M. M. Mamadazimov A. M. Tillaboyev Sh. E. Nurmamatov

4-§. Vaqtni o‘lchash. 
a) 
Yulduz vaqti  
Yulduz  vaqti  deb,  bahorgi  tengkunlik  nuqtasi 
ϒ  ning  yuqori 
kulminatsiyasidan  o‘tib,  osmonning  ma’lum  bir  nuqtasiga  borguncha  ketgan  va 
yulduz  sutkalarida  ifodalangan  vaqtga  aytiladi.  Yulduz  sutkasi  deb  bahorgi 
tengkunlik nuqtasining ikki marta ketma-ket yuqori (yoki pastki) kulminatsiyadan 
o‘tishi uchun zarur bo‘lgan vaqt oralig‘iga aytiladi. Boshqacha aytganda, yulduz 
vaqti bahorgi tengkunlik nuqtasining yulduz sutkasi birliklarida ifodalangan soat 
burchagiga teng bo‘ladi, ya’ni 

---

18 
 
S= t
ϒ 
Yulduz  vaqti  ixtiyoriy  M  yulduzning  t 
soat  burchagi  va  α  to‘g‘ri  chiqishining 
yig‘indisidan iborat bo‘ladi.(rasm). 
S= t
ϒ 
= α + t 
 
Agar  ixtiyoriy  yulduz  (u  orqali  yulduz 
vaqti 
topilayotgan 
bo‘lsa) 
yuqori 
kulminatsiyada bo‘lsa, u holda yulduz vaqti 
S = α  
bo‘ladi, chunki  t= 0
h 
0
m 
0
s 
. 
21-  mart  kuni  Quyosh  markazi  bahorgi 
tengkunlik nuqtasi bilan ustma-ust tushganligi 
tufayli  taxminan  u  bilan  bir  vaqtda  kulminatsiyada  bo‘ladi.  Yilning  ixtiyoriy 
boshqa kunida tush paytida yulduz vaqtini topish uchun 3
m 
56
s 
ni 21- martdan to 
shu kungacha o‘tgan kunlar soniga ko‘paytiriladi. 
b. Haqiqiy va o‘rtacha quyosh vaqti. Vaqt tenglamasi. 
Haqiqiy  Quyosh  vaqti  deb,  Quyosh  markazining  pastki  kulminatsiyadan 
o‘tib,  osmonning  ma’lum  bir  nuqtasiga  borguncha  ketgan  va  haqiqiy  Quyosh 
sutkalarida  ifodalangan  vaqtga  aytiladi.  Haqiqiy  Quyosh  sutkalari  deb,  Quyosh 
markazining  ikki  marta  ketma-ket  yuqori  (yoki  pastki)kulminatsiyasidan  o‘tishi 
uchun  zarur  bo‘lgan  vaqt  oralig‘iga  aytiladi.  Haqiqiy  quyosh  sutkalari  deb, 
Quyosh markazining ikki marta ketma-ket yuqori (yoki pastki) kulminatsiyasidan 
o‘tishi uchun zarur bo‘lgan vaqt oralig‘iga aytiladi. 
Haqiqiy  quyosh  vaqti 
𝑇
⊙
  Quyosh  markazining  soat  burchagi  orqali 
quyidagicha ifodalanadi: 
𝑇
⊙
= 𝑡
⊙
+ 12
ℎ
. 
 
12-rasm.
 
 
 
11-Rasm.
 

---

19 
 
Biroq  haqiqiy  Quyoshning  ekliptika  bo‘ylab  ko‘rinma  harakati  bir  tekis 
bo‘lmaganligi  (Yer  Quyosh  atrofida  notekis  harakatlanganligi  natijasida)  va 
ekliptikaning  Quyosh  sutkalik  ko‘rinma  harakati  tekisligiga  og‘maligi  (osmon 
ekvatorining ekliptikaga og‘maligidan) tufayli haqiqiy quyosh sutkasining uzunligi 
yilning  turli  fasllarida  turlicha  bo‘ladi.  Shu  sababli  haqiqiy  quyosh  vaqtidan 
amalda foydalanib bo‘lmaydi.