M. J. Mutalipova, B. X. Xod. Jayev qiyosiy pedagogika

Germaniyada kasbiy va oliy ta'lim tizimi.
Germaniya ta’lim tizimida hunar ta’limi muhim ahamiyatga ega, chunki yuqori malakali ishchilarga bo‘lgan talab kuchlidir. To'liqsiz o‘rta maktabni bitiruvchilaming 20% hunar ta’limi tizimida bilim olishni davom ettiradilar. Aksariyat hollarda o‘qish muddati 3-3,5 yilni tashkil etadi. 0‘qish 3 bosqichdan iborat bo‘lib, birinchi yil asosiy hunar ta’limi beriladi. Bunga o‘qitilayotgan kasbga taalluqli maxsus fanlardan nazariy asoslar berilib, yirik korxonalarda amaliy mashg‘ulotlar o‘tkaziladi. Ikkinchi yil davomida maxsus hunar ta’limi beriladi. O'quvchining birinchi yildan ikkinchi yilga o'tishida sinov imtihonlari o'tk^azilib, o‘qishni davom ettiruvchi yoshlar tanlab olinadi. Uchinchi yil davomida maxsus hunar ta’limi yanada chuqurlashtirilib boriladi. Bitiruv imtihonlari maxsus komissiya tomonidan qabul qilinadi. Komissiya a’zolari korxonalaming yetakchi mutaxassislari, Federal Yerlardagi sanoat palatasi, hunarmandchilik palatasi vakillaridan tashkil topadi. Hunar maktablarining diplomlari oliy o‘quv yurtlariga kirish uchun huquq bermaydi. Buning uchun 1 yillik tayyorlov kurslarini tugatish talab etiladi. 0‘qishga qabul qilish imtihonsiz, maktab ta’limi to‘g‘risidagi hujjatga asosan amalga oshiriladi.
Oliy maktab o‘z-o‘zini boshqarish huquqiga ega. Oliy o‘quv yurtini shtatdagi rektor yoki bir necha yilga saylangan Prezident boshqaradi. O ' z- o‘zini boshqarishda vazifalari aniq taqsimlab berilgan bir necha guruhlaming bosqichma-bosqich ishtiroki prinsipiga amal qilinadi. Uning tarkibiga professor-o'qituvchilar, o‘quvchilar, ilmiy xodimlar va boshqa xodimlar kiradi. Talabalar o‘qishi erkin tashkil etilgan. Ko‘p sonli o‘quv bosqichlari bilan birga o‘quv rejalari taklif etiladi. 0‘qishga haq to'lanmaydi. Agar talaba yoki ularning ota-onalari oziq-ovqat xarajatlarini ko‘tara olmasa, o‘qish uchun moliyaviy yordam ko‘rsatish to‘g‘risidagi federal qonunga ko‘ra ular moliya yordamini oladilar. Bu yordamning yarmi stipendiyaga qo‘shib berilsa, ikkinchi yarmi qarz tariqasida beriladi.
Mamlakatda ta’limni isloh qilish masalasi ko‘pdan beri muhokama qilinmoqda, bunda o‘quv jarayonini qisqartirish taklif qilinmoqda. Ba’zi universitetlarda talabalar 7 yil o‘qiydi. Ular o‘qishga kirgunga qadar korxonalarda bir necha yil ishlashlari yoki bundesverda xizmat qilishni hisobga olsak, talabalar haqiqiy mehnat faoliyatlarini ancha kech boshlayotganligini tushunamiz.
