M. M. Mamasiddiqov, Z. N. Esanova, D. Y. Habibullayev

1.5.  Fuqarolik  sud  ishlarini  yuritishning  turlari
M am lak atim iz fuqarolik  protsessual  q o n u n ch ilig i  fuqarolik sud 
ishlarini  yu ritish n in g  b ir q a to r tu rlarin i  n a z ard a   tu ta d i.  B ular b u y ­
ruq  tartibidagi  ishlar;  d a ’vo  tartibidagi  ishlar;  o rg an la r va  m an sa b ­
d o r   s h a x sla r  x a tti- h a r a k a tla r i  ( q a r o r la r i)   u s tid a n   s h ik o y a tla r 
b o ‘yicha  ishlar;  alo h id a   tartib d a   k o ‘riladigan  ishlardir  (F P K n in g  
2 -m o d d a si).  M azk u r sud  ishlarini  yuritish  tu rlari  fuqarolik  ishlari­
ning  m o d d iy -h u q u q iy  xususiyatlariga  k o ‘ra belgilanadi.
Buyruq tartibidagi ishlar. Sud buying1 i ishni m azm unan ko‘rmasdan, 
mavjud yozm a hujjatlar asosida chiqariladi.  Sudya ushbu holatda guvoh 
k o ‘rsa tm a la rin i,  e k sp ert  x u lo salarin i  te k sh irm a y d i,  ta ra fla rn in g  
tushuntirishlari va uchinchi  shaxslarning bayonotlarini eshitmaydi.
Sud  b uyrug‘ini  ch iq arish   u c h u n   q a to r  sh a rtla r  m avjud  b o ‘lishi 
ta la b   e tila d i.  B irinchi  sh a rt  s h u n d a n   ib o ra tk i,  u n d iru v c h i  sud 
b uyrug‘ini  ch iq arish   t o ‘g ‘risidagi  ariza  bilan  birga  q a rz d o rn in g   o ‘z 
zim m asiga olgan m ajburiyatini tasdiqlovchi  hujjatlam i taq d im  etishi 
shart.  T aq d im  etilgan  hujjatlar ishning m o h iy atin i o ‘zida toMaqonli 
aks  ettirishi  ikkin ch i shartdir.  Uchinchi shart esa,  n izo n in g   m avjud 
boNm asligi.  U c h in c h id a n ,  sud b u y ru g ‘i  faqat q o n u n d a  belgilangan 
asoslar (F P K n in g  2382-m o d d asi)  m avjud b o ‘lgandagina chiqariladi. 
S ud  b u y ru g ‘i  n iz o s iz   ta la b la r   y u z a sid a n   c h iq a r ilib ,  q o n u n d a  
b e lg ila n m a g a n   a s o s la r  y u z a s id a n   c h iq a r ilis h i  m u m k in   e m a s. 
T o ‘rtinchidan,  b u y ru q   ta rtib id a   ish  y u ritish   ja ra y o n id a   ta ra fla r 
sifatida  u n d iru v ch i  va  q a rz d o r  e ’tir o f   etiladi.  B eshinchidan,  sud 
b uyrug‘i  ijro  hujjati  kuchiga  ega  b o ‘lib,  sud  hujjatlarini  ijro  etish 
u c h u n  q o n u n d a  belgilangan tartib d a  am alga o sh irila d i1.
D a ’vo  tartib id a   k o ‘riladigan  ishlarning  o ‘ziga  xos  xususiyati 
sh u n d ak i,  b u n d a  m uayyan  h u q u q  to ‘g ‘risidagi  nizo m avjud b o ‘ladi.
1  M .M .  Mamasiddiqov.  Buyruq tartibida ish yuritish.  0 ‘quv-am aliy qoMlanma. 
Т .,  T D Y I,  2007,  13— 14-bet;  M .M .  M amasiddiqov,  U.S.  M irzayev.  0 ‘zbekiston 
Respublikasi  F uqarolik protsessual  kodeksining  «Buyruq  tartibida  ish  yuritish» 
nomli 20'-bobiga sharh.  Ilmiy-am aliy qoMlanma. Т., «AL-FABA-SERVIS»,  2008,
126-bet.
12

