M. M. Mamadazimov A. M. Tillaboyev Sh. E. Nurmamatov

6-§. Refraksiya 
Yoritgichdan  kelayotgan  nurning  Yer  atmosferasidan  o‘tayotib  egilishi 
tufayli, yoritgichning o‘z o‘rnidan zenitga tomon siljigan holda ko‘rinish hodisasi 
refraksiya  deyiladi.  Refraksiya  kattaligi  yoritgichning  zenitdan  haqiqiy  uzoqligi 
(z) dan ko‘rinma zenitdan uzoqligi z′ ning ayrilganiga teng, ya’ni 
𝜌 = 𝑧 − 𝑧
′
 
Normal  sharoitda  (t  =  0º  va  P  =  760  mm.  sim.  ust.)  refraksiya  kattaligi 
quyidagi formula yordamida topiladi: 
𝜌 = 60
″
, 25 ∙ tg 𝑧′ 
Agar  temperatura  tº  C  va  bosim  P    mm.  sim.  ust.  bo‘lsa,  u  holda 
refraksiyaning kattaligi  
𝜌 =
273
273 + 𝑡
∙
𝑃
760
∙ 60
″
, 25 ∙ tg 𝑧′ 
formula orqali hisoblanadi. 
Bu formulalar ko‘rinma zenitdan uzoqligi 0º dan 70º gacha oraliqda bo‘lgan 
yoritgichlar  uchun  refraksiya  kattaligini  hisoblashga  imkon  beradi.  Zenitdan 
uzoqligi 70º dan 90º gacha oraliqda bo‘lgan yoritgichlar uchun rafraksiya kattaligi 
interpolatsiya  metodi  bilan  hisoblab  topiladi.  Bunda  yoritgich  matematik 
gorizontda bo‘lganda shu yoritgich uchun refraksiya kattaligi (hisoblab topilgan) 
35″ ekanligi etiborda tutiladi. 
Masalan, zenitdan uzoqligi 80º bo‘lgan yuduz uchun refraksiya kattaligi 
𝜌
80
=
𝜌
70
+ 𝜌
90
2
 
tenglik yordamida topiladi, bu yerda 
𝜌
70
, 𝜌
90
−zenitdan uzoqliklari mos ravishda 
70º va 90º bo‘lgan yoritgichlar uchun refraksiya kattaligi. Zenitdan uzoqligi 85º 
bo‘lgan yulduz uchun refraksiya kattaligi  
𝜌
85
=
𝜌
80
+ 𝜌
90
2
 
tenglik yordamida topiladi va hokazo. 
Turli balandliklardagi yoritgichlar uchun refraksiya kattaliklari “Astronomik 
kalendar”dan (doimiy qismi) olinadi.