shaxs  vafot  etgan  taq d ird a, 
u n ing o talik  fakti  sud to m o n id a n   belgilanishi  m um kinligi  k o ‘rsatib 
o ‘tilg a n   boM ishiga  q a ra m a y ,  s u d la r   to m o n id a n   ish  b o ‘y ic h a  
chiqarilgan hal qiluv qarorlarida otalikni tan  olish va otalik faktlarini 
belgilash  tu sh u n c h a la ri  n o to ‘g ‘ri  qoM lanilm oqda.
A lohida ish yuritish tartibida otalikni tan  olish va otalik faktlarini 
b elg ila sh   t o ‘g ‘risid a   s u d d a   ish  q o ‘zg ‘a tish   u c h u n   0 ‘z b e k isto n  
R e sp u b lik a si  O ila  k o d e k s in in g   6 2 -m o d d a s id a   k o ‘rsa tilg a n   ish 
q o ‘zg‘atu v ch i  sub y ek tlarn in g   arizasi  asos  boMadi.  M azk u r  ariza, 
ayrim   istisnolarni  hisobga  o lm a g a n d a,  0 ‘zbekiston  R espublikasi 
F u q a ro lik   protsessual  kodeksining  148— 149-m oddalari  talablari 
asosida  yoziladi.  A rizada  asosan  ushbu  faktni  belgilash  arizachiga
197

---

qan d ay   m aq sad lar  u c h u n   z a ru r  ekanligini,  u sh b u   fak tn i  ta sd iq ­
laydigan tegishli  hujjatlarni  sudsiz tartib d a olish  m u m k in  em asligini 
yoki  y o ‘qolgan  h u jjatlarni  tiklab  b o ‘lm asligini  tasd iq lo v ch i  dalillar 
keltirilishi  zarur.  ( 0 ‘zb ekiston  R espublikasi  F u q aro lik   protsessual 
kodeksining 28 4 -m o d d asi).  S h u n in g d ek ,  a riz a d a  ishda q atn ash ish i 
m u m k in   b o ‘lgan  m a n fa a td o r  sh ax slar  do irasi  a n iq   k o ‘rsatilishi 
talab etiladi.
Ilm iy tad q iq o t  natijalari  sh u n i  k o ‘rsatadiki,  alo h id a   ish yuritish 
tartib id a otalikni belgilashda sudga  m u rojaat qilish  huquqi b o laning 
onasi  bilan  n ik o h d a   b o im a g a n ,  lekin  o ‘zini  b o lan in g   otasi  deb 
tan   olin g an   shaxsning  vafoti  bilan   yuzaga  keladi  va  b u n g a  qarilik, 
u z o q   m u d d atli  kasallik,  tasodifiy  o ‘lim   h o latla ri  sabab  b o ia d i. 
S h u n in g   u c h u n   b u n d a y   ishlar  b o ‘y icha  yosh  senzi  q a t’iy  em as, 
faq at  tah lil  etilgan  hal  qiluv  qarorlari  b o ‘y ich a,  asosan  3 0 - 4 0   va 
u n d a n   y u q o ri  y o sh d a g i  o n a la r n in g   su d g a   m u ro ja a t  q ilis h la ri 
k u z a tilm o q d a .
A lohida  ish  yuritish  tartib id a   o talik n i  belgilash  u c h u n   sudga 
m u ro jaat  qilish  m aq sadlarini  u m u m iy   va  m axsus  tu rlarg a  b o lis h  
mumkin.
C h u n o n c h i,  um um iy m aqsadlar deganda:  o n a  va bola  m a n fa a t­
larini  b u tu n   c h o ra la r  bilan   him o y a  qilish,  h a r  b ir  b o lan in g   baxtli 
b o la lig in i  t a ’m in la b   b e ris h ,  h a r   b ir  in s o n n in g   o ila g a   b o i g a n  
m as’uliyatini  oshirish,  o ilad a  b o lala r  tarbiyasini  ijtim oiy  tarbiya 
b ilan   birga  q o ‘shib  olib  b o rish   k ab ilar  n a z a rd a   tu tilsa ,  m axsus