---

S u d d a  d a ’vo  ishlarining  yuritilishi  —  d a ’vo  talab in i  q o ‘zg‘atish 
p a y tid a n   e ’tib o ra n   b o sh lan ad i.  B uzilgan  yoki  n izo lashilayotgan 
fuqarolik h u q u q in i  him o y a qilish t o ‘g ‘risidagi talab  sifatida k o ‘rila- 
d igan  d a ’vo  —  su d d a   ish  k o ‘rish n in g   p red m e ti  boNib,  d a ’voning 
d alillar asosida isbotlanishiga qarab sud to m o n id an  qanoatlantiriladi 
yoki  rad  qilinadi.
S h u n in g d ek ,  d a ’vo  tartibidagi  ish larn in g   o ‘ziga  xos  xususiyati 
sh u n d a k i,  tara fla r  o ‘zaro   te n g   b o ‘lgan  fuqarolik,  m e h n a t,  oila, 
uy-joy  va  b o sh q a  h u q u q iy   m u n o sab atlarg a  d o ir  n izo lar  b o ‘yicha 
buzilgan  h u q u q   yoki  q o n u n iy   m an fa atlarn i  him o y a  qilish  u c h u n  
sudga m u ro jaat qiladilar.  Bu turdagi fuqarolik ishlarida  m an fa atd o r 
shaxsning  d a ’vo  arizasi  y agona  asos  b o ‘lib  hisoblanadi.  D a ’vo  asli 
a ra b c h a   so ‘z  b o ‘lib,  o ‘z  h a q -h u q u q la rin i  him o y a  etish  h a q id a   sud 
orqali  yoki  b o sh q a  y o ‘llar  bilan  q o ‘yilgan  talabdir.
F u q aro lik  protsessida d a ’v o lar turli  xil  m az m u n d a  b o ‘lib,  ularni 
b ir-b irid a n   ajratish  u c h u n   tegishli  m ez o n lar  m avjud.  B ular d a ’v o ­
ning  tarkibiy qism lari,  y a ’ni  e le m en tlari  b o ‘lib,  u lar asosan  d a ’v o ­
ning p red m e ti va d a ’voning asosiga b o ‘linadi.  D a ’voning p red m eti 
d a ’vogarning talabi b o ‘lib,  u  sud orqali javobgardan talab qilinayot- 
g a n   n a rs a d a n   ib o ra t.  D a ’v o g a rn in g   ja v o b g a rd a n   m u ay y a n   h a q  
un d irish   t o ‘g ‘risidagi  talabi  shunga  m isol  b o ‘la  oladi.  D a ’voning 
asosi  esa  d a ’vo  tala b in i  tasdiqlaydigan  d alillard an   iborat  b o ‘lib, 
d a ’vogar  o ‘z  tala b in in g   nim ag a  asoslanganligini  va  uni  tasd iq lay ­
digan  dalillarni  d a ’vo  arizasida  k o ‘rsatib  o ‘tishi  lozim .
D a ’vo tartib id a   k o ‘riladigan  ishlar o ‘zining quyidagi  xususiyat- 
lari  bilan   b o sh q a turdagi  fuqarolik  ishlarini  yu ritish d an   farqlanadi:
•  m az k u r toifadagi  ishlarda  d a ’vogar va jav o b g ar  h a m d a   ayrim  
ho lla rd a   u c h in c h i  shaxslar  h am   ish tiro k   etadi;
•  taraflar  fuq aro lik   ishini  o ‘zaro   kelishuv  bitim i  tuzish  orqali 
tu gatishga  erishishlari  m u m k in   bofladi;
•  fu q a ro lik   p ro tse ssin in g   m u h im   in stitu tla ri:  d a ’v o d a n   voz 
k e c h is h ,  d a ’v o n i  ta n   o lis h ,  d a ’v o n i  t a ’m in la s h ,  q a rsh i  d a ’vo 
q o ‘zg‘atish  kabilar  ay n a n   m az k u r  sud  ishlarini  yuritish ja ra y o n id a  
q o ‘llaniladi;
e  d a ’vo  ta rtib id a   k o ‘riladigan  ishlar  b o ‘yicha  sirtd an   hal  qiluv 
qaro ri  ch iq arish   m u m k in   va  h.k.