M. M. Mamasiddiqov, Z. N. Esanova, D. Y. Habibullayev

birinchidan,  voyaga  y e tm a g an   b o lala r  t a ’m in o ti  u c h u n   a lim e n t 
u n d irishga  sud  b u y ru g i  ch iq arish   orqali  y o ‘l  q o ‘yilishini  bildirsa, 
ikkin ch id a n ,  ush b u   tala b   nizosiz  b o ‘lish in i,  a m m o   b u   o talik n i 
belgilash,  o ta   (o nalikka)  e ’tiro z bildirish,  ishga  u c h in c h i shaxslarni 
ja lb   e tis h ,  o ‘tg a n   d a v rla r  u c h u n   t o ‘la n m a g a n   a lim e n t  q a rz in i 
u n d irish   t o ‘g ‘risidagi  n izoli  ta la b la r  bilan   b o g ‘liq  b o ‘lm asligini 
taqozo etadi.  F P K ning 2 38'-m oddasida sud buying6iga ta ’rif berilgan 
b o ‘lib,  unga  ko ‘ra,  sud  buyrug‘i  u n d iru v c h in in g   pul  m ab lag ‘larini 
u n d irish   to ‘g ‘risidagi  yoki  k o ‘c h a r  m o l-m u lk n i  nizosiz  ta la b la r
1  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  M ajlisining  A xborotnom asi,  2004,  №   1—2, 
18-m odda.
184

---

b o ‘y ich a  q a rz d o rd a n   tala b   qilib  olish  t o ‘g ‘risidagi  arizasi  b o ‘yicha 
sudya su d d a ishni  k o ‘rm asd an  chiq arg an   hujjatdir.
Sud voyaga yetm agan bolani ota-onasidan olib,  uni bolalar tarbiya 
m uassasasiga joylashtirish to lg lrisidagi  hal qiluv qarorini chiqarishda 
yoxud  o ta   va  o n a n in g   h a r  biridan  m azk u r  m uassasa  foydasiga  O ila 
kodeksining 99-m oddasida belgilangan  m iqdorlarda alim ent undirishi 
m um kin.  Shu  o ‘rinda  alohida  t a ’kidlash  kerakki,  O ila  kodeksining 
8 1-m oddasiga  k o ‘ra,  o ta-o n a lik   huq u q id an   m ah ru m   qilinishi  o ta- 
o n an i  o ‘z  bolasiga  ta ’m in o t  berish  m ajburiyatidan  ozod  qilm aydi.
S h u n in g d ek ,  O ila  kodeksining  8 4 -m o d d a sid a   h am   o ta -o n a lik  
h u q u q in in g   c h ek lan ish i  o ta -o n a n i  bolaga  t a ’m in o t  berish  m ajb u ­
riy a tid a n   o z o d   qilm asligi  h a q id a   k o lrsatilgan.  U sh b u   toifadagi 
ishlarni  su d d a   m a z m u n a n   k o ‘rish  va  ish  b o ‘y ich a   hal  qiluv  qarori 
c h iq a rish d a   sud  o ta -o n a d a n   (u la m in g   b irid an )  b o lan in g   t a ’m inoti 
u c h u n   a lim e n t  u n d irish   m asalasini  hal  qiladi.
0 ‘zbekiston  Respublikasi Oila kodeksining  116-moddasida alim ent 
to ‘lashdan  bosh  tortganlik  u ch u n   javobgarlik  choralari  belgilangan 
b o ‘lib,  unga  ko‘ra,  voyaga  yetm agan  yoki  voyaga  yetgan,  m ehnatga 
layoqatsiz,  yordam ga  m uhtoj  bolalariga  alim en t  to ‘lash  haqidagi 
sudning  hal  qiluv  qarorini  bajarishdan  b o ‘yin  tovlagan  shaxslar  Oila 
kodeksining 79-m oddasiga binoan oila huquqiy javobgarlik, ya’ni ota- 
onalik  huquqidan  m ahrum   qilish  yoki  Jinoyat  kodeksining  122-mod- 
dasiga  ko‘ra, jinoiy javobgarlik belgilanishi  m um kin.
A m aliyot  m ateriallari  tah lili  shuni  k o ‘rsatadiki,  aksariyat  o ta- 
o n a la r  a lim e n t  t o ‘lashi  shart  b o ‘lgan  o ta (o n a )  a lim e n t  to ‘lashdan 
b o ‘yin  tovlasa O ila kodeksining 8 0 -m oddasiga  m uvofiq, o ta -o n a lik  
h u q u q id a n   m ah ru m   qilish  t o ‘g ‘risidagi  ishlar o ta   (o n a )n in g   (u lar- 
ning  o ‘rn in i  bosuvchi  shaxslarning),  p ro k u ro rn in g ,  shu n in g d ek , 
voyaga yetm agan bolalarning huquqlarini  him oya qilish m ajburiyati 
yuklatilgan organ yoki  m uassasalam ing (vasiylik va hom iylik organi, 
voyaga yetm aganlar ishlari bilan shug‘ullanuvchi  kom issiyalar, yetim  
b o lala r va o ta -o n a  q a ra m o g ‘idan  m ah ru m   boMgan b o lala r m uassa- 
salari  h a m d a  b o sh q a   m u assasalam in g )  d a ’vosiga  b in o a n ,  fuqarolik 
ishlar b o ‘yicha su d lard a  k o ‘riladi.  O ta   (o n a )  o ta -o n a lik  h u q u q id an  
m a h ru m   qilinishi  uni  a lim e n t  t o ‘lash  h u q u q id a n   ozo d   etm aydi.
S h u n in g d e k ,  a lim e n t  t o ‘lash  t o ‘g ‘risidagi  hal  qiluv  q aro rin i 
b a jarish d an   b o ‘yin  tovlash  h arak atlari  0 ‘zbekiston  Respublikasi 
J in o y a t   k o d e k s in in g   1 2 2 - m o d d a s i  b ila n   m a l a k a l a n ib ,  su d  
d e p a rtam e n tin in g  hududiy b o ‘linm alarining taqdim nom asiga ko ‘ra, 
tergov organlari to m o n id an   3 oydan ortiq m uddat davom ida alim ent
185

