M. L. Tursunxodjayev Tashkent davlat texnika universiteli

Logistika jarayonlarini optimallashtirish. 
Logistika jarayon- 
larining optim allik m ezoni b o ‘Iib korxona foydasi hisoblandi. 
Foyda korxona faoliyatini m iqdoriy baholaydi, lekin foyda 
darajasiga korxonaning ishlab chiqarish, xocjalik, moliya faoliya­
tining boshqa omillari ham ta ’sir ko‘rsatadi va foydaning umumiy 
qiymatidan logistikaning hissasini ajratish qiyin. Shuning uchun 
optim allik m ezoni sifatida keltirilgan xarajatlarning m inim um
ko'rsatkichi q o ’llanilishi mumkin:
G
+ Cm—> 
min,
bunda 
G —
ishlab chiqarish xarajatlari; 
Cm —
m uomala xarajatlari.
M a’ium kanal bo'yicha tashkil etilayotgan tovar harakatining 
samaradorligini quyidagi formula bo’yicha aniqlash mumkin:
R = (B
-
C,k) / Си,
126

---

bunda 
R
— tovar harakati jarayonidan olinadigan foyda m e’yori; 
В —
korxonaning sotishdan olgan foydasi; 
Ca —
tovar harakatiga 
ketgan xarajatlar.
T ovar h a ra k atin in g yuqori sam arad o rlig in i t a ’m in lash d a 
quyidagilardan foydalaniladi:
• omborga joylashtirish, transport ishlari va zaxiralami tashkil 
etish tizimining bir butun mexanizmga integratsiyalashuvi;
• ta ’m in o t, ishlab chiqarish va savdo-sotiq tizim larining 
iqtisodiy ta ’minoti;
• yuklarni j o ‘n atish n in g eng sam arali m iq d o rlarin i a n iq ­
lash ;
• yuklarni tashish usullari va transport turlarini tanlash;
• omborga joylashtirish va zaxiralami to ‘ldirishning optimal 
sxemalarini ishlab chiqish.
Tovar 
harakati shakllari va chizmalarini tanlash. 
Tovar harakati 
shakJlari va sxemalarini tanlashda xarajatlaming optim al kombina- 
tsiyasi aniqianadi, bunda xarajatlaming asosiy tashkil etuvchilaridan 
biri (transport xarajatlar) nisbatan yuqori darajada bo ‘lgan taqdirda 
ham ulam ing umumiy miqdori eng kichik darajada bo'lishi kerak.
Masalan, havo yo‘llari orqaii yuk tashish boshqa turdagi trans­
port vositalarida yuk tashishga qaraganda qim m atroq bo ‘lsa ham, 
ular tovar harakatiga ketadigan xarajatlami kamaytiradi va yukni 
tezroq yetkazib berish imkonini beradi.
Optimallashtirishning konkret masalalarini hal qilishda aniq 
maqsadlar qo‘yiladi — fovdani maksimallashtirish; logistik xarajat- 
larni m inim allashtirish; xizm at ko ‘rsatish darajasini oshirish; 
yetkazib berish muddatlarini ta ’minlash va hokazo.
Transport turini tanlash.
T ransport turini tanlashda ishlab 
ehiqaruvchidan iste’m olchigacha yuklami tashishning ratsional 
radiusini aniqlash usuli qo ‘llaniladi. Bu holatda transportning 
muqobil turlari uchun (masalan tem ir yo‘l va avtomobil) yukni 
yetkazib berishga ketadigan xarajatlar aniqianadi, ular yuk turiga, 
tashishning faoliyati va chizmasiga, yuk miqdoriga va transport 
tariflariga bog‘liq.
H isoblar ko ‘rsatishicha, quyidagi m asofalarda avtom obilda 
yukni tashish tem ir yo‘Iga nisbatan samaraliroq bo ‘ladi: vagonlab
127

---

jo ‘natishda 25—40 km dan 7 5 -1 2 0 km gacha, konteynerlarda 
jo ‘natishda 20—50 km dan 80—130 km gacha, mayda partiyalab 
jo ‘natishda 30—110 km dan 80—180 km gacha.
Та ’minotning ombor yo ki tranzit shaklini tanlash.
B uni 
quyidagi m iqdorlar yordam ida hisoblarni o ‘tkazib amalga oshirish 
m um kin: