M. M. Mamasiddiqov, Z. N. Esanova, D. Y. Habibullayev

| Щ
|   TAVSIYA  ETILGAN  ADABIYOTLAR
1.  0 ‘zbekiston  Respublikasining Fuqarolik protsessual kodeksi.  Rasmiy nashr. 
Т .,  0 ‘zbekiston  R espublikasi  Adliya  vazirligi,  2011.
2.  Sh.Sh.  Shorahmetov.  0 ‘zbekiston  R espublikasining  F uqarolik  protsessual 
kodeksiga  sharhlar. Т .,  T D Y I  ,2 0 1 0 .
3.  Sh.Sh.  Shorahmetov.  0 ‘zbekiston  R espublikasining  fuqarolik  protsessual 
huquqi.  D arslik.  Т .,  «Adolat»,  2001.
4.  Sh.Sh.  Shorahmetov.  0 ‘zbekiston  R espublikasining  fuqarolik  protsessual 
huquqi.  Darslik.  (K ollej talabalari  u ch u n ). Т .,  T D Y I,  2006.
5.  M .M .  Mamasiddiqov.  Fuqarolik protsessual huquqi.  Darslik.  U m um iyqism . 
Т .,  T D Y I,  2010.
6.  E.E.  Egamberdiyev.  F uqarolik  protsessual  huquqiy  m unosabatlar.  0 ‘quv 
qoMlanma.  Т .,  «Adolat»,  2000.
7.  U.  Habiljonov.  F uqarolik  protsessida  ishda  ishtirok  etuvchi  shaxslarning 
huquq  va  m ajburiyatlari.  Т .,  2009.

---

4-b o b . 
FUQAROLIK  PR OTSESSID A TARAFLAR
4.1.  Fuqarolik  protsessida  taraflar  tushunchasi  va  ularning 
protsessual  huquq  va  majburiyatlari
F P K n in g   3 9 -m o d d asi  b irin c h i  qism iga  b in o a n ,  d a ’vogar  va 
ja v o b g a r  fu q aro lik   p ro tse ssin in g   ta ra fla rid ir.  D e m a k ,  fuqarolik 
protsessida  ikki  taraf:  d a ’vogar va jav o b g ar ishtirok  etadi.
D a ’vogar  d e g a n d a,  o ‘zining  buzilgan  yoki  nizolashilayotgan 
h uquqlari yoxud q o n u n  bilan q o ‘riqlanadigan m anfaatlarini him oya 
qilish  m aq sad id a  sudga  m u ro jaat  etgan  yoinki  m an faatin i  k o ‘zlab 
ish q o ‘zg‘atilg an  shaxsga aytiladi.
M a zk u r t a 'r i f  d a ’vogarning fuqarolik protsessidagi  ishtirokining 
ikki  shakli  m avjudligini  k o ‘rsatadi:  birinchidan,  d a ’vogar deg an d a, 
o ‘zining  b uzilgan  yoki  nizolashilayotgan  h u q u q lari  yoxud  q o n u n  
bilan q o ‘riqlanadigan  m anfaatlarini  him oya qilish  m aqsadida sudga 
m u ro jaat etgan  shaxs tu sh u n ilsa ,  ikkinchidan,  d a ’vogar deb boshqa 
shaxslarning  h u q u q larin i  him o y a  qilish  m aq sad id a sudga  m urojaat 
q ilu v c h i  s h a x sla rn in g   a riz a sig a   k o ‘ra,  ish  q o ‘z g ‘a tilg a n   shaxs 
tushuniladi.
F u q a ro lik   protsessining  ikkinchi  tarafi  jav o b g ar  hisoblanadi. 
Jav o b g ar  d a ’vogar  talabiga  m uvofiq  sud  to m o n id a n   d a ’vogarning 
buzilgan  h u q u q lari  va  q o n u n   bilan  q o ‘riqlanadigan  m an faatlari 
yuzasidan jav o b   berish  u c h u n   jalb   etilgan  shaxsdir.  D a ’vogarning 
fik ric h a ,  ja v o b g a r  bu   u n in g   subyektiv  h u q u q la rin i  yoki  q o n u n  
bilan  q o ‘riqlan ad ig an   m an faatin i  buzgan  shaxs  hisoblanadi.
S h u n d a y  qilib,  d a ’vogar va javobgar  nizoli  h u q u q iy   m u n o sab at 
subyektlari  hiso b lan ib ,  u larn in g   protsessual  m an fa atlari  b ir-b iri 
bilan   zid.  Sud  h a l  qiluv  q a ro ri  h a m ,  b irin c h i  n av b atd a,  ularga 
n isb atan   tatb iq   etiladi.  T a rafla r zim m asiga sud  xarajatlarini  to ‘lash 
m ajburiyati  yuklatiladi.
T araflarn in g  protsessual  h u quqlari  U m u m iy  va  M axsus h u q u q - 
larga ajratiladi.  F P K n in g  3 4 -m oddasida h a m d a  boshqa  m oddalarda 
n a z ard a   tu tilg a n   va  ishda  ishtirok  etu v ch i  b o sh q a  shaxslar  ham  
fo y d a la n is h i  m u m k in   b o ‘lg a n   h u q u q la r   ta ra fla rn in g   u m u m iy  
huquqlari  hisoblanadi.  F P K n in g  4 0-m oddasi va boshqa m oddalarda
3 3

---

n azard a  tu tilg an   h a m d a   faqat  taraflarg in a  foydalanishi  m u m k in  
b o ‘lgan  h u q u q lar  m axsus  h u q u q la r  sanaladi.  T araflarn in g   m axsus 
h u q u q la ri  sifatid a  d a ’v o g a rn in g   d a ’vo  aso sin i  yoki  p re d m e tin i 
o ‘zg artirish g a,  d a ’vo  ta la b la rin in g   m iq d o rin i  k o ‘p a y tirish   yoki 
kam aytirishga  yoxud  d a ’v o d an   voz  kechishga  b o ‘lgan  h u q u q in i, 
javobgarning esa d a ’voga qarshi e ’tiroz bildirish,  qarshi d a ’vo taqdim  
e tis h   y o k i  d a ’vo g a  iq ro r   b o ‘lish   kabi  h u q u q la r in i  k o ‘rsa tis h  
m u m k in .  U n d a n   ta s h q a r i,  ta r a f la r   j a r a y o n n in g   h a r   q a n d a y  
b o sq ic h id a   ish n i  kelishuv  b itim i  b ila n   ta m o m la s h la ri  m u m k in  
(F P K n in g  4 0 -m o d d asi).
F u q a ro lik   pro tsessid a  ta ra fla r  te n g   p rotsessual  h u q u q la rd a n  
fo y d a la n a d ila r.  T a ra fla r  o ‘zla rig a   b e rilg a n   b a rc h a   p ro tse ssu a l 
h u q u q lard a n   v ijd o n an ,  insofli  ravishda  foydalanishga  m ajburlar. 
Ja ra y o n n i  c h o ‘zish  yoki  b u z ish   m a q sa d id a   h a r   q a n d a y   g ‘ayri- 
q o n u n iy   h a ra k a tla r  qilinishiga  sud  y o ‘l  q o ‘ym aydi.
T araflarn in g  protsessual  h u q u q lari  u larn in g   protsessual  m ajb u ­
riyatlari  bilan  b o g iiq .  T a rafla r  protsessual  m ajb uriyatlarini  sidqi- 
dild an  bajarishlari  lozim .  H a r b ir ta r a f  o ‘zining talab lari va e ’tiro z - 
lariga  asos  qilib  k o ‘rsatgan  h o latla rn i  isbotlashi  sh art  (F P K n in g  
5 6 -m o d d a si).
T araflar ish yuritilayotgan v aq td a o ‘z  m anzili o ‘zgargani  h aq id a 
su d g a   m a ’lu m   q ilis h la ri  s h a rt  ( F P K n in g   1 3 8 -m o d d a s i),  u la r 
q o n u n d a nazarda tutilgan sud xarajatlari va q o n u n d a nazarda tutilgan 
b oshqa  b ir  q a to r  m ajburiyatlarni  o ‘z  zim m alarig a  oladilar.
Protsessual  h u q u q lard a n   n o to ‘g ‘ri  foydalanish  yoki  protsessual 
m ajburiyatlarni  bajarm aslik taraflar u c h u n  salbiy o q ib atlarn i yuzaga 
keltiradi  (m asalan,  d a ’vo  arizasining  harak atsiz  q o ld irilish i,  ariza 
berilm agan  deb to pilib,  d a ’vogarga qaytarilishi,  arizani  ko ‘rm asdan 
q o ldirish,  ishning  keyinga  qoldirilishi,  ishni  sirtd an   k o ‘rib  chiqish 
va h.k.).
4.2.  Fuqarolik  protsessida  birgalikda  ishtirok 
etish  va  uning  turlari
P rotsessda  birgalikda  ish tiro k   etish  d eb ,  m u ay y an   fuqarolik 
ishining  sudda  k o ‘rilishida  h a r ikki  tara fd a n   h a m   b ir  n e c h a   d a ’vo- 
garlar  yoki  b ir  n e c h a  jav o b g arlar  ishtirok  etishiga  aytiladi.
Fuqarolik protsessida birgalikda ishtirok etishning asosiy m aqsadi 
sud  to m o n id a n   fuqarolik  ishlarining  k o ‘rilishini  yengillashtirish, 
fu q a ro la m in g   buzilgan  h u q u q   va  q o n u n iy   m an fa atlarin i  tez   va 
sam arali  him oya  qilish d an   iboratdir.
3 4

