M. M. Abralov payvandlash materiallari

5.7-rasm. Shlaklardagi temir oksidi miqdori bilan chok metallidagi kislorod miqdori orasidagi bog‘liqlik:
1 - ЦУ-1 elektrodlari; 2 - ЦУ-7 elektrodlari.
Shu turdagi qoplamalar eriganda yuzaga keluvchi gazlar bilan suyuq metallning oksidlanish imkoniyati odatda kam bo‗ladi. Ayni elektrodlar bilan payvandlashda ajralib chiquvchi gazlar odatda tiklash xususiyatiga ega. СМ-7 markali elektrod eriganda yuzaga keluvchi gazlar bunga misol bo‗la oladi: 3,34% CO₂; 49,8% CO; 39,0% H₂; 5,44% H₂O; 2,42% C_nH_m. Shu sababli mazkur holda elektrod eriganda hosil bo‗luvchi shlakli faza asosiy oksidlovchi muhit bo‗lib hisoblanadi.


5.3-jadval

MЭЗ-04 markali elektrodlar bilan payvandlashda chok metallining o‘rtacha kimyoviy tarkibi, %

Tadqiqot ob‘ekti	C	Si	Mn	S	P	Kislorod		N
						Umumiy kislorod [O]	[FeO] ko‗rinishidagi kislorod
Св-08 markali sim	0,08	Izlar	0,49	0,028	0,026	0,008	-	0,005
Chok metali	0,12	0,08	0,81	0,018	0,039	0,109	0,0303	0,024

Ko‗rib chiqilayotgan turdagi elektrodlar bilan payvandlashda chok metallidagi ko‗p miqdordagi kislorod batamom qoniqarli mustahkamlikni ta‘minlasa ham, choklar metallining qayishqoqlik va zarbiy qovushqoqlik ko‗rsatkichlari bo‗yicha bu elektrodlar boshqa turdagi elektrodlardan ancha pastdir.

Hammaga ma‘lumki, kislotali qoplamali elektrodlar chok metallida g‗ovaklar hosil bo‗lishiga moyildir. Ko‗rib chiqilayotgan holda chok metalli kisloroddan ferromarganets vositasida tozalanadi. Bunda quyidagi reaksiyalar sodir bo‗lishi tufayli qoplamadan oz miqdordagi (0,1% gacha) kremniy qayta tiklanadi:


(SiO₂)_q + 2(Mn)_q  2(MnO)_shl + [Si]; (5.7)
(SiO₂)_q + 2[Fe]_c  2(FeO)_shl + [Si] (5.8)
Bu, birinchi navbatda, payvandlash vannasining kristallanayotgan qismida uglerodning oksidlanishi to‗xtab qolishiga olib keladi, binobarin, zich choklar hosil bo‗lishiga ko‗maklashadi. Rudali komponentlarning ferromarganetsga nisbatini oshirish yo‗li bilan qoplamaning oksidlash qobiliyatini oshirish kremniyning qayta tiklanish reaksiyasi so‗nishiga hamda uglerod oksidi ajralib chiqishi tufayli chokda g‗ovaklar yuzaga kelishiga sabab bo‗ladi. Qoplama (shlak) ning oksidlash imkoniyati oshirilsa, chokda kislorod miqdori ko‗payadi, bu
esa chok metallidagi [C]∙[O] ko‗paytmasi uning temirning kristallanish nuqtasiga yaqin haroratdagi (1540 °C) muvozanat qiymatidan keskin oshib ketishiga olib keladi. Bu holat, metallda kremniy deyarli yo‗qligi bilan birga vannaning kristallanayotgan qismida CO hosil bo‗lish reaksiyasini faollashtiradi, binobarin, chok metallida g‗ovaklar vujudga kelishiga imkon tug‗diradi.
5.8-rasmda [C] va [O] ning muvozanat miqdorlari keltirilgan bo‗lib, ular 1550 xamda 1700 °C haroratlar hamda P = 10⁵Pa uchun kislorod va uglerodning aktivligi koeffitsientlari hisobga olingan holda aniqlangan. Uglerod miqdori 0,05 – 0,2% bo‗lganda 1550 °C harorat uchun [C]∙[O] ko‗paytmasi 0,0023 ni tashkil etadi. 1550 – 1700 °C doirasidagi harorat [C]∙[O] ko‗paytmasiga juda kam ta‘sir qiladi.