---

to ‘lashdan b o ‘yin tovlagan shaxs jin o iy  javobgarlikka tortiladi.  Lekin 
ish  h o latla rig a   k o ‘ra,  ak sariy at  b u n d a y   tu rd ag i  ish la r  b o ‘y ich a 
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Jin o y a t  kodeksining  b b '-m o d d a si  q o ‘lla- 
nilib,  yetkazilgan  zarar  to ‘liq  qoplangani  inobatga  olinib,  yarashuv 
chorasi  asosida  shaxs jin o iy  javobgarlikdan  ozo d   qilinm oqda.
Keyingi  pay tlard a  bu  y o ‘nalishdagi  m u a m m o la r  sifatida  o ta - 
onalik m ajburiyatlarini bajarm aslik, alim entni o ‘z  vaqtida to ‘lam aslik 
yoki javo b g arn in g   hech  q ayerda  ishlam asligi  (ishsizlik)  va  n atijada 
ish  haqi  yoki  b o sh q a  d a ro m a d la rin in g   b o ‘lm asligi,  unga  tegishli 
m o l-m u lk n i  topish  im k o n iy atin in g   y o ‘qligi,  e r-x o tin   o ‘rtasidagi 
m o jarolar, javobgarga  n isb atan   b ir n e c h a   hal  qiluv q a ro ri  b o ‘yicha 
u n d iru v   qaratilganligi,  jav o b g a rla m in g   alim en tg a  oid  javobgarlik 
c h o ra larin in g   huq u q iy   oqibatlariga  befarq  m u n o sa b a td a   b o ‘lish  va 
shu kabi  h o latla r k u zatilm oqda va b u lar,  o ‘z n av batida,  bolalarning 
ta 'm in o tg a   o id  m an faatlariga  z a ra r yetkazadi.
1.  A lim ent huquq va  m ajburiyatlari  haqida tu sh u n c h a bering.
2.  A lim ent  huquq  va  m ajburiyatlarining  turlarini  ayting.
3.  A lim ent  to ‘lash  (undirish)ning  shakllari  haqida  m a ’lum ot  bering.
4.  A lim e n tn i  su d   ta r tib id a   u n d ir is h   a s o s la ri,  ta r tib i  va  p ro ts e s s u a l 
xususiyatlarini  tushuntiring.
5.  A lim entni  sudga  q adar  to ‘lash  usullarini  tushuntiring.
6.  A lim ent  toM amaganlik  u ch u n   qanday  huquqiy  o q ibatlar  kelib  chiqadi?
7.  A lim entni sud  buyrug'i asosida  undirish  haqida  tu sh u n c h a bering.
8.  A lim entga  oid  ish lar  b o ‘y ic h a  ch iq arilg a n   sud  q a ro rla rin i  ijro  etish 
xususiyatlarini  k o ‘rsating.
1.  0 ‘zbekiston  Respublikasining  K onstitutsiyasi.  Т .,  « 0 ‘zbekiston»,  2009.
2.  0 ‘zbekiston  Respublikasining  Fuqarolik protsessual kodeksi.  Rasmiy nashr. 
Т .,  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Adliya  vazirligi,  2011.
3.  Sh.Sh.  Shorahmetov.  0 ‘zbekiston  R espublikasining  F uqarolik  protsessual 
kodeksiga sharhlar.  Т .,  T D Y I,  2010.
4.  0 ‘zbekiston Respublikasining Oila kodeksi.  Rasmiy nashr. Т., «Adolat»,  2008.
5.  0 ‘zbekiston  Respublikasining «Bola huquqlarining kafolatlari to ‘g ‘risida»gi 
Q o n u n i.  0 ‘z b e k isto n   R e sp u b lik asi  q o n u n   h u jja tla ri  t o ‘p la m i,  2008, 
№   1—2,  1-m odda.
6.  G.S.  Inom jonova.  O ta -o n a la r  va  b o la la r  h u q u q la rin i  h im o y a  qilish 
m uam m olari.  Т .,  «Adolat»,  2006.
7.  F.M.  O taxojayev,  Sh.R. Yo ‘Idosheva.  0 ‘zbekiston  R espublikasining  Oila 
huquqi.  Darslik.  Т .,  «Adolat»,  2007.