---

A y n an   sh e riк  ishtirokchilik  in stitu tin in g   u c h in c h i  shaxslardan 
va  ishga  d a x ld o r  b o ‘lm agan  tara fla rd a n   farqi  sherik  ish tiro k ch ilar 
o ‘rta s id a   m a n fa a td o rlik   b o ra s id a   o ‘z a ro   q a ra m a -q a rs h ilik n in g  
boMmasligi,  u lar  talab   va  e ’tiro z la rin in g   b ir  xilda  ekanligidadir. 
U sh b u   x u su siy a tla r  p ro tse ssd a   b irg a lik d a   ish tiro k   e tish g a   y o ‘l 
q o ‘yishning  asosiy  tala b la rid a n   biri  hisoblanadi.
P ro tsessu al-h u q u q iy   m ezo n larg a  k o ‘ra,  ishtirokchilik  quyidagi 
u c h   tu rg a  ajratiladi:
• f a o l   sherik  ishtirokchilik  —  d a ’vogar  tara fd a n   b ir  v aqtning 
o ‘zid a b ir n e c h a  shaxslarning  ishtirokiga  aytiladi;
• f a o l  bo ‘Imagan ishtirokchilik — javobgar to m o n id a  b ir vaqtning 
o ‘zid a b ir n e c h a   shaxslarning  ishtirokiga  aytiladi;
• aralash  sherik  ishtirokchilik  —  b ir v aq tn in g   o ‘zid a  d a ’vogar va 
jav o b g ar tara fd a  b ir n e c h a  shaxslarning ish tiro k  etishiga a y tila d i1.
N iz o li  h u q u q iy   m u n o sa b a t  su b y ek tlari  o ‘rtasidagi  m o d d iy - 
h u q u q iy   a lo q a lar  u lam in g   xarakteriga  bogMiq  ravishda  quyidagi 
ikki  tu rg a ajratiladi:
•  m ajburiy  sherik  ishtirokchilik;
•   n o m ajb u riy   sherik  ishtirokchilik.
M ajburiy sherik  ishtiro k ch ilik   protsessda b ir n e c h a   d a ’vogar va 
bir  n e c h a   javo b g arn in g   ishtiroki  h isoblanib,  u lard a n   biri  m avjud 
boM magan  ta q d ird a   fuqarolik  ishini  hal  qilish  im koni  b o im a y d i. 
M a z k u r  ish tiro k c h ilik   su b yektlari  k o ‘p  boMgan  n izoli  m o d d iy - 
h u q u q iy   m u n o sa b a tla rn in g   xususiyatlari  bilan   bogMiq  hisoblanadi. 
M a sa la n ,  o rd e rn i  h a q iq iy   e m a s,  d e b   ta n   o lish   h aq id ag i  d a ’vo 
b o ‘y ich a   jav o b g arlar  sifatida  o ila n in g   b a rc h a   a ’zolari  ja lb   etilishi 
lozim ;  u m u m iy   m u lk d a n   u lu sh n i  ajratish  yoki  boMish  haqidagi 
d a ’voni  b a rc h a   m u lk d o rla rn in g   ishtirokisiz  k o ‘rib ch iqish  m u m k in  
em as,  m erosga  d o ir  h u q u q   yoxud  m erosni  haqiqiy  em as,  deb  tan 
olish haqidagi talab q o n u n  b o ‘yicha barch a m erosxo‘rlar ishtirokida 
ko ‘rib  chiqilishi  lozim   va  h.k.
A garda  b ir  n e c h ta   d a ’vogar  yoki  b ir  d a ’vogarning  b ir  n e c h ta  
javobgarlarga  n isb atan   ilgari  surilgan  talab lari  b ir-b irid a n   m ustaqil 
ravishda a lo h id a  k o ‘rib chiqilishi  m u m k in  boMsa,  b u n d a y  ish tiro k ­
ch ilik   n o m ajb u riy   hisoblanadi.  M asalan,  o ta -o n a la m in g   bolalarga
1  Sh.Sh.  Shorahmetov. 
0 ‘zbekiston  Respublikasining  fuqarolik  protsessual 
huquqi.  D arslik.  Т .,  «Adolat»,  2001,  60-bet;  M .M .  M amasiddiqov.  F uqarolik 
protsessual  huquqi.  U m um iy  qism .  Oliy  o ‘quv  yurti  talabalari  u chun  darslik. 
M as’ul  m u h a rrir  yu.f.d.,  prof.  O.  Oqyulov.  Т .,  T D Y I,  2010,  117-bet.
3 5