Germaniyada Xalq universitetlari mavjud bo‘lib, ular partiya va dindan tashqari muassasa. Ularning ko‘pchiligi kechki bo‘lib, faqat 1989 yilda universitetlarda 400000 kurslar tashkil etilgan va bu kurslarda, 5,5 mln. tinglovchi malaka oshirgan. Davlat malaka oshirganlarni rag‘batlantiradi va bu uchun har yili 5,5 mln. marka mablag* ajratadi. Malaka oshirish kurslarida o‘qish davrida tinglovchilarga mablag' bilan moliyaviy yordam beradilar. Asosan ishsizlar o‘z malakasini oshirish imkoniyatlaridan ko‘proq foydalanadilar va bu bilan ish topio‘iari tezlashadi. Yarim yil davomida malaka oshirgan ishchilaming 75% ish bilan ta’minlanadi. Cherkovlar ham fuqarolaming bilim darajalarini oshirishda faol ishtirok etadi. Yevangel cherkovi o‘zining 15ta akademiyasida dlozarb mavzular bo'yicha anjumanlar tashkil etadi. Katoliklar malaka oshirishda nikoh, oila masalalariga, teologiya va madaniyat sohalariga katta ahamiyat beradilar. Oliy o‘quv yurtlarida tadqiqot bilan shug'ullanish ulaming qadimiy an’analaridan bin. 0‘tgan asr boshlarida Vilgelm fon Gumboldt pruss universitetlarini isloh qildi, o‘shiuid
Germaniya oliy ta’lim tizimi oliy o‘quv yurtlari turlarining ko‘pligi bilan farqlanadi. Germaniyada jami 383 oliy o quv yurti bo‘lib, shulardan 103 tasi universitet, 180 tasi amaliy fanlar oliy o‘quv yurtlari hisoblanadi. Birinchi oliy ma'lumotni olish yaqin kunlargacha nemislar uchun ham, chet ellik talabalar uchun ham tekin edi. 2007 yildan beri ba’zi oliy o'quv yurtlari talabalari har semestrga 500 yevrodan to'lashlari kerakligi belgilandi (inflyatsiyani hisobga olib oshib bormoqda.)
G‘arbiy Yevropa Federal yerlarida muddatidan uzoq o'qiyotgan talabalar o‘qish uchun pul to‘laydilar. Ta'lim tizimidagi bu islohotlar qonun bo‘yicha yo‘lga qo'yilgan.
Oliy o'quv yurtlarining ko'pchiligi davlat tasarrufida va hukumat tomonidan moliyalashtiriladi. 383 oliy o‘quv yurtlaridan 69 tasi xususiy.
Oliy o‘quv yurtlariga kirish imtihonlarisiz qabul qilinadi, abituriyent uchun eng muhimi maktab yoki gimnaziyada kirish imtihonlarini muvaffaqiyatli topshirishdir. Nufuzli mutaxassisliklarga o‘qishga qabul qilishda abituriyent maktab attestatining o'rtacha bali hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Universitetlardagi nufuzli mutaxassisliklarga o'rinni taqsimlash bo‘yicha oliy o‘quv yurtlari emas, ZVS degan maxsus bo'linma shug‘ullanadi. 0‘rtacha balldan tashqari ZVS ijtimoiy va shaxsiy sabablar, nogironlik, oilaviy ahvoli va boshqalami ham hisoga oladi. Agar o‘rtacha ball yetarli bo‘lmasa, abituriyentni navbatga qo‘yadi. Bir necha semestr kutganidan so‘ng unga universitetdan o'rin berishadi.
Germaniya doimiy ravishda universitet reytinglarini aniqlab turadi. Bunda o'qitish, pedagog kadrlar darajasi, shuningdek, u yoki bu oliy o‘quv yurtlarini bitirib, ishga joylashish kabi shart-sharoitlar hisobga olinadi.
Talabalar oddiy stipendiyadan tashqari turli Fondlar tomonidan joriy qilingan stipendiyalarni olish itnkoniga ega. Partiya fondlari, Nemis xalqi fondi, Cherkovlar fondi, FE hukumati fondi, GFR hukumati bo‘limlari va kichik regional tashkilotlarlar fondlari shular jumlasidandir. Stipendiyalar odatda alohida toifa talabalarga, masalan, o‘ta iqtidorli talabalarga beriladi. Stipendiya nemis studentlariga ham, chet ellik talabalarga ham beriladi. Chet ellik talabalarga stipendiya beruvchi asosiy tashkilotlarga Akademik almashish Germaniya xizmati kiradi. Shu kabi yirik fondlarga Konrad Adenauer, Fridrix Erbert, FE fondlari kiradi.