---

nisb a ta n  alim en t  un d irish   haqidagi d a ’volari  birgalikda  (b ir ishda), 
b o lalarn in g   h a r  biriga  alo h id a   yoki  barchasiga  b ir  p a y td a   berilishi 
m u m k in .
N om ajburiy  ishtirokchilik  ishtirokchilar o ‘rtasidagi  m oddiy-huqu- 
qiy  aloqa  bo ‘lgan-bo‘lm aganidan  q a t’i  nazar,  mavjud  boMadi.  Bunda 
maqsadga  muvofiqlik  hisobga  olinadi  (m asalan,  ulush  majburiyatla- 
ridan  ham da  bir  xil  talablardan  tashkil  topgan  d a ’volar  b o ‘yicha).
S h e rik   is h tiro k c h ila r  p ro ts e s sd a   ta ra fla rn in g   h u q u q la rid a n  
fo y d a la n a d ila r  va  m ajb u riy atlarg a  ega  boM adilar  (F P K n in g   34, 
40-m oddalari).  D a ’vogarlar vajavobgarlardan h a r biri boshqa tarafga 
nisb a ta n   p ro tsessda  m ustaqil  ravishda  ish tiro k   e ta d i  va  b o sh q a 
ishtirokchilarga  to b e  boflm aydi,  m asalan ,  u  d a ’voni  ta n   olish  yoki 
uni  rad etish  borasida m ustaqil qarorga kelishi  m u m k in .  Birgalikda 
ishtirok etu v ch ilar ishni olib borishni sherik ish tirokchilardan biriga 
topshirishlari  h am   m u m k in   (F P K  4 1 -m o d d a si).  M a zk u r q o id a  sud 
va taraflarn in g  vaqtini tejashda ah am iyatli  hisoblanadi.
4.3.  Ishga  daxldor  boflmagan  taraflar  tushunchasi 
va  ularni  almashtirish  tartibi
Ba’zan  ishni  sudda  ko‘rishga  tayyorlash  davom ida  yoki  sudda  ish 
ko‘rish jarayonida  u  yoki  bu  tom on  yoki  har  ikki  tom on  ham   nizoli 
huquqiy m unosabatning subyekti emasligi aniqlanishi m um kin.  Bunday 
holatda  ushbu  taraflar ishga  daxldor boMmagan  shaxslar,  deb  topiladi.
Sud arz qilingan talab   uni  ilgari surish  huquqiga ega boM magan 
shaxs  to m o n id a n   taq d im   etilganligini  yoki  d a ’v ogarning  arizasi 
b o ‘yicha jav o b   berishi  lozim   boflm agan  shaxsga  n isb a ta n   taq d im  
etilganligini an iqlasa,  d a ’vogam ing roziligi  bilan dastlabki d a ’vogar 
yoki javobgar  ishga  d ax ld o r  d a ’vogar  yoki  jav o b g ar  bilan   a lm a sh - 
tirilishiga  y o ‘l  q o ‘yishi  m u m k in   (F P K n in g   4 2 -m o d d a si).
Ish  h o latlarig a  k o ‘ra,  qaysi  shaxsga  n isb a ta n   ay n a n   u  nizoli 
h u q u q iy   m u n o sa b a tla rn in g   subyekti  deb  to p ilg an   boMsa,  ushbu 
shaxs d ax ld o r boMgan ta ra f deb atalad i.  S h u n d a y  qilib,  taraflarn in g  
ishga  d a x ld o r  boMish  yoki  b o flm aslig i  h a q id a g i  m asa la   n izoli 
h uq u q iy   m u n o sa b a t  subyektlarining  tarkibiga  bogMiq  boMadi.
F P K n in g  42-m o d d asig a b in o a n ,  birin ch i  instansiya sudi d a ’v o ­
g am in g  roziligi bilan ishga daxldor boMmagan javobgarning alm ash- 
tirilishiga  yoM  q o ‘yadi.  B u n d an   kelib  ch iq a d ik i,  sud  d a ’vogar  rozi 
boM gandagina  ishga d a x ld o r boM magan jav o b g a m i  d a x ld o r boMgan 
javobgar  bilan  alm ashtirishi  m um kin.  A gar  d a ’vogar javo b g arn in g
3 6

---

b o sh q a   shaxs  bilan   alm ashtirilishiga  rozi  b o ‘lm asa,  sud  bu   shaxsni 
ikkinchi jav o b g ar sifatida ishga jalb  qilishga haqli.
Ishga daxli boMmagan tarafni alm ashtirish sudning ajrim iga ko‘ra 
a m alg a  o sh irilad i.  T a ra f  a lm a sh tirilg a n id an   yoki  n izo   p re d m e ti 
yuzasid an   m ustaqil ta la b la r bilan  arz qiluvchi  u c h in c h i  shaxs  ishga 
k irish g an id a n   yoxud  ik k in c h i  ja v o b g a r  ja lb   q ilin g a n id a n   keyin 
ishni k o ‘rish yangidan b oshlanadi  (F P K n in g  4 2-m oddasi,  b eshinchi 
q ism i).  C h u n k i  protsessda  d ax ld o r boM magan jav o b g ar to m o n id a n  
a m alga  osh irilg an   h a ra k a tla r  ishga  ja lb   etilgan  d a x ld o r  boMgan 
jav o b g ar  u c h u n   h e c h   q a n d a y   aham iy atg a  ega  boMmaydi  va  uning 
u c h u n   h e c h   q a n d a y   h u q u q -m a jb u riy atlarn i  yuzaga  keltirm aydi. 
B u n d a y   h o ld a   d a x ld o r  boMgan  ja v o b g a rn in g   ish tiro k id a   yangi 
protsessual  h u q u q iy   m u n o sa b a t  yuzaga  keladi.
4.4.  Protsessual  huquqiy  vorislik  tushunchasi, 
asoslari  va  protsessga  kirishish  tartibi
P rotsessual  h u q u q iy   vorislik  d eg a n d a,  nizoli  yoki  sud  qarori 
b ilan   belgilangan  h u q u q iy   m u n o sa b a tla rd a n   tara fla rd a n   b irining 
protsessdan chiqib ketishi sababli ta ra f yoki u ch in ch i shaxsni boshqa 
shaxs  (h u q u q iy   voris)  b ilan   alm ash tirish   tush u n ilad i.
P ro tse ssu al  m a ’n o d a   h u q u q n in g   q a b u l  q ilin ish i  (h u q u q iy  
vorislik)  — su d d a d a ’vo p red m e ti boMgan  m oddiy h u q u q n in g  qabul 
qilinishi  m u n o sa b a ti  bilan   ro ‘y  beradi.
N iz o li  yoki  su d n in g   hal  qiluv  qaro ri  bilan  an iq la n g an   huquqiy 
m u n o s a b a td a n   ta ra fla rn in g   b iri,  u c h in c h i  shaxs  yoki  u la rn in g  
q o n u n iy   vakili  c h iq ib   ketgan  ta q d ird a   (fu q a ro n in g   oMimi,  yuridik 
shaxsning  qayta  tashkil  etilishi,  b o sh q a  shaxs  foydasiga  tala b d an  
voz  kechish,  q a rz n in g   b o sh q a   shaxsga  oMkazilishi  va  h .k .)  sud  bu 
sh a x sla r  u la rn in g   h u q u q iy   vorislari  b ila n   a lm a sh tirilish ig a   yoM 
q o ‘yadi  (F P K n in g   4 3 -m o d d asi).
H u q u q iy   vorislik  protsessning  h a r  q an d ay   bosq ich id a  am alga 
oshirilishi m um kin.  H uquqiy vorisning protsessga kirishganligi haqida 
su d   a jrim   c h iq a ra d i  va  m a z k u r  a jrim   u s tid a n   s h ik o y a t  qilish 
m u m k in   em as.  H u q u q iy   v orisning  protsessga  kirishini  rad  etish 
to ‘g ‘risidagi ajrim  ustidan xususiy shikoyat berish yoki unga nisbatan 
xususiy pro test keltirish m u m k in .  C h u n k i  F P K n in g  346-m oddasiga 
m uvofiq,  su d n in g  ajrim i  ishning keyingi harak atlan ish ig a t o ‘sqinlik 
q ila d ig a n   h o lla rd a ,  su d   to m o n id a n   a jrim   to p sh irilg a n   k u n d a n  
e ’tib o ra n ,  o ‘n  kun  ich id a  tara fla r va  ishda  ishtirok  etu v ch i  b oshqa
3 7

---

shaxslar apellatsiya  instansiyasi sudiga  su d n in g  hal qiluv q a ro rid a n  
alo h id a   shikoyat  berishlari,  p ro k u ro r  esa,  p ro te st  keltirishi  m u m - 
kinligi belgilangan.
P rotsessual  h u q u q n in g   qabul  q ilin ish i  h o llarid a  ishda  ishtirok 
etish  u c h u n   yangi  d a ’v o gar  yoki  ja v o b g a r  ja lb   etilish ig a  q a d a r 
fuqarolik ishining  k o ‘rilishi v a q tin c h a  t o ‘xtatiladi.  Protsessga  kira- 
yotgan  h u q u q iy   voris  o ‘z  vorisligini  asoslab  berishi  tala b   etiladi. 
M asalan,  m eros  h u q u q i  haqidagi  g u v o h n o m a ,  y u ridik  shaxsning 
qayta tashkil qilinganligi to ‘g‘risidagi hujjat, qarzning boshqa shaxsga 
o ‘tkazilganligi yoki boshqa shaxs foydasiga talabdan voz kechilganligi 
haqidagi  h u jja tla r  taq d im   etilishi  lozim .
H u q u q iy  voris  protsessga  kirishguniga  q a d a r am alga  oshirilgan 
b a rc h a  h a ra k a tla r huq u q iy  vorisga o ‘m in i b o ‘sh atib  bergan shaxsga 
qay  d arajad a  m ajburiy  b o ‘lgan  b o ‘lsa,  h u q u q iy   vorisga  h a m   shu 
d arajad a  m ajburiydir  (F P K n in g   4 2 -m o d d a si,  ikkinchi  qism i).
1.  F uqarolik protsessida  taraflar sifatida kim lar e ’tiro f etiladi va  ularga  ta ’rif 
bering.
2.  T araflarning  qanday  protsessual  huquq  va  m ajburiyatlari  bor?
3.  Fuqarolik protsessida birgalikda  ishtirok etish deganda nim ani tushunasiz?
4.  Fuqarolik protsessida birgalikda ishtirok etishga qaysi hollarda yo‘l qo ‘yiladi?
5.  F uqarolik  protsessida birgalikda ishtirok etishning turlari  h aqida gapiring.
6.  Ishga daxldor b o 'lm a g an  ta ra f deganda  nim a  tushuniladi?
7.  Ishga  daxldor  boMmagan  tarafni  alm ashtirish  tartibi  h aqida  gapiring.
8.  Protsessual  huquqiy  vorislik  deganda  nim ani  tushunasiz?
9.  P ro tsessu a l  h u q u q iy   v o rislik n in g   ishga  d a x ld o r  boM m agan  ta ra fn i 
alm ashtirish  bilan  farqli  jih atlari  nim ada?
1.  0 ‘zbekiston  Respublikasining  Fuqarolik protsessual  kodeksi.  Rasmiy nashr. 
Т.,  0 ‘zbekiston  Respublikasi  A dliya  vazirligi,  2011.
2.  Sh.Sh.  Shorahmetov.  0 ‘zbekiston  Respublikasining  F uqarolik protsessual 
kodeksiga sharhlar. Т .,  T D Y I,  2010.
3.  Sh.Sh.  Shorahmetov.  0 ‘zbekiston  Respublikasining  fuqarolik  protsessual 
huquqi.  Darslik.  Т .,  «Adolat»,  2001.
4.  S h.Sh.  Shorahmetov.  0 ‘zbekiston  Respublikasining  fuqarolik  protsessual 
huquqi.  D arslik.  (K ollej talabalari  u ch u n ).  Т .,  T D Y I,  2006.
5.  M .M .  Mamasiddiqov.  Fuqarolik protsessual huquqi.  Darslik.  U m um iy qism. 
Т .,  T D Y I,  2010.
6.  U.  Habiljonov.  F uqarolik  protsessida  ishda  ishtirok  etuvchi  shaxslarning 
h uquq va  m ajburiyatlari.  Т .,